Katalog

Gramofon Türkiye'de F.Mİ'nin çatısı altına girdi. Fonograf gramofon çok geçmeden ülkc sınırlannı zorlamaya başlamış, bu arada da Istanbul'a uğranıakta geçikmcmişlir. Şcytun işi garip bir alct olarak tunımlanun gramolbna halk arasında "Söz söyleyen makine"nin yanısıra "Scdanüvis" de denilmiştir. Ama o dönemin ahlak anlayışında yansımasını bulan tuluculuk bu konuşan makineye karşı bira/ çckingcn vc ürkek kalınmasmı sağlamıştır. Ahmet Rasim isc her zaman olduğu gibi her ycniliğe açık yanıyla bu aleti anlatan onbeş sayfalık tercümc bir kitap yayımlamıştır. "Bedayi Kcşfiyat vc İhtiraati Bcşeriyye" serisinden Fonograf adıyla yayımlanan kitapta bu alettcn şöyle söz cdilir: "...Kalay levhası ii/crinc ya/ılan sedayı... hirkaç kcrre de dckrar edersc her tckrarda seda kcsbi zaaf edüp /iyadcsiyle karışır. Fonografın taharriyatı ilnıiyc vc fcnniycde hiçbir hidamcsi yoktur, fakat fenni bir ucubcdir.." Ahmct Rasim'in "t'enni bir ucubc" dediği alet cok geçmeden bir yıl sonra Istanbul'da "Bir adamın sesini olduğu gibi taklid ediyor" ilanıyla 125 franka satışa çıkmıştır. Bu yıllarda Ahmet Mithat Efcndi ise Hayrct adlı yapıtında fonografı kullanmakla gecikme/.. Ali Mu/.afl'cr adlı bir şahısda ahmet Rasim'den habcrsiz olarak yine aynı yıllarda Fonograf adlı bir fonnalık bir eser yayımlar. Üstelik onun bu aletc yaklaşımı Rasim'inkindcn oldukça farklıdır. Ona görc bir ucubc dcğil, aksinc her yerde revaç bulanbulacak bir alettir. Refık Halid çocukluk anılarında bu alete ilişkin yorumlamaları Hafızefcndinin ağ/ından naklcdiyor. Çarşıkapıya gctirilcn fonografı Hafızcfendi dc nıerak etmiş, ve hcmen kulaklarına lastik boruyu takarak bu aletlc tanışmış. İ/lenimleri mi? Şöyle: Iştc, İstanbul'da fonografı ilk defa orada işittim. Sonra Vczncvilcrdc makincci Sclim'in diikkanına gctirdilcr. Ama yino kulaktan lakma cinsinden. Kovanlar (yani balmumıından plaklar): bir ingiliz kahkahası, Abdülezel Paşa'nın nutku, Mcddah Aşiki'ııin Yahudi taklidi gibi şeyler." Kısacası önce fonograf, sonra da onun daha gelişmiş şekli olan gramofon böyle tanışık olmuştur lstanbullularla. Gramofonda Türk plakları 1900'lerin başındu Islanbullular yalnızca bu aletle karşılaşmamışlar çok geçmeden kendi ezgilerini de bu aletlcrde dinleme sürecine girmişlerdir. Tıpkı sinemayı ülkemize sokan Lumie10 rico Caruso ise bizde de Tanburi Cemil re'in ilk kameramanları gibi The GraBey'dir. Bugün bile bu sanatçının taş mophone Company LTD.'de tcknisplakları alıcıya cn yüksck fîyatla ulayenlerini yeni kayıtlar yapmak üzere şanlar arasında yer almaktadır. Türkiye'ye göndcrmeye başlamıştır. Oğlu Mesut Cemil'in anılanndan Ülkcmizde çcşitli sanatçılarm seslerini öğrendiğimiz kadanyla Tanburi Cemil alan teknisycnler daha sonra bu kayıtBcy kovanlara ses aldırmaya yanaşmaları Hannovcr'deki kardeş şirkctine sına kargöndercrck şın plakbastırmışlar ara pek dır. l9O5'de aynı sıise lstancaklıkla bul'da Bcka baknııyor markası ınuş. NeTürkçc ve dcni ise Yunanca ılkinin az plaklar dolve pahalı durup piyaolması, isaya sürkincisinin mi'ştür. Bir isc harcıyıı sonra da alem olplakçılık iması. Yasiylc uğraşan ni sanatıTürk vatannın ayakdaşları Odelara inon ilc bir anmesinc laşma yapmışlardır. Bu '80'lerln UrUnU CD'ler, kendlnden önceki teknolojly I adeta slldl. hiçbir zaman yaanlaşma sonucu Türkçc, Ispanyolca ve Yunanca naşmamış ancak son zamanlannda plaklar piyasaya çıkmış. l9O7'dc Favogüç durumda kalıncı ülkemizde ilk rite, 1909'da Pathe Türkçe plaklar seriplak labrikasını kuran Blumcnthal sini üretmiştir. Kardeşlerc evet demek zorunda 19II yılı ise Türk kalmıştır. Bugün plak tarihindc bir elimizde bulunan dönüm noktası olplaklar da bu ismuştur. Çünkü bu tcnmeycn "etarihte Blumcnthal vef'in ürünleridir. Kardcşler kendi Cumhuriyctin