Katalog

Gorbaçov'un hızlı adımlarıyla Değişen Sovyetler Birliği CI)C lUosljmgton JJost'un dış politika yazarlanndan ve SSCB konulannda uzman Don Oberdorfer, 1987 nlsamnda Moskova'ya yaptığı son ziyaretln kendisinde, daha öncekilerden oldukça farklı bir izlenim bıraktığını dile getiriyor. Don Oberdorfer * irkaç hafta önce, Moskova'da bir akşam KGB generali olarak bilinen bir yetkiliyi yemeğe davet ettim. Zeki ve bilgili biri olan bu kişi, belki de mevkiinden dolayı, benimle her zaman diğer Ruslardan daha samimi ve açık konuştu. Yemekte kendisine, Gorbaçov'un iki yıllık iktidarı süresinde Sovyetler Birliği'nde ne olduğunu sordum. Aldığım yanıt özellikle bir KGB yetkilisınden gelmesi bakımından şaşırtıcı idi. Şöyle dedi: "Yıllardır uçuruma doğru sürüklendikten sonra, nihayet tann yüzünii bize çevirdl." Moskova'ya ziyaretim sırasında konuştuğum diğer Ruslar gibi, bu kişi de Gorbaçov'u destekliyordu. Ama Sovyet liderine karşı yürütülen "inatçı" ve geniş muhalefetten de kaygılanıyordu. Konuşmasını şöyle sürdürdü: "Gorbaçov reformlara giriştiğinde, önünde İki sorunları işlemeye başladıktan sonra, son ayyol vardı: Geleneksel yoldan yavaş yavaş iler larda Ulkedeki gazetelerin toplam satışlarınleyip bazı degişiklikler yapmak ve sorunlan da 14 milyonluk artış olmuş. kendisinden sonra gelenlere devretmek ya da Genç bir Sovyet araştırmacı bana şöyle dt hızlı ve ciiretli bir biçimde gitroek." di: "Esklden, bir çlzgi vardı. Bu çizgiden anYemek arkadaşım, Gorbaçov'un daha riskli cak çok ufak aynlmalara izin verilirdi. Şimdi olan ikinci yolu seçtiğini söyledi. Çünkü ise sımnn nerede olduğunu kimse bilmiyor. tn"Ekonomik ve sosyal yapısında ciddi bir du sanlar yazdıMarının ve söylediklerinin sınırrağanlık olan çok uluslu, muazzam bir iilke larını denemek için mesleklerini ve geleceklerini oyun masasına koyuyorlar. Kimse yaptınin sorunlan ile uğraşıyordu Gorbaçov." Yemek arkadaşıma göre, Sovyet lideri ğı işin emniyetli olup olmadığını bilmiyor." Oışişleri Bakanı George Shultz'un heyeti ile "kaybcdecek zamanın olmadıgına ve hızlı hareket etmek zorunda olduğuna inanıyordu." birlikte Moskova'dan ayrılmadan önce, son Geçen yıl aralık ayında Kazakistan'ın baş gUnUmüzde, VVashington'dan tanıdığım bir kenti Alma Ata'daki ayaklanmadan sonra, Sovyet gazeteci Shultz'un Moskova'daki teMoskova'da iktidar mekanizmasındaki bir masları hakkındaki izlenimlerimi tzvestia gaçok yetkili, Gorbaçov'un fazla hızlı gittiğin zetesine yazmamı istedi. Bu isteği yerine getirecek zamanım yoktu. Ama Sovyetler'den den kaygılandı. Yemek arkadaşıma göre, genel sekreter, ay böyle bir teklifin gelmesi fevkalâde bir şeydi. Moskova'da kaldığım Cosmos Otel'indeki nı görüşte değildi. Gorbaçov yardımcılarına şöyle dedi: "Çok yavaş davrandım. Bu olay odamda seyrettiğim Sovyet televizyonunda sık Din Muhammed Kunayev'i daha önce görev sık rock konserleri görmek mümkündü. Bu, bir zamanların can sıkıcı programlarından çok den almam gerektiğini gösterdi." Nisan ayında Sovyetler Birliği'ne yaptığım değişik bir programdı. Bir gece Amerikalı açı10 günlük gezi sırasında, bu hızlı değişim, tek koturum yönetmeni Phil Donahue'un genç rar tekrar vurgulandı. Sovyetler Birliği'ne da Ruslarla yaptığı bir tartışmayı gösterdi Mosha önce yaptığım dört ziyarette hiç görmedi kova televizyonu. Donahue'nın söyledikleri Ruscaya çevriliyordu. Hayretle dinlemeye başğim bir hava vardı. Sovyetler Birliği'nde çok ilginç gelişmeler ladım. Donahue, Sovyctler'in Çekoslovakya'oluyor. Bu gelişmelerin nasıl sonuçlanacağı ise yı işgal ettiğini, Küba'ya füze yerleştirdiğini, Batıyı füzelerle tehdit ettiğini, Batı dünyasıhâlâ belli değil. nın da bu nedenle Sovyetler Birliği'nden kuşAma, değişmekte olan bir başkentten bazı kulandığını söylüyordu. izlenimlerimi sergilemek istiyorum. • •• Gorbaçov'un yakın dostlarından olan, DünMoskova'daki ilk gUnümde bir Rus dostum ya Ekonomik tlişkiler Enstitüsü Başkanı Evbana bir olay anlattı. Arkadaşı, dostuma, geni Primakov, bana ocak ayındaki Merkez "Gazeteleri her gün dikkatli okumak zorun Komitesi toplantısına katıldığını söyledi. Bidayım, yoksa olaylara yetişemiyonım" demiş. lindiği gibi Gorbaçov bu toplantıda bazı reBir zamanlar, halkın basına pek az ilgi duy form önerilerini sunmuş ve dolaylı muhalefetle duğu bir ülkede, böyle bir gelişmeyi çok ilginç karşılaşmıştı. Primakov şöyle dedi: "Toplanbuldum. Moskova'da bana anlattıklanna göre tıda hlç kimse Gorbaçov'un Perestroyka'sı Mihail Gorbaçov'un açıklık (Glasnost) poli (yeniden yapılaşma) hakkında tek kelime söytikası ile basın artık bir zamanlar yasak olan lemedi. Ama politikalann kapsamı hakkında toplumların gereksinmelerini karşılamak içitı toplumlar tarafından ortaya çıkarılırdı. Arbatov'a göre Gorbaçov'un reform prog<ramı ile ortaya çıkmasının zamanı gelmişti. Arbatov, Gorbaçov'un Stalin döneminde görev almamış ilk Sovyet lideri olduğunu söyledi. Arbatov'a göre Gorbaçov ayrıca, Lenin'den bu yana iş başına gelen en iyi eğitim görmUş Sovyet lideri idi. Ancak Gorbaçov, tüm reformculuğuna rağmen Batılı liderlerle kanştırılmamalıdır. Arbatov bana gUlerek, "Gorbaçov, kendini komiinizme adanuşür. Emin olabiHrsiniz!" dedi. • •• Sovyet Siyasal Bilimler Kurumu Başkanı ve Gorbaçov'un danışmanlarından olan Georgl Shaknazarov, bana Glasnost (açıklık) ve seçim reforrnları önerisinin nasıl şekillendiğinı anlattı: "Önce, bilimsel ve teknik gelişmeyi hızlandırmak için eski yöntemleri kullanmayı düşünüyoriardı. Sonra bu bızlanmayı sağlamak içinradikalekonomik degişiklikler yapmak zorunda olduklannı anladdar. Daha sonra da toplumun tümii katılmadan, bu değişikliklerin gerçekleştirilemeyeceğini gördiiler." Rus dostuma göre, bunun uzerine Glasnost (açıklık) politikası ve Gorbaçov'un çok adaylı seçim önerisi şekillendi. Anlaşıldığına göre Gorbaçov'un reformları, büyük ölçilde daha önce planlanmadan, koşulların zorlaması ile gelişti. B Dış politika Bay Shaknazarov'un, dış politikada Gorbaçov'un "yeni siyasal görüşünU" şekillendiren değişik yaklaşımlar ve çeşitli dozlarda eleşti kişi olduğu söylenir. Bu görüşün temel ilkesine göre, nükleer çağımızda, bir Ulkenin güvenriler oldu." liği ancak tüm ülkelerin güvenliğinden gelir. Moskova'da birçok kimseye Gorbaçov'a ne Mihail Gorbaçov'un Prag'da yaptığı konuşdenli muhalefet olduğunu sordum. Bay Pri mada dediği gibi; "Dünyamızda ülkeler birmakov muhalefetin güçlü olduğunu kabul et birlerine bağımlıdırlar. Iple dağa tırmanan ti. Ama şöyle devam etti: "Aşağı yukarı her dağcılar gibi ya hep birli'Ue zirveye tırmanırkes, artık işleri eskisi gibi yürütmeye devam lar ya da hep birlikte uçuruma yuvarlanırlar." edemeyeceğimizi ve etmememiz gerektiğini biBay Shaknazarov, Sovyet komutanlarının liyor. Eski yöntemlere dönemeyiz." yeni doktrini bu doktrin Sovyet ve Batı askeri doktirininin tamamen tersi görünüyorkabul edeceğine inanıyor. Ama, komutanlar1978 yılında Moskova'yı ziyaret ettiğimde la teması olan bir Rus, aynı görüşte değil. KoMerkez Komitesi üyelerinden Valentin Falin'le mutanlardan biri, bu Rus dostuma şöyle detanışmıştım. Batı Almanya'da elçilik görevi de miş: "Sizin yeni doktrininiz, uluslararası tüyapan Bay Falin şimdi Novosti Ajansı'nın yö ketim İçin iyi ama onu askerlerimize bulaştırnetmeni. Moskova'ya son ziyaretimde tekrar mayın". Moskova'ya gitmemden kısa süre önce Dogörüştüğüm Bay Falin'in bana söylediğine göre Gorbaçov'a karşı muhalefet uç gruptan olu ğu Avrupa'lı bir konıünist liderin bana söyleşuyor: Gerçek bir değişikliğin olacağına pek diğine göre, Sovyetler Birliği, resmi doktrini inanmayan ve beklemeye karar veren şüphe olan "eşit güvenlik" ilkesini (tüm düşmanlaciler; ekonomik durgunluk döneminde (Brej rın toplamı kadar güçlü olmak) değiştirerek nev dönemi) zengin olup reformlardan zarar "yeterli güvenlik" ilkesini benimsemiş durumgörecek olanlar; ve Gorbaçov'un sosyalist il da. Yeterli güvenlik doktrininde askeri ihtiyaçlar çok daha az miktardadır. kelerden saptığını ileri stlren dogmacılar. Eğer Sovyet ordusu bu doktrini kabul ederBay Falin şöyle dedi: "Genel sekreter, muhalifleri diişman olarak görmekten kaçınma se, değişiklik önümüzdeki yıllarda dünyamızmız gerektiğini, onları ikna etmeye çalısma daki askeri durumda büyük etki yapabilir. • •• mız lâzım olduğunu söylüyor." Sonuç olarak Sovyetler Birliği'nde büyük Başka bir Rus ise "Gorbaçov insanlan ikna etmek zorunda. Onlan vuramaz" dedik değişiklik oluyor. özellikle entelektüel ve sanat alanında. ten sonra devam etti: Mihail Gorbaçov eğer önümüzdeki birkaç "Bu zaman alacak. Çünkü her birimiz Gorbaçov'un değişiklikleri konusunda ikiye bö yılda durumunu güçlendirebilirse (ki burada bUyük bir soru işareti vardır), Sovyetler BirlUndük." liği'ni yeniden şekillendirebilmek için on, belki • •• Georgi Arbatov gençliğinde Marksizm de yirmi yıla ihtiyacı olacaktır. D Leninizm'e ilişkin resmi kitabın kaleme alınTOrkçl: Dış Hatorif S«nlsl masında yardımcı olmuştu. Yaslı bir Bolşevik ve Merkez Komitesi Sekreteri olan şefı Otto (*) The Washington Pott g«T>««tiniıı dı« politika uzKuvsinen, Arbatov'a insan ve kader konusuni i Don oberdorfer'in bu malcıilfm, iki bodaki bölümü 17 kez yazdırmıştı. Bu konuda 10m halinde, 29 ve 30 Nisan 1987 tarihli International kabul edilen görtlşe göre, yetenekli liderler Herald Tribune'de yayunlandı. Muhalefet 11