Katalog

Hafızası yorgun Kafkas kabilesi Tevfik Esenç dışında artık anadillerini konuşmayan, hatıraları ve hafızaları yorgun Ubıhların yaşadığı Manyas'ın Hacıosman köyünde, "Son Sesler" filmi, sekiz kişilik birekip tarafından 22 günde hazırlandı. Cezm/ Ersöz ir Kafkas kabilesi olan Ubıhlar Anadolu'ya geldiklerinde sayıları otuz binmiş. Guney Marmara'daki birkaç köyde konuşulan Ubıhçayı, araştırmaciKafkasolog George Dumezil'e göre, 1958 yılında sadece 25 kişi konuşabiliyormuş; fakat bugün bu 25 kişinin büyük çoğunluğıı artık yaşamıyor. Tevfik Esenç, dünyada Ubıhçayı en çok hatırlayabilen, anadilini zamana karşı koruyan ve bir dil bütUnlUğü içinde Ubıhçayı günlük dil olarak kullanabilen son kişi... 81 yaşındaki Tevfik Esenç, dileriz daha uzun yıllar yaşar; ama öldüğünde, Ubıhça dilini konuşan kalmayacak; Ubıhça artık araştırma kitaplarında, makalelerde, akademik çalışmalarda yaşayacak yalnızca... 'Sinema Günleri'ndeki "Son Sesler" belgeselinin öyküsü B Ubıhçamn son sesi, Manyas'ta Bu trajik gerçek, SincmaTV Enstitüsii mezunu, 29 yaşındaki sin«macı tsmet Arasan'ı derinden etkiler. Ve hayatında, yalnızca sinema yapmayı "hayalperestçe" tercih etmiş olduğu için, Ubıhlar ve Tevfik EsençMe ilgili bir film yapmak için hemen eyleme geçer ve Ubıhları çok yetkin bir şekilde araşttran Fransız araştırmacı, Kafkasolog Georges Dum6zil'in bir yazısında Ubıhların ve Tevfik Esenç1in Güney Marmara köylerinden birinde yaşadığını öğrenir öğrenmez, sinemacı arkadaşları Cemal Uzunoglu ve Alican Gebeş'le birlikte yollara düşer. Köy köy, kasaba kasaba Tevfik Esenç"in izini ararlar; Allahtan çevrede yaşayan Çerkesler, adresler ve bazı kişiler konusunda uzak görüşlüdürler. Böylelikle bu umutsuz arayış, mutlulukla sonuçlanır. Günler sonra film ekibi, Tevfik Esenç'i Balıkesir'e Ubıhlılar, Macıosman köyu meydanında, kabılelerıne has bir dansı ızlıyorlar Katkasya'dakı Çerkez kabıleıerı arasınoa, gucuıun ve savaşçılıklarıyla unlü Ubıhlar bugün, geçmışlerıne dalr pekazşeyanımsıyorlar Bugün 81 yaşında olan Tevfik Esenç, yeryuzunde bir dılı, Ubıhçayı, konuşabılen tek ınsan bağlı Manyas ilçesinin Hacıosman köyündeki evinin bahçesinde mısırlar arasında, an bir yalnızlık, dingin bir kendine yeterlik içinde dolaşırken bulurlar. Kendilerini tanıtırlar. Gözleri pek iyi görmeyen, kulakları ağır işiten ve tek ayagı hafif aksayan, Ubıhların, kültürlU ve son derece ince bir kişi oluşundan ötürü kendisine "Kaymakam Tevfik" dedikleri Tevfik Esenç'e, kendisinin ve Ubıhların gUnlük yaşamını anlatan lusa metrajlı bir film çekmeyi amaçladıklannı söylerler. Tevfik Esenç bu teklifi kabul eder ve yardımcı olacağını belirtir. nn dilini konuşmaya karar verip, Ubıhca'dan bir süre için vazgeçmek yolunu seçmişler. tsmet Arasan, bu yönde yaptığı araştırmalar sonucunda, böyle bir olayın dünyada henüz bir benzerinin dahi yaşanmadığını söylüyor. Anadolu'da yaşayan eski halkların kalıntıları ve HintAvrupa kültürüyle ilgili çalışmalar yapan ve 19291936 yıllarında Istanbul Üniversitesi'nde dil tarihi üzerine dersler veren Kafkasolog Dumezil, DSET adında etnik bir topluluğu ararken, Güney Marmara civannda Ubıhçayı konuşan yaşlılara rastlamış ve Ubıhlarla ilgili çaüşmalanna 1930 yılında başOrtada kaybolan bir dil ve bu dılı yeryülamış; Georges Dumezil, alfabesi, literatürü zünde en çok hatırlayabilen yaşlı bir adam, olmayan Ubıhça ile ilgili araştırmalarını 1987 bir Tevfik Esenç vardır. Amaç, bu "trajik yılına, yani