Katalog

VVASHIIMGTOIM'DA HAFTA M SONU HVASP'lann serinkanlı dünyası D ııvarda bir C'ha^all var. Ev sahıbine gö/ ucuyla gösterıp, "Doğru mu görüyorum" diye soruyorum. Başını sallayarak onaylıyor. Nc Chagall'ın adı telaffuz edilıyor, ne rcsnıın hıkâyesı anlatılıyor, ne de milyonlarca dolar değerındcki bu resmın bır sayfiye evınin duvarında olmasının olağanüstülüğü hissettinliyor. Sıradan bır yanıt, hepsi bu kadar. Dünyanın en öndc gelen ustalarının resımleri asılı cvlerde kuşaklardan beri yaşayan bu ins'anların dünyasında asıl olağanüstü olan, o resmin büyükannesı turafından biz/at Chagall'a sipariş cdilmiş olmusı dcğil, dünyanın öbür ucundan gelen ve nereye gittiği belli olmayan bu "hafta sonu misafiri"nin soruları... "WASP"lann serinkanlı dünyasının üslububöylcişte. WASP, Amerika'yı yöneten sosyal sı nın takıpetmesı beklenen isımler. NVASP'ların ilişkı ağının parametrelerı mesafe ve ölçülü duygular üzerıne kurıılu. Örneğın Amerika'da her toplum katmanında olduğu gibi WASP dünyasında da belli bir ırkçılık var, ama onlarınkııspanaktakidemirgibi. Bağırıpçağırmıyor. Çocuklar bir iki sözcükle a/arlanıyor, laf fazla uzatılmıyor. Kızgınlıklar ve sevgiler ölçülü ve Akdenizlı değil. WASP nasıl giyinir? Temel heden, öne çıkmak değil, "kalabalıklara karışabilmektir." Zaten adı soyadı, her şeyi ile sivridir, bır de giysisi ile dikkat çekmek istemez. Çok ünlü markaları sıradan şeyler gibi giyer. Ütüsüz pahalı gömleklerbuçevredeolağanbirdurumdur. Kenndyler Amerika'da makoseni çorapsız gıyen ilk aile olarak tanınır. Kentte yakaları düğmeli çizgıli gömlek, ABO'yl yön«tm«kt« olan «oayal sınıfın, y«nl WASP'ların yaşadıklan makânlar, hap eski va bUyük avlar, aayflyalarcUkl mallkhanatar... «VASP'lann «Nlnyaamda allah da var; arfcak çocuk balll bir yaşa ona 22 kallbrailk bir tüfak hadlya •dlllyor. nırınkısalnlmışadı."White, AngloSakson, Protestan", Beya/, Anglo Sakson, Prolestan dıye acılımı yapılıyor. Genellikle ABD'nin Atlantik kıyısında yerleşik, siyasetin, sanayinin, kültür yaşamının iplerıni elinde tutan ve hepsinden önemlisi eski paranın sahibi olan dilim bu. Örneğin ABD Başkanı George Herbert VValkcr Bush, adından anlaşılabileceği gibi, bir W ASP. Ronald Reagan ise yine adından anlaşılacağı gibi bir WASP değil, o daha çok bi/im Demirel Ö/al çizgisinden; Waspları sevmeyen bırideolojininmensubu. VVASP'ların paraları da adları da eski: Örneğin Towsend, Hall, Preston, NVhitney gibi. Bu isimlerin Türkçedeki karşılıkları Nuruşehvar, Makbulc, Hümcyra, Drahşan ve Ömcr Faruk türünden arkasından doğal olarak "Hanımsultan" ya da "Damatpaşa" sözcükleri20 (,ı/gılı kıavat, hakı pantolon, lacivert ceket giyilir. "Country" de (sayfiyede) "Outdoorsy" (avda, balıkta kamptaymış gibi) giyinilir. Bir zamanlar çok iyi mağazalardan alındığı belli, ama yıllardır giyile giyile yakası aşınmış, dirsekleri patlamış kalın pamuklu "Chamois" gömlekler giyilir. Gömlek eskimiştir, ama hâlâ işlcvseldır. "Nedcn giyilmesin?" diye düşünülür. Sadelik, sakinlik âdeta karakteridir. Bu çevrede kolay kolay Rolls Royce, Jaguargörülmez. WASP, liberaldir. Bunda hem iyi eğitim görmüş olması, hem de paralı doğmuş, olması rol oynar. Fakir ınsanların çektiklerine duyarlıdır. örneğin, Bush dışardan muhafazakâr gözükür, ama aslında liberaldir. Hatta Reagan'ın temsil ettiği "gerçek" Amerikan sağına görc, Bush bir "gizli solcudur, çünkü solculuk vvaspların genlerine işlemiştir." Tıp kı Özal'ın Mesut Yılmaz'ın "Mülkiyeli" olmasının altını çizerek onun gerçek sağcılığından kuşkuduyduğunuimaetmesi gibi birdurum söz İconusudur. Sıradan Amcnkalı, yaşam mücadelesindedir; bu mücadeleye oportünistçe yaklaşır, öyle yaklaşmak zorundadır. Aksı halde Amerika'da ayakta kalamaz. Kendisini doğrudan ilgilendirmeyen olaylara taraf olmak istemez. WASP ise şövalyedir, şaşmaz bir adalet duygusuna sahiptir. Trafik kazalarında haklının yanında yer alır, arkadaşının değil. Amerika'nın, insan haklarına en ilgili kesımi de W ASP'lardır. Kürt ve Ermeni gibi konulara eğilmeleri nedeniyle zaman zaman bizim "Türk diişmanı" ilan ettiğimiz Kennedyler aslında VVASP'tır: Kennedylerde bebekler "Tiffany" gümüş mama takımı, gümüş çıngıraklar ile büyütülür. Ama bunlara sıradan eşya muamelesi yapılır. NVASP'ların evınde köpekler yerdeki Acem halılara işerse kıyamet kopmaz. Zaten "eski para" ile "yeni para"yı birbirinden ayıran en büyük fark budur. O halı yüzyıllardır ailededir ve o halının nasıl bir mücadele ile alındığından habersiz yeni kuşaklar için "kıymetli Acem halısı" kimliğini çoktan kaybedip, "taban halısı" haline gelmiştir. Sofrada yemekten sonra artanlar yine sofradaki tabaklardan birisinin içinde köpeğe verilir. Bunda dagaripsenecek birşey yoktur, çünkü köpekler sterildir, aşıları aksatılmaz. Köpekleri daha çok ava dönük iri cinslerdir: Pointer, Labrador, Retriever, Setter gibi. Bunun mantığı da şudur: Birincisi, WASP'larbüyükevlerde,genişarazilerüzerinekurulusayfiyelerde yaşarlar. Mekân büyük olduğu içın köpeklerde "apartman boyutlan" aranma/. İkincisidearazileraynızamanda verimli birer avlak veçiftlik olduğu içınbunayatkıncinslertercihedilir. Amerika'da silah edinmek hakkı, dı şardan sanıldığı gibi kovboyvari bir yaşam tarzının çağımıza yansıyan sonucu değil, Amerikan ideolojisinin siyasi bir ürünüdür. Köklü bir felsefcsi vardır. Burada özel mülkiyet düşünce ö/gürlüğünün ayrılmaz bir parçası, silah da özel mülkiyetin koruyucusu olarak görülür. Yani düşünce özgürlüğü ile silah edinme hakkı arasında dolaylı bir irtibat kurulur. WASP'ın dünyasında silahla daha çocukken tanışılır. Bu âdeta bir Amerikan ritüelidir. Çocuk belli bir yaşa geldiğinde ona, tıpkı saat hediye edilir gibi, 22 kalibre bir tüfek hediye edilir. WASP incedir. Adamın gözüne soka soka değil, siyasete, tarihe, edebiyata mahirane atıflarla espri yapar. Wasp sıkı içer. Ama bir saatten sonra evleri, en yaratıcı çılgınlıklann, en limitlerde gezen sakalann mekânına dönüşür. Bir VVASP'ın evi, alındığı çağın en önde gelen mağazalarına ait, ama artık üstündeki minderler yırtılmış koltuklardan, solmuş atlas perdelerden belli olur. Bir başka gösterge de, hafta sonu ziyaretçilerinin evin kütüphanesinde karıştırdığı deri kaplı kitapların tozlu sayfalarının arasından yere dökülen lstanbul Bağdat Demiryolu Hattı'nın Fransızca Osmanlıcatahvılleridir. M DERGİ 8 A R A L I K 1 9 9 1 SAY1 300 C U M H U R İ Y E T