Katalog

13 ENERJİ fiyatlarına yansıtılması gereken düşüş ortaya çıkmıştır. Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi raporlarına göre DUY piyasasında OcakMayıs 2009 döneminde geçen yılın aynı dönemine göre gündüz saatleri için yüzde 5.4, puant saatleri için yüzde 2, gece saatleri için ise yüzde 21.6 sistem dengesizlik fiyatında düşüş yaşanmıştır. Bu düşüşler bugüne kadar tüketiciye yansıtılmazken, elektrik fiyatlarında düşüş gerektiren çok önemli diğer bir neden de doğalgaz fiyatlarında yaşanan azalmadır. elektrik tüketiminin yüzde 44’ünü sağlayan TETAŞ’ın elektrik fiyatlarında yaptığı yüzde 12.3’lük fiyat indirimi de tüketicinin elektrik faturasına ne 1 Ocak 2009 tarihli tarifede ne de 1 Nisan 2009 tarihli tarifede yansıtılmamıştır. Enerji kuruluşlarının 2008 yılından beri uyguladıkları maliyet esaslı fiyatlandırma mekanizmasına göre yeni tarifeler 1 Temmuz tarihinde yürürlüğe girecek. TETAŞ’ın alım maliyetlerini yansıtacak şekilde yeni tarifesini belirlemesi öngörülürken; Türkiye Kömür İşletmeleri, Elektrik Üretim A.Ş portföy şirketleri de kararda yer alan formüllere göre yeni tarifelerini belirleyecekler. TETAŞ, EÜAŞ’tan formüle bağlanmış zamlı fiyattan değil, güncel Genel Yatırım ve Finansman Programı’na göre belirlenecek fiyattan elektrik satın almaktadır. Hükümetin programdaki beklentilerine göre hareket edildiği için bu fiyatın ne düzeyde olduğu konusunda bilgi sahibi olunamamakta, buna ilişkin rakamlar da açıklanmamaktadır. Ayrıca TETAŞ’ın diğer alımları kapsamındaki fiyatların nasıl şekillendiği de kesin rakamlarla ortaya konulmamaktadır. Bu nedenlerle tüketiciye yansıyacak elektrik fiyatlarının şekillenmesine ilişkin TEDAŞ’ın kullanacağı formülü dikkate alarak hesaplama yapabilmek mümkün olmamaktadır. Ancak temel çıkan sonuç şudur ki, maliyetlerdeki yükselişler doğrudan tüketici fiyatlarına yansıtılırken, maliyetlerdeki azalışların tüketici fiyatlarına yansımasını engelleyecek mekanizmalar oluşturulmuştur. Maliyet esaslı fiyatlandırma mekanizmasının maliyetlerde artış olduğu zaman fiyatlarda artış anlamına geldiğini, ancak azalış olduğu zaman fiyatlarda düşüş sağlayacağı iddialarının geçersiz olduğu ortaya çıkmıştır. ? Doğalgazın etkin etkisizliği Son açıklanan verilere göre yılın ilk 4 ayında elektrik üretiminin yüzde 49.3’lük bölümünün doğalgazdan sağlandığı görülmektedir. Doğalgaza dayalı üretimin büyük bölümü ise özel sektörün elinde bulunmaktadır. Özel sektör elindeki doğalgaza dayalı santralların bir kısmı yapişletdevret, bir kısmı yapişlet ve bir kısmı da otoprodüktör ya da serbest üretici konumundadır. BOTAŞ tarafından elektrik üreticilerine satışı yapılan doğalgazın fiyatı Aralık 2007’ye göre Aralık 2008’e gelindiğinde toplamda yüzde 80.5 oranında zam görmüş, bu fiyat artışları da elektrik tüketicilerine elektrik fiyatlarında zam olarak yansıtılmıştır. BOTAŞ 2009 yılına gelindiğinde Aralık 2008’e göre doğalgaz satış fiyatını yüzde 61 oranında indirmiştir. Ne yazık ki bu indirim oranı elektrik tüketicilerine bugüne kadar yansıtılmamıştır. Doğalgaz satış fiyatlarındaki indirim tarifeleri 1 Şubat 2009 tarihinde ve 1 Mayıs 2009 tarihinde yürürlüğe sokulmuştur. Doğrudan bir mantık kurulduğunda elektrik üretiminin yarısı doğalgaza dayandığına göre fiyat indirimlerinin de yarı yarıya gibi bir düzeyde yansıması gerekmektedir. Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi raporlarına göre DUY piyasasında OcakMayıs 2009 döneminde geçen yılın aynı dönemine göre gündüz saatleri için yüzde 5.4, puant saatleri için yüzde 2, gece saatleri için ise yüzde 21.6 sistem dengesizlik fiyatında düşüş yaşanmıştır. Bu düşüşler bugüne kadar tüketiciye yansıtılmazken, elektrik fiyatlarında düşüş gerektiren çok önemli diğer bir neden de doğalgaz fiyatlarında yaşanan azalmadır. Otomatik fiyatlandırmada TETAŞ bilmecesi Türkiye’de elektrik tüketiminin son verilere göre yüzde 44’ü TETAŞ denilen toptan elektrik ticaretini yürüten kamu şirketi aracılığıyla sağlanmaktadır. TETAŞ, alım ve fiyat garantili sözleşmeleri bulunan yapişletdevret, yapişlet ve işletme hakkı devri ile özel sektöre devredilmiş olan santrallardan elektrik satın almaktadır. TETAŞ’ın toplam elektrik satışı içinde bu imtiyazlı şirketlerin payı yüzde 67.5’tir. Özelleştirme sürecinde yapılan düzenleme ile TETAŞ, DUY denilen karaborsadan da 2008 yılında yüzde 4.83’lük enerji satın alımı gerçekleştirmiştir. Bu yüksek maliyetli olan elektrik satın alımlarının karşılığında TETAŞ satışa sunduğu elektriğin yüzde 26.53’lük bölümünü Elektrik Üretim A.Ş’nin düşük maliyetli hidrolik santrallarından sağlayarak, düşük ve yüksek maliyetli elektrik fiyatlarını paçallayıp, fahiş fiyat dengelemesi yapmaya çalışmaktadır. TETAŞ’ın 1 Ekim 2008 tarihinde 14.39 kuruş olan birim elektrik satış fiyatı 1 Ocak 2009 tarihinden itibaren 12.62 kuruş olarak uygulanmaya başlanmış, 1 Nisan 2009 tarihli tarifede de bu satış fiyatı değiştirilmemiştir. Görüldüğü gibi Türkiye ‘YENi’ŞEKiL 1 Ekim 2009 tarihinde uygulamaya girecek olan sistemle DUY, Gün ÖncesiPlanlamaveDengelemeGüçPiyasasıolmaküzereikiyebölünecek veikipiyasaiçinuzlaştırmahesaplarıayrıayrıyapılacaktır.Artıkuzlaşmalar 3dönemhalindedeğilsaatlikolacaktır.Bunedemektir?Gününüçzaman diliminegöreveaylıkdüzenlenentaleptahminlerindebilezamanzaman büyük oranda sapmalar yaşanırken, saatlik dilimlerde yapılacak talep tahminlerindekisapmalardağıtımşirketlