Katalog

E DEBİ Y A T S U N A Y A K I N crde kurdum, şem'a yaktım..." Hacivat'ın yukandaki sözleriyle başlayun gölge oyunu eğlence dünyasındaki yerini televizyona bırakıp turizm scktöründeki emeklilik. köşesine çekilmiş olsa daşiir kitapları arasında kurulan "pcrdc'Mcr, yakılan "şem"alar kcndilerinc bir okur bulacaktır her /aman!.. Nâzım Hikmet'in dizclcrindeki sckiz yaşındaki çocuğun pc^ınc takılarak Karagö/ü seyretmcyc birlikte gidelim: "eamurlu karanlık sokukta bata çıka Karagü/c gidiyorum rama/an gecesi / önde körüklü kâat fcncr / belki böyle bir şcy olmadı / belki bir yerlerde okudum sckiz yaşında bir oğiamn Karagöz'e / gidi^ini raıtıa/an gecesi İstanbul'da dedesinin diııdcn tutup / dedosi fesli ve entarisinin iislüne samur yakalı kürkünü giymiş / \c harem ağasının clinde fcncr vc benim içim içime sığmıyor sevinçten" Karagöz oynutanlann öııcclcri tarikat !}eyhleri, saray musuhiplcri arasından çıktığını sonradan loplumun çcşitli katmanlanna yayıklığıııı Ercüment Melih Ö/.bay'ın "Karagöz" adlı yapıtında belirtilir. "Şehbaa" yani gece oyuncusu denilcn uynatıcının yanında ba/cn "yardak" dcnilen bir yardımcı bulunıır. Kökleri Uzakdoğu, Orta Asya, Hindistan'a kadar uzanan gölge oyunu başlangıçta dinsel bir etkcn olarak doğmuş, insanlardaki iyilik ve kötülük ikileminin yansılılmasını amaçlamıştır. 11 p 'YIKTIN PERDEYİ EYLEDİN VİRAN' Çingene diliyle selamlaması, demircilikle uğraşması, kürek ve maşa yapması güçlendirmektedir. Ama en öncmlisi Cevdet Kudret Solok'un Hellmut Ritter'den derlejjiği üç ciltlik Karagöz külliyatında Karagöz şu sözleri söyler: "Bizim pederden mirastır çeribaşıcılık infikaal Çingeneyim nam kazandım Çingene vücudumun üst kısmıGüruhi Kıptiyan'dan olduğum cihctlehiç efendim benimkisi çingcnclikSulukulc'dc mevludum diişüp meydana geldim bcn, sorarsan hâl ü şânımdan sual et var Selâmsızdan, Temürcü karagöz nâmında bir Çingâne geldim ben". "Hacivat'ın Karısı" adlı şiir kitabı ve "Hacivat Günlüğü"nü yayımlayan Salâh Birsel'ın gölge oyunundaki gözbebeği elbetteki Hacivat'tır. Behçet Necatigil evlerin hallerini anlatan şiirlerinde unutmuş olsa da, Salâh Birsel gölge oyunundaki evi usta bir dil ile anlatır: Hacivat'ın evi Köşede ufaktan Bir tiifek atımı duraktan kapı pencere elckten Döşemeler zemberekten Dökübnekten Sökülmekten İnceuniş süprülmekten Karagöz'ün, kitap okumuşluğu her halinden belli olan Hacivat'a ikide bir vurmasına çok sinirlenen Salâh Birsel, Hacivat'ın kansına Beyoğlu'nda gezmeyi yakıştınr: Hacivat'ın karısı tncecikten ycldirmeli Göz kaş oynatmalı Gerdan kırmalı Belden sarmalı Ne guvercinlerezi, ne evet kırlangıçlarası Allahın karagözü, papağan sızıyor ceplerîndcn Sarhoş musun nesin, tırnaklarını kemiriyor cumbada bak Buııca cuınhuriyetin en erkek harem ağası Ece Ayhan bir düzyazı şiirinde Hacivat ve KaragöVü clcştirir: "Ister Hacivat'ın, ister Karagö/'ün olsun, ölü bir altyapıya dayandığı için, birbirinin tcrsi olmaktan öte, bir anlamı, karşıtların catışması olmayan bu düşüncelor, topraklarda, halkın arasında, bir halife, bir oğul bırakmayacaktır, bırakmıyor." Oysa Hacivat olaylara ağırlığını koyamamış, Karagöz ise durmadan düşen "şapka"siyla aynı perdeyi paylaşan iki politikacımıza çok benzemektedir!.. National Geographic Society dergisınin 1970 yılında yayımlanan ve Çingenelerc geniş yer ayıran bir sayısında Karagöz resminin altına ÎJU sözler yazılıydı: "Çingene oyuncusu sakallı Karagöz'üıı bir Türk kadınını aldatması." Karagöz'ün Çingene olduğu iddialarının, seyircileri "Zomboros keros" diye Güimcli güldürmeli Rakı süzmeli Aşık iizmeli Şiir dü/meli HACİVArın kansı Beyoğlu'nda gezmeli Gölge oyununda perdenin sahibi her ne kadar Hacivat ise de, çocukların sevgilisi Karagöz'dür. Ama bir geleneğe uygun olarak Hacivat'ın sözleriyle başladığımız yazımızı onun sözleriyle bitirelim: "Yıktın perdeyi eyledin viran, varayım sahibine haber vereyim heman." 4 DEROTI 2 1 M A R T 1993 S A Y I 365 Televizyon rcklamlarında olmasıı bile üktay Rifat ın "Pandispanya Reklamı" adlı şiirinde Hacivat kendisine bir dizelik "rol" bulmuştıır: Bir yiyen bu pandispanyadan Ruhçu olur Sanatçı olur Zchir misali Acı olur Hacı olur Hacivat olur Adam olur adam Yletin Eloğlu'nun Hacivat ile Karagtv'ü kuşlar arasıııda oynattığı şiirinde Nâ/.ım Hikmet'te olduğu gibi bir harem ağasi çıkar kar^ımı/a: Ne kuşlarası, karşıııda hacivat yok, ne kuşlarası Kn vıcık vıcığı sula, kıpkıvırcık IstanbuPları kırp da sen 24 C U M H U R İ Y E T