Katalog

B U R Ç A K E V R E N TAS PLAKTAN KOMPAKT DİSKE Sesin silindir biçimimieki balmumu plaklara kaydedildiği günlerden CD 'lcrin evlerimize girdiği günümüze kadar degişen teknolojilerin ilginç öyküsü. irçok sosyokültürel ve siyasal olaylara tanıklık ctmiş 19. yiizyılm ikıııcı yarısı, aynı /amanda görüntü ve scsin pes,inde koşulan uzun bir maratonun bitimini simgeleyen bir kulvar olarak da atgılanabilir. Birtakım bilinı adamı, mucit ya da isjn fante/isine kapılıp olanaksı/ın pesinde koşmayı ycğlcmis, scrüvcnci ruha sahip kişilcr dcva bıılmaz bir inat ve sabırla scs ile görüntünün pcşindc nicc zaman harcamışlurdır. öncc, görüntiinün peşindc koşanlar ipi göğüslemiş. İ.ö. 4. yüzyılda Aristoteles'in, 10. yü/yılda ise Arap bilgini Alha/.en'in C'amcra übscura'nın protolipini hıılmaları Niepce ile Dagucrre'in isinı oldukça kolaylaştırmış, böylece asırlar boyu pesjinde koşulan görüntü bir daha yitirilmeyecek bir biçimde kalıcı olmuştur. Ya ses'.' Tıpkı koku gibi uçup gitmez mi? Ardında hoş bir sedadan gayrı nc bırakır ki? Onu görüntü gibi bir şeyleriıı üzerinde tutsak edip kalıcı yapmak olası nııdır? Sahibinin sesini dinleyen Nipper adlı teriyer cinsi köpeğe dek bu düşünccnin gerçekleştirilmesi için nicc yıllann geçmcsi gerckecekti. İnsanlık tarihinın bilinen sayfalarında aynı sesin bir ke/ daha yinelenmesi ancak esek kulaklı Midas'ın el'sancsinde yasjanmışsöylennıiştir. Tannlann her dokunduğunun altın olma istcğini kabııl ettigi Friglcrin ünlü kralı Midas, bir müzik yarışnıusındu kavalı tcrcih ettiği için Apollon'un hışmına uğrayarak müzik bilgisinin ve beğenisinin olmaması ncdeniyle eşek kulaklı yapılmi'jtır. Berberinden bajjka hiç kimsenin bilıncdiği bu kulaklar, sonra berberin dcrin bir kuyuya "Midas'ın kulakları e B !jek kıılağı" dcmcsıylc ı>rtaya cıkmıştır. Kuyunun ccvrcsinde yctişen otlar, sazlıklar rüzgârın esmesiyle derin kuyunun dıplerindeki bu sesi almışlar hcr bir tarafa yayarak scsin bir kez daha yinelencbileceğini ilginç bir efsune ile bütünleştirmişlerdir. Sır saklanıayan konuşkan berberin dipsiz bir kuyuya otlarla, sa/laru, onların da hoyral bir rü/.gura aktardığı "Kral Midasın Kulaklan Hsek Kulağı" cümlesinin Edison'un silindirc bağlannıı<j ince bir kalay levha ü/crinde "Mary'nin küçük bir kuzusu vardı" şarkısına dönüşmcsi için aradan yüzyıllar geçmesi gerckecekti. Garip ama gerçek I877"dc bir kc/ daha efsane gerçek olmuş, ses yinelenir hale getirilnıiştir. Görüntü gibi sesi de kayıt edip bir kez daha dinlenecek hale gctiren Edison'un ilk Ibnografı, camcra obsecura gibi oldukça basit bir aletti. Ses kaynağına uzanan huni şeklindeki uzun borunun dar tarafı bir iğneye bağlanıyor, iğne de öncclcri kalay levha, sonralan ise balmumundan silindirik ses alıcısına aktarılıyordu. Böylece silindirik balmumu nesneler ilk scs kayıt cden plakların atasını oluşturuyordu. 188Tde Graham Bell fonografa karjji graphophone'yi geliştirdi. Kalay levha ycrine balmumu kaplama, daha sonra da tümüyle balmumu plaklar ortaya çıktı. 1887'dc ses kaydı için öncmli bir adım daha atıldı. Emile Bcrlincr gramofon için patent tcscil ettirdi ve silindirik balmumu plakların yerinc çin ko yuvarlak plaklan piyasaya sürdü. 1891 'de dısk şcklindc yuvarlak plaklar piyasaya egeınen oldu. 1889'da Almanya'da el kurmalı gramofonlar plak sanayiinin gclişmesinc öncü oldu. Ama asıl gelismc Washington'da United Statcs Gramophone Co. taral'ından piyasaya çıkarılan elcktrikli gramofonlarla oldu. Bu gramofonlarda 12.5 cnı çaplı vulkanizc kauçuktan plaklar ycrine 2530 cm çaplı daha değişik ve pratik plaklar çalınabiliyordu. Plaklar ü/erine yapılan her müdahale, onuıı daha mükemmcl, pratik ve sağlam olmusını bcrabcrinde gctiriyordu. Silindirik balmumu plakların dayanıksı/ ve scs açısından pek kaliteli olmaması sonradan tas plak olarak adlandınlan 78'liklerin doğmasına nedcn 1992 SAYI 336 8 CUMHURİYETDER0İ30AGUSTOS