adlarına plak yapilanından sonra emaya baslamışlar fcndi ve hanım vc bu plaklar dışaradı altında birçok da değil, Feriköysanatçı taş plaklade kurulan ilk rı n müdavimlcri Türk plak fabrikaolmuş ve cızırtılı sında imal edilmijda olsa günümüzc tir. 1929'da ise The dck gelen scslerin Gramophone öncülüğünü yapCompany ülkemimışlardır. Plak ze el atarak Graşirkctlerinin paymofon Türk Ltd laşamadığı Münir Şti'yi kurarak plak Nurettin , plak üretmeye geçmiş vc dolduran ilk Türk böylece 78'lik dedikadını Hanende ğimiz taş plaklar Fikriye Şakrakscs 33 ve 45'liklerin orHanım, ilk plak taya çıkmasına dck cgemenliklerini her Mehmel Usta bugün gramofon tamlrl ve tmally doldurma heyecageçen gün daha da leugrafantekadam.Yaptıgıgramofonlaryalnız nını bir bardak calçRİyaaadadegll.aynızamandabafUıAlman şarap ile yenen yaygınlaştırmıştır. y a va I talya olmak Uzara birçok A vrupa kant Inda Hanım, Taş plak deyin da alıcı bulablllyor. CD'lar İse onun Içln yabancı, Safiye "Ban" odeon ce Tanburi Cemil çünkü dlyor "ta» plaktan başka plak tanımam, yalnızca onlarda duygu gaçmls, kısacası har bir plaklanna oku«ayvar." Beyi anımsamayan Hamiyet Hamak mümkün denım, gramofonun tango yıldızları Gağildir. Akçura'yn gore dünyada gravin Kardeşler ve daha niceleri... mofonun yarattığı ilk büyük yıldız En Fonografın balmumundan silindirik plaklannı ortadan kaldıran 78 devirli taş, plaklar yüzyılımızın başında pratik, balmumuna oranla dayanıklı ve daha iyi ses düzenine sahıp olduğu için nasıl büyük bir ilgi görcrek yaygınlaşma alanı bulmuşsa, I948'de de ilk kcz Coluınbia fınnası tarafından ürclilen longplayuzunçalarlar 33'lük devirleriyîe taş plakların unutulmasına, daha açık bir deyişle yok olmasına nedcn olmuşlardır. High fıdelity dcvrini başlatan 33'lüklcrin taş plaklara üstünlüğü sayılmayacak denli çok olunca gramofonlar da ycrlerini kısa bir süre sonra Duel pikaplara bırakmışlır. Stereo olgusu isc longplaylerin üstünlüğünü tartışılmaz bir hale gclirmıştir. 33'lüklcrin 78'lik taş plaklara oranla daha hafif, dayanıklı, net bir scsi içermesi ve her çalışta bir iğneye gereksinim duymadığı gibi uzun çalma özelliğine sahip olınusı kısa bir süredc yaygınlaşıp sevilmesini vc giderek ınüzik zevkinin yanı sıra plak koleksiyonunun yapılmasına da zemin hazırlamıştır. Bu tekniğin bir uzantısı olarak daha küçük çaplı 45'liklcr ise müzik dinlcme uigusuna daha bir kolaylık getirmiştir. Öyle ki, teyplcrin çıkmasına, bant olayının yaygınlaşmasına karşılık Ducl pikaplarla longplayler uzun süre varlıklarını korumuştur. Ama ses teknolojisindeki gelişmeler 45'liklerle 33'lüklerin cgemenliğini 78'likler denli uzun sürmesine engel olmakta gecikmemiştir. Lascr olgusunun müzik endüstrisine yansımasının ürünü olan kompakt disklcr tartışılmaz ses kayıtlan ile 1900'lcrin başından beri süren plak olayına artık bir kez daha geri dönülmeyccek şekilde son vermişlerdir. CD'ler yalnızca plağa değil bant olayına da büyük bir darbe vurmuştur. Ses teknolojisindeki gelişmeler akılalmaz bir hızla ilcrlcyip yeni değişik ürünlerin ortaya çıkmasına ncdcn oluyor. Şimdilik son söz CD'lerde. Ama her yeni buluş, yalnızca kendisinden önceki teknikleri ortadan kaldırmakla yetinmiyor aynı /amanda o teknolojinin egemcn olduğu döncmlcrdeki birçok ünlü sanatçılannı da yok edip gidiyor. Nasıl ki; 78'lik taş plakların onca sanatçısını longplaylerc aktarmakta gecikmiş, ya da istcnilen düzcyde yapamamışsak, şimdilerdc de CD'lerin tartışılmaz üstün ses nitelikleri yüzünden bir öncelikleri hemencecik unutuvcriyoruz. Geçmişin unutulan o değerli seslerini ses teknolojisinin yeni ürünlerine aktarıp yaşatabilmek sanınm nostaljinin de ötesinde kültür mirası açısından bir sorumluluk ve zorunluluk olmalıdır. •*! • ' CUMHUHİYETDEH0İ30AÖUSTOS1992SAYIJ3I