Katalog

Bir romanın yaşadığı sokak Edremit'te bir sokak. Sabahattin Ali'nin çocukluk ve ilk gençlik yıllarının sokağı ve "Kuyucaklı Yusuf" romanının geçtiği mekânlar. Oktay Akbal ile "Kuyucaklı Yusuf'u yaşıyoruz Edremit'in dar sokaklarında. Ve birden karşımızda, "Kuyucaklı Yusuf"un 'Şerif Ali'si, yani hayattaki adıyla Ali Demirel: Gerçek bir 'roman kahramanı\.. Erol Özkan/EDREMİT aracık sokaklar, acı /eytin kokan mahalle araları, meydanlar ve köhnemiş zeytinyağı fabı ikaları ile bir arada, "Bayramyeri"... Edremit'teyiz. Bu eski "Bayramyeri", bir anlamda, Edremit'in kendisi gibidir. Olümünün üzerinden tamı tamına 40 yıl geçmiş olan kalem ustamız Sabahattin Ali'nin Edremit'inde, bir başka yazanmızla, Oktay Akbal ile birlikte, Sabahattin Ali'yi yaşıyoruz. 2 Nisan 1948 güııü yitirdiğimiz Sabahattin Ali'nin yaşamını inceleyen pek çok araştırma, pek çok kitap yayımlandı bugünc değin. Aına bu ünlü yazarırnızın yaşamında, henüz gün ışığına çıkmamış noktalar var olduğu gibi, birçok mektubunun ve bazı yapıtlarının da gün ışığına çıkmadığı biliniyor. Sabahattin Ali'nin çocukkığunıın ve ilkgençlik yıllaruun geçtiği Edremit, yazarın yaşamında büyük etkiler bırakınış. Onun pek çok öyküsüne malzeme sağlamış olan Edremit, Sabahattin Ali'nip en önemli rotnanlanndan "Kuyucaklı Yusuf'un da esas mckâıv larmı oluşturur. tşte biz, bir şubat ayının üşütücü sessizliği içinde, Oktay Akbal ile birlikte, Edremit'in eski mahallelerini, özellikle "Kuyucaklı Yusuf" romanında geçen yeı leri, bir bir gezdik ve sanki bir düşü, enine boyuna yaşadık... Sabahattin Ali'nin yapıtlarına yansıyan eski Edremil bugün bile hâlâ, "Kuyucaklı Yusuf "tan çok şeyi içinde taşır ve saklar gibidir... Oktay Akbal ustayla, romanın esas mekânını oluşturan eski "Bayramyeri"ni, sokakları, "Yanık Defiirmen "i, "Çayiçi"ni bir bir dolaşıp "Çınarlı Çeşme"ye kadar olan bütün o daracık sokakları tek tek gezdik. Bilindiği gibi, roman eski Edremit'i ve Edremit'in eski insanlarını anlatır. Ya o sokaklar, o değişmeyen köşelere ne demeli? Eski Edremit'i ve Sabahattin Ali'yi yaşamak için, biraz da Edremit'in şirin sokaklarına dalmak gerekir. Biz de öyle yaptık. Oktay Akbal ile Sabahattin Ali'nin mekânlarında D lannı, Alanyalı çerçileri, "Hacı Ethem"i, "Hilmi Bey"i ve diğerlerini kafanıızda canlandırmağaçalıştık... Daha sonra, romanda anlatılan ve Sabahattin Ali'nin en iyi arkadaşı olup buguıı de hayatta olan "Şerif Aga'nın Ali'si" diye tanıdığımız Ali Ucmirel'le de konuştuk. Hoş beşten sonra, Sabahattin Ali'den söz ederken "Şerif Ali"nin yani gerçek adıyla Ali Demirel'in yaşlı çakır gözleri ışıldamıştı: " . . . O, benim en iyi arkadaşımdı," deyivernıişti... Sabahattin Ali ile birlikte geçen çocukluklarını, yaşadıklarını bize ayaküstu anlatırken, biraz da eski Edremit'i yaşatıyordu. Ancak ne yazık ki, "Kuyucaklı Yusuf" romanında anlatılan tiplerin pek çoğu, son yıllarda birer ikişcr göçüp gittiler... Bir romanın örgüsü içinde anlatılan tiplerin çoğunun gerçek olması, bu romanın edebi dcğerinin ötesinde bir başka olaydır. Bu durum belki romana, edebi açıdan bir şey katmaz ya da eksiltmez. Ama edebiyat araştırmacılarına, sosyologlara, kurgu ile gerçek arasında gidip gelen yeni ufuklar açabilir. örneğin "Kuyucaklı Yusuf'un "Hacı Ethem"inin yetmişli yılların başında ölmesi ve arkasında, pek çok anıyla birlikte, içinde Eski Türkçe yazılar olan bir ant defteri bırakması, hatta bu defterin sayfalannın içinde, bir de fotoğraf olması ilginç sayılabilecek noktalardandır. Şimdi acaba, "Hacı Ethem"in çocukluğundan beri tuttuğu bu günlükte yazarın yaşamına ilişkin notlar, bazı gerçeklere ışık tutacak ayrıntılar bulunabilir mi?... Bu tür soruları, insan kendi kendine sormadan edemiyor. Yıllar önce bu konuda bir araştırma yapan edebiyat öğretmeni ve şair dostunı İlnsal Akpak'ın incelemelerinden bildiğimiz, Asım Bezirci'nin de kitabına aldığı ayrıntılar içinde, keşfedilmemiş ayrıntıların ilginç ipuçlannı bulmak mUmkün... Bunlardan biri de, Sabahattin Ali'yi Edremit'teki evlerinin bir odasında, Gorki'den bir kitap okurken gösteren fotoğraf. Acaba şimdi bu fotoğraf nerededir?.. Ve bütün bunlardan sonra, akla gelen bir başka soru da, Sabahattin Ali'nin tozlu sarı defterleri dolduran yazıları arasında hâlâ daha bugün şiirlerin ya da yazıların bulunup bulunmadığı... D Yazar Oktay Akbal, Edremit'te "Kuyucaklı Yusuf'un 'Şerif Ali'si ile tanışıyor tşte o defalarca okumaktan keyif duyduğumuz "Kuyacaklı Yusuf" romanındaki evleri, bu kez bir başka edebiyat ustasıyla, Oktay Akbal ile ve emekli öğretmen Mehmet Özgiiçlü hocayla gezdik ve romanın sayfaları arasındaki eski gezintilerimizle birleştirince, yaşamla düş, kurguyla gerçek yeniden ve bir kez daha bir arada yaşandı. Fotoğraflar çekerken de gözümüzün önünde, roman kişileri birer birer canlanıyor gibiydi sanki... Çünkü bir başka gerçek de romanda anlatılan çoğu insan, hakikaten bu sokaklardan geçmiş mışlardı... ve buralarda yaşa Ve karşımızda *ir "roman kahramam" Bir zamanlar içleri yeni fırçalanmış tahta kokan bu evlerde yaşananları, "Kübra"yı, "Muazzez"i, "Yusuf'u düşledik birlikte... Ve sokaklanndan acı sular akarken, gelen tiyatro kumpanyalannı, rakı âlemlerüıi, sömürücü zeytin ağalarını, çıkarcı fabrika patron Sabahattin Ali'nin sokağında Belki biraz da düşlerle dolu kısa bir şehir turu yapıp yazarın yaşadığı sokağı ve evi bulduk. Yanında derme çatma bir fırın olan ve Hekimzade Mahallesi 2. sokak aralığındaki bu evin duvarına, hiç değilse Edremit Belediyesi'nce bir plaket çakılıp, o sokağa da "Sabahattin Ali Sokağı" adı verilemez mi? Zira, Türk edebiyatına saygın yapıtlar vermiş bir yazarın çocukluğunun geçtiği sokağı, hiç değilse bir isimle anmak ve yazarı sürekli anımsamak açısından, bu belki de yapılacak en guzel davranışlardan biridir. Bugün, şehrin üst kısmında, "Bayramyeri"nden "Yanık Değirmen"e giden ve önündeki küçücük meydana açılan külüstür bir fırınla dipdibe küçük, kutu gibi bir ev Sabahattin Ali'nin Edremit'te iken yaşadığı ev... tşte bu ev, Sabahattin Ali'nin çocukluğunun geçtiği, içinde düslcr kurup yaşadığı evdir. Son yıllardaki tamirlerle biraz değişmiş bu evin hemen karşısında ise, romanın baş kişisi "Haeı KthenT'lerin evi ve yan tarafta da, "Terzi Mürtivvet Hanım"ların evi, olanca suskunlukları ile başbaşa öylece durmaktadırlar.... Kuyucaklı Yusuf", Edremit insanlarını anlatır ^ , U uyucaklı Yusuf" romanı Sa• " mt bahattin Ali'nin butürdeki ilk • V ürünüdür. Yıl 1937... Çoğu eleştirmeciler 'Kuyucaklı Yusuf'u yazarın en başarılı romanı sayarlar. Eleştirmeci ve yazın tarihçisi Tahir Alangu şöyle diyor: "... düşlerine bağlı, duygulu yönü ile düşüncelerden gelen gerçekçilik anlayışı bütün roman boyunca iç içe gelişir. Nazllli'nin Kuyucak köyünde başlayıp hikâyeleri has çabuklukla gelişen, asıl olaylan Edremit'te geçen bu romanın dokusunda yazarın çocukluk, ilk gençliğinın geçtiği bu çevrelerden gelen manzaralar, hayata ait bir sürü alıntılar, aslında yaşamış kişiler yer almıştır. Hatta Kuyucaklı Yusuf'un babayiğit, sakin, ölçülü kişiliğinde bile, Sabahattin Ali'nin ülküsü, kendi kişiliğinden bazı parçalar karışmıştır. Edremit'teki arkadaşlarından söz ederken seçtiği kişilerin bütün canlı özellik.leriyle verilişi, esere gerçekçi bir renk verir." "Kuyucaklı Yusuf" romanı şöyle özetlenebilir: Yusuf'un babası bir eşkıya baskınında öldürülmüştür. Yusuf kaymakam Selahattin Bey tarafından büyütülür. Kasaba ortamına uyamaz, eşraftan Hilmi Bey ve oğlu Şakir'le catışır. Yusuf, kaymakamın kızı Muazzez'e âşıktır. Kaymakam da onlann evlenmesini ister, fakat üvey anne, Muazzez'i Yusuf'a vermek istemez. Yusuf'la Muazzez kaçar, evlenirler. Kaymakam bir süre sonra ölür, yerine gelen yeni kaymakam Hilmi Bey'in oğlu,Şakir'le dostluk kurar. Yusuf'u gezici tahsildar olarak uzak yerlere gönderirler. Kaynana, durumu fırsat bilerek kızı Şakir'e peşkeş çekmeye kalkar. Yusuf bir gün eve beklenmedik anda gelir, Kaymakam'ı, Şakir'i ve kaynanasını öldürür. Yaralanan Muazzez de yolda ölür, Yusuf başını alır dağlara kaçar. "Kuyucaklı Yusuf" için Vedat Günyol şöyle yazar: "Kuyucaklı Yusuf'ta ruh tahlilleri yok, ama vakalardan, hareketlerden muhitin ve kısmen şahısların psikolojisine girebiliyoruz. Vakalar öyle ustalıkla seçilmiş ve teferruat sanki üzerlerinde işlenmemiş gibi öyle tabii tertiplenmiş ki insan pek farkına varmadan kendini muhitin ortasında buluyor." I ! 9