Katalog

edcn olmadı. Bclki dc ökseye ycni toylar konsun diye, lafı abartanların başında ajarts yöneticilcri geliyordu... Her ncyse, bu yıl Arles'da konu "Doğu Bloku" idi. Duvarın yıkılmasıyla Balı'da bilinmeyen ycni kişilcr, yeni perspcklıfler ortaya konmak istcnmişti. Çck ve Doğu Alınan, Estonya, Lctonya vc Litvanyalı fotoğrafçiların sergilcri, Batı'nın, 'Doğu yakusı'na yönclık yıllarının birikimiyle, korkuyla karışık mcrakına bır karşılıkti sanki. Liivanyalı fotoğrafçı Alexander Maciyaus'iıı köy ve çiftlik yaşantısını konu alan hafif bııruk bircspri anlayışıyla dolu insanlar vc huyvanlar fotoğraflarmın altındaki karıkatünst arkadaşı Andrias Dcltura'nın fotoğrafı tarnamlavanresimlcribirharikaydı. Şimdi bır adım daha ötcye gidclim: Basıt, gündclik vc hiç özelliği olmayan, bir köy yaşantısının ıçindcıı nasıl ilgı çekiei görüntülcr çıkabiliyordu!ÇekfoloğrafçıJanSaudek(lütfen Sudek ılc karıştırmayın) I969'da Amerika'ya yaptığı scyahattcn sonra Prag'da bir apartmanın bodrum katında kurduğu stüdyoda ürettiği dcprcsif, gerçekötcsi fotoğrafları, Arlcs'ın cn ilgi çckcn scrgilerındcn birini oluşturdu. Tüm bunlara karşııı Batı'nın Doğu'ya bakış acısını IMagnum Ajansı'nın arşivi yansıtıyordu. Bilindiğigibi Magnum,belli birsahibi olmayan fotoğrafçıların oluşturduğu bir koopcratif. (jyc olmak istcycn aday, ancak yaplığı işin saptanılan birdüzeyi aşması halindc kooneralife iki yıl için geçici olarak kabul edilir. Ikinci yılın sonunda Magnum kıırulu aday üycyi kabul cdip clmcmcsi konusunda kesin bır karara varır. Magnum'un foloğrafla ağır top sayılmasına karşılık bcncc Magnum fotoğrafta eşı bulunmaz bir egomastürbasyon kurumudur. Bunu Magnum'un gösterilerindesinikbirprofesyonelgö/ünizlemesı mümkün. Her biri dört dörtlük olan fov loğraflan sanki bırajansin çeşitli üyclcrınden dcğil tornadan çıkmış bir kişinin toplu gösterisi sanabılirdiniz. Bütün bunlar Arles'da olup biterkcn Paris'tc her biri ayrı olay olacak üç ayrı scrgi aynı ycrdc (Palais Tokyo) aynı anda dcvam cdiyordu. Yinc belgcscl ağırlıklı üç scrginin ilki Edward S.Curtis"in (1X621952) 1890 ilc 1910yılları arasında çcktiği Kızıldcrili kabilelcrınin fotoğrafları. Şiındı bir an için i^in boyutlannı düşünün: Hangi akıllı adam, yaylı arabası. utları, katırı ılc berabcr, kımyasal fotoğraf ılaçları negatif yerinc kullanılacak kcsilmışcamları, körüklü makınesi ilc Amcrika kılasını bir boydan bir boya dolaşıp "beyaz adanf'ıncanınaokuduğu Kızıldcrili kavimlerini bclgcler? Pck tabıı ki cgosunun kurbanı ilk kuşak bir fotomuhabiri Curtis.odöncmlcrin Cumhurbaşkanı Tcddy Roosevelt'in lavsiycsı üzcrinc 1906 yılında dcvrin cn acımasız vc gaddarlığı ilc tanınmış bankcr J.Piermont Morgan'dan 75.000 dolar alarak işc başlumış: bcş yıl vc40.000cam ncgatif, sonra 20 cilllikdcvcscrinin ilk ycdicildinı ortaya çıkarmı^lır. Edward S. Curtis'in "Batıya Git/Go West" scrgisı fbtografla uğrasan her kişinin hayatında bir ke/görmesi gcreken bir başyapıt. (Birtcsadüf, bugiin İstanfıul (jni\crsitesi Kiitiiphanesi'ndc bulunan vc Sultan Abdülhamid tarafından yapınıı istcnıniş, Osmanlı tmparatorluğu'nu belgcleycn cşsiz fotoğraf albümlcri dc aynı yıllarda yapılmı^tır.) Edward S.Curtis'in ışığı kullanma tekniği Rcmbrandl'ın tablolarında ışık kaynağını kullanma tekniğıne vcya romantiklcrin tabial rcsimlcrindcki ışık tekniğinc çok yaklaşmıs. "Beyazadam"la yaptığı mücadeleve savaşiarın sonunda yenik düşcn, her şcyini yitircn Kızıldcrili şeflcrin hâlâ başı dik gururlu portrclcri, el yapısı kâğıtlara yapılan baskılar olağanüstüişlerdi. Modern Sanat Müzesi'nin bir bölümü olan "Palais Tokyo" daki diğcr iki scrgi ise Edvvar S. Curtis'in yapıtlanndan aşağı kalır Arles'daki Fotoğraf Festivali etkiliklerine dünyanın dört bir yanından, amatörü, profesyonelı, yuzlerce fotoğrafçı ve fotoğraf amatöru de katıldı Değışik gsöterilerin yanı sıra izleyiciler, açıkhava sergileri dahil, rengârenk fotoğraf günleri yaşadılar şcyler değildi. Biri "Fotoğraf Tarihi" diğeri. yakın geçmişte ölen modern fotoğrafın öncülcrinden ve bugiin hayatta olanJ[Henry C'artier Bressondahil) birçokbüyük ustanınakıl ve ilham kavnağı olan Andre Kertesz'in "Beninı Parisim" adlı scrgısı. Insan birgündcdolaşamıyor bu sergilcri; hclc ıçınc sindirerck, gördüğü yüzlcrcc fotoğrafın arasında dikkatini dağıtmadan görcrck bilerck dolajinak istiyorsa... "Fotoğraf Tarihi" serginin gerçck adı değil; tamtcrcümcedildiğizaman"görmcnin tarihi" oluyor. Scrgiyi gc/erkcn istcr istenıcz kcndimi gcçen yıl Londra'da düzcnlcncn "Fotoğrafın Tarihi" adlı scrgi ilekıyaslanıaktan alıkoyamadım. Paris'tcki scrgi daha küçük olmasına karşılık daha akıllıca, daha iyi scçim yapılarak düzenlcnmişti. O kadar kişidcn o kadar kolcksiyondan ncgatif toplayıp baskı yapmak, vcya mevcut son tck baskıları bir araya getırip toplanıak büyük iş, büyiik sorumluluk. Kimlcryok ki scrginin içinde. Bazı fotoğratlar ncrcden nasıl bulundu? Mcsela Picrre Bonnard'ın sonradan tablosunu yaptığı 'yıkananmodelinfotoğrafı\ 1870/1890yılları arasında en faal döncmini yaşayan Hintlı foioğrafçı Lala Dcen Dayal'ın 1894 yılında Haydarabad Ni/amı'nın bir kaplan avından sonra öldürdüğü hayvanlar arasında çekliği fotoğrafı, Amcrikan lç Savaşı'nda Gettysburg'da savaş alanındaki ölülcr... Evct bunlar ncrcden, nasıl bulundu? Çalışmanın boyutuna saygı duymamak eldcn gclmiyor? Macar asıllı büyük usta Andre Kertcsz ilc yarım saat kırk dakika sürcn kısa bir konuşmam olmuştu. O zamanlar kcndisi Ncw York'ta ufak bir apartmanda yaşarkcn Paris'tc Agatha Fayard fotoğraf galerisindc bir sergisi olmuştu. Çcktiği polaroid rcsimle rindcn ötürü apartmanını anlalmıştı Anlatmıştı da içim sızlamıştı, Ncw York'un o acınıasız koşullarında böylcsinc bir dcvin Manhallan'dakı o ufacık kutu gibi stüdyo odalarına sığışması bana büyük bır haksızlık olarak gelmişti. Ama hayat böyleydi. Bclki 'Savaş Oncesi Paris 1 , onun gülcrck anlatuğı gibi yaşamının gü/el kcsitlerinden biriydi. O döncmin fotoğrafları da öyle. Sanki Ncw York'ta o sihir kaybolmuştu. Palais Tokyo'daki üçüncü sergi, "Gürleyen Yirmiler" dcncn Kertesz'in yüzündc tatlı bir gülümscmc ilc andığı o döncmc ait... Çok duyarak, çok scverek mi çekmişti o fotoğrafları; niyc Amerika'da eridi, bir türlü soramadım kendisinc. Sadccc Cartier Brcsson'un onu ycniden Paris'e getirmek için Kültür Bakanlığı'nda girişımlerdc bulunduğunu duymuş tum, sonra Kcrtcs/birdenbircgöçüpgitti. Arles'da, boynuna Lcica M6 lakıp foloğralçı havalarında dolaşan düzınelcıcc gcnci, dünyanın dört bir bucağından buralaıa loplama başarısını göstermiş bir organi/asyon vardı. Bu organızasyonun", buralara fotoğraf dünyasının tüm ağır loplarını da çckcbılmış olduğunu bclirtclim. Sanat mü/clorinin sorumlu kişileri buraya gclip günlcrcc fotoğraf izlcyerck ülkclcrinc, müzclcrincgötürccck fotoğraf arayıp buldukları bir ortamda yaşadılar. Yani her şcy iç ıçc idi. Şimdi büıün bunlan bilip görüp dc bizim Türkiyc'dc bu işlerle uğraşması gcrckcn kişilcrin nasıl her şeydcn bihabcr olduklarının bilinciylc ilcriye dönük büyük ümitlcr bcslemck zor. Ancak kanınıca, Türkiyc'dc fotoğraf ve foloğrafçılar, bu tür cngellcridcaşacak! 23