ölüınüne dek süıdürmüş. Dumeson"u özellikle 195060 yıllarından itibaren, zil'in çalışmalarına 1956 yılından itibaren inakarayollarının yapılması, iletişim araçlarının nılmaz hafızası ve üstün zekâsıyla Tevfik yaygınlaşması, değişen sosyokültürel ilişkiEsenç de katılmış ve Ubıhça gibi zor bir dili ler sonucu, hızla eriyen Ubıhların yaşadığı insanlık hafızasına kazandıran Georges DuHacıosman köyunun gündelik hayatının atmezil'le birlikte üzerine düşen misyonu ekmosferinde yakalamaktadır. Ubıhlar, kültüsiksiz yerine getirmiş. rel standardizasyon yönünde, kendi benliklelsmet Arasan, bu gönul insanlarının eşsiz riyle ilgili sözel ya da yazılı hiçbir hesaplaşbirikimleri, bilgi ve özverileri ışığında "Son ma şansına sahip olmadan kUltürel kimlikSesler" filmini tamamladı. Ve "Son Sesler" lerini yitirmektedirler. Fransız Kültür Bakanlığı'nın George Pompidou Kültür Merkezi'ne bağlı bir birim olarak çalışan, bu yıl 10. kez gerçekleştirilen "CiniÇerkez kabilelerinln ma Du Reel" adlı uluslararası festivale sosyalen mağnıru antropolojik dokümanterler kategorisinde Çerkez kabileleri arasında magrurTürkiye'yi temsilen kabul edilen ilk film oldu. Festival sonucunda, "Son Sesler" filmi, lukları ve savaşçılıklarıyla UnlU U500 film arasında son değerlendirmeye kalan bıhlar Kafkasya'da iken, komşu 32 filmin arasına girdi ve çok sıcak bir ilgi kabilelerin dillerini de bilirlergördü. miş. Ama Kafkasya'yı işgal eden Çarlık Rusyası'nın dayanılmaz "Son Sesler" filmi ayrıca, bu yıl Sinema baskısı karşısında kalınca "Hase" Günleri'nin belgesel filmler programı kapsamında, 14 Nisan Per^embe günü tstanbul'daadını verdikleri Yurt Meclisı'nde ki Fransız Kültür Merkezi'nde gösterilecek. ve herhalde butün Kafkaslann kutsal saydıkları • meşe ağacının "Son ŞesİCT"in yönetmeni tsmet Arasan, filmiyle ilgili duygularını şöyle anlatıyor: altında komşuları Abzakla "Bir^dünya gözümüzün önünde goçup gidiyor ve onlar bu göçüşü bizim aİKiladıgımız ve enteleklüeke öne çıkurttıgımız anlamda hiç de öyle büyük bir sarsıntı ile yaşamıyorlar. Ama hayatta bazı sarsıntıların insanları irldltecek sessizlikte yaşandıgı gerçegi var. Onlann bize ögrettigi seylerden blrisi de bu bence. Tevfik Esenç'ln garip bir bilgelikle bize anlatmak islediği buydu: 'Siz ne yapmak isterseniz, ne yapsanız, ne kadar anlatsanı?, bu dipsiz bir kuyudur? Ama biz bu kuyunun içine eğilip, bakabilir, içine taş atabilir, gider laşın yankılarından birtakım manalar çıkarebilirdik. Ve bu hakkı bizden kimse alamazdı, alamaz." Ubıh kökenli bir dünya güzeli Ubıh kökenli ünlülerin başında, "Dünya Güzelimiz" Keriman Halis Ece geliyor. Ayrıca eski Dışişleri Bakanı thsan Sabri Çaglayangil, Prof. Hıfzı Topuz, ressam Avni Arbaş, tarihçi Mim Kemal Öke, işadamı Adnan Hunca, Ubıh kökenli ünlüler arasında yer alıyorlar. Tarihi kaynaklara göre Abdülmecitin tüm haremi Ubıh kabilesinden olduğu ortaya çıkıyor. Abdülhamit'in analığı l'erestu Hatun da yine bu haremde yaşamış. Bir rivayet de Evliva Çelebi'nin Ubıh kökenli olduğudur. Dünyanın en zor dillerinden biri olan Ubıhça, aynı zamanda Kafkasya'nın en eski dili. Dilbilimcilere göre, dünyanın fonem bakımından en zengin dili sayılan Ubıhça'da 82'si sessiz, 3'ü sesli 85 fonem var. Ubıhça, Kuzeybatı Kafkas dillerinden biri sayıbyor ve HintAvrupa dil ailesi arasında yer alıyor. Abazaca'ya çok yakın olan Ubıhça'nın Hititçe ve SUmerce'ye oldukça benzediği yine dilbilimcilerin saptadığı çarpıcı bir gerçek. D 11