Katalog

PAZARIN PENCERESİNDE Yazar olarak doktor Cehov S on on yıl içinde değiştim. Nedenini biliyor musun dadıcığım? Çok çalışlım; onun için! Sabahlan akşama kadar ayakta çalıştım; kcndimc ayıracak tek dakıkam yoktu. Geceyattığımda birhastayaçağrılmayı bekledim hcp. Birbirimizi tanıdığımı/ günden beri bir tek gün bilc tatilcçıkmadım.Tabii kiyaşlanırım." "Paskalyanın üçüncii naftasında Malil/koya'ya gittim. Tifüs salgını vardı. Hastalar kulübelerde tıklım tıkış yatıyorlardı. Çamur, pislik, hastalann aralarında ycrlcrde davar hatta domu/ yavruları dolaşıyordu. Günde yirmidört saat çalışıyordum; oturacak zamanım yoktu; yiyeceğim, içeccğim yoktu.. P.ve döndüğümde istirahat edemeden dcmiryolundan bir sedye indirdiler. Ameliyat ctmcnı gerckti: Masaya yatırdım; klorofornı koklatınca öldü. Sırası değildı, ama duygulanıverdim; sarsıldım; onu bilerek öldürmüşüm gibime geldi." "Şu ilaçlaru bak.. Bugüne dek yazılmış tüm reçetclcr burada. Harkov'dan Moskova'ya,Tula'ya kadar değişikyerlerden ctiketli şişeler... Gut haslalığını memleketin her kentine taşımış. Hasta mı yoksa numara mı yapıyor?" C'ihan Ünal söylüyor bunları; Vanya Dayı oyundaki Dr. Astrov rolünü virtüÖ7cesürdürürkcn söylüyor. ' Şchir Tiyatroları'nda Çehov'ıın "Üç Kızkardeş ve "Vişne Bançcsi" oyunlarındansonra buoyunudasergilendi: Bu oyunun birçok olağanüstü yönlcri var. Dünyanın en iyi Çehov yorumcularından biri olarak bilincn Leonid Heifetz sahncyc koyuyor. Vanya'yı Cüneyt Türel, Sonya'yı Tilbe Batum, Yelena'yı Nurseli tdiz, Telyegin'i İsmet Ay, Serebryakov'u Kamuran l'sluer, Marina'yı Uğur Kıvılcım oynuyor: Aksama yok, aksayan yok; oyunun sergilenişi mükemmel... Gcnel sanat yönetmeni Gencay Giiriin kendisini kutlarken "Heifetz, Çehov'un her repliği yazarken onu yazmasına yol açan ruh halini düşünceleri inanılmaz derinliklcrden çıkarabilen bir rejisördür" dcdi. Heifetz Vanya'nın'tvan'yani Rusya'yı simgeleyen adın bir varyantı olduğıınu söyledi: "Vanya aslında Rus1 ya'dır! 'Ben yıllardır aldatıldım.. dediginde hem oyundaki profesörc tapmış, biitün yaşamını bu inanç uğrunda feda etmiş; sonra da hayal kırıklığına uğramış bir adami, hem de yıllardır aldatılmış, Rus halkını konuşturduğunu ondan öğrendik..." Dr. Astrov da aslında Dr. Çehov'un bir yansıtı: Oyunda Yelena ona, "Bana ormanlarakarşıderinbirduyarlıhğınızın olduğunu soylcdiler. Ormanlar için yaptığınız çalışmalar kuşkusuz çok değerli... Ama bunlar gerçck mesleğinizi etkilemiyor mu?" diye sorduğunda Astrov, "Gerçek mesleğimin ne olduğunu bir Tanrıbilir!"diyecevapveriyor. Yaşamı boyunca Çehov bu soruyla çok karşılaşmışolmalı. Mesela Tolstoy, Çehov'un yazarlığınınhekimliğindenoIumsu7 bir sekilde ctkilendiğine inanır. Tolstoy'a göre Çehov hekim olmasaymış dana iyi bir edebiyatçı olabilirmış. Ama Çehov aynı fıkirde değildir: 1881 'de dostu Suvarin'e gönderdiği bir mektupta iki sevgilisi olarak tanımladığı edebivattan ve tıptan şöyle bahsetmişti: "Bırinden sıkıldığım zaman geceyi diğeriyle geçiririm. Hiçbiri bu sadakatsızlığımdan bir zarar görmez; tıpla uğraşmasaydım ruhsal bağımsızlığımı ve diişüncclerimi edcbiyata bu çapta vakfedemezdim." 1899ekimindcDr. Rossolmo'yayolladığı bir notta da şunlar yazılıdır: "Tıp eğitimimin edebi faaliyetlerimi büyük çapta etkilediği konusunda şüphem yoktur. Gözlemlerimin alanını genişletmiş ve bilgilerimin zenginleşmesine yol açmıştır. Doğal bilimleri ve bilimsel metodlan tanımak beni daima ihtiyatlı kılmış, bilimsel verileri kaabil olduğu kadar göz öniinde bulundurmağa yöncltmiştir" (Sophie Lafıtte Tohohov par lui meme.ea.Seuill957) Bu bilimsel bakışaçısıeserlerindedikkati çeker: Sorunları ortaya koyar, ama bunları çözümlemeğe kalkışmaz. Bir eserde gizli bir vaazın ycr almasının gerekmediğine inanır. Eserleri mesaj içermez. Yaşamı yansıtır, ama böyle davranırken herhangi birşeyi ispat etmeğe kalkışmaz. (Henri Troyat. Tchekhov, Flammariml984,s.l20) Dr. Çehov'un yaşamı oyundaki Dr. Astrov'unkine benzer; sadece hekimlikleri açısından değil yaşadıkları boğucu ortam açısından da benzeşirler: 1 Mart 1881 'de Rus Çarı II. Aleksandr öldürülünce yerine geçen oğlu III. Aleksandr memleketini korkunç bir istibdatla yönetmeğe başlamıştı. Halk iktisadi sıkıntılar, salgınlarla bunalmaktaydı. Rusya'da o devrede yaşam bir karabasandır ve herhangi bir ümit ışığı da görülmemektedir. Oyunun sonunda Sonya, dayısı Vanya'ya "Dayan dayıcığım, dayan" der, U z u n uzun giinler, sonsuz geceler yaşayacak, mahkum olduğumuz güçlüklere dayanacağı/..." Bu ortamda ne yapılır, nasıl dayanılır? Her yiğidin bir kasvet bastırma yolu vardır. Dr. Astrov ağaçyetiştirir... Yüzyıla yakın bir süre sonra gündeme gelecekdüzeydebirçevreciliksergilenir Astrov'un kişiliğinde: "Sobalarınızda tezek yakın, evlerinizi tuğjadan yapın"der. Astrov, "Ormanların ihtiyaçlarımız için kesilmesine karşı değilim, ama bunları niçin tahrip edelim? Rus ormanları tehlikededir. Milyonlarca ağaç yok olmakta, hayvanların, kusların yuvaları, yaşam alanları bozulmaktadır. Güzel doğal parçaları tanınmayacak hale getirilmektedir. Niçin? Çünkii insanlar tembelliklerinden yere eğilip yakıtı topraktan çıkarmağa üsendiklerinden! Burada oturup bana gülüyorsunuz, ama ben köylerde, kesilmesini engellediğim ağaçların yanından geçerken, ya da kcndi diktiğim ağaçlıkların rüzgârla hışırdadıklarını işittiğimde iklimin kontrol altına alınmasına •*«. Vanya Dayı'mn yazarı doktor Ç*hov... Vanya Dayı'da soldan sağa; Tllb* Batum, Kamran Uslusr, Ismat Ay, Nurscll idlz, Uftur Kıvılcım, Cüneyt Tiirel, Clhan Ünal. ufacık bir katkıda bulunduğumu ve eğer bin yıl sonra insanlar mutlu olacaklarsa benim de bu çorbada tuzum bulunacağını düşünerek scvinjyorum..." Memleketi bir karabasan yaşarken varolmuş bir yazar hekim Çehov... Yaşamı boyunca ülkesinin mutluluğunu göremeyeceğine inanıyor; ama bunun böyle süremeyeceğini, kcndi yaşamını aşan bir süre sonra iyinin güzelın egemen olabileceğini dc scziyordu. Sıkıntıların, üzüntülerin, yii/yıl sonraki mutluluklara dönüşeceğine inanıp okullar yaptırarak, ağaçlar dikerek, edebiyatı zenginleştirerek o güzel günlcrde yaşayacakların yaşam niteliklerine katkıda bulunmağa çalışıyordu. Hekimliği? Onun böyle geniş açılı bakabilen, ileriyi görebilen bir kımse olmasına katkıda bulunmuştur: 1888'de Suvarin'e yazdığı bir mektupta iştc bunları söylemişti... < D E R G İ 1 0 K A S I M 1 9 9 1 S A Y I 2 9 6 10 C U M H U R İ Y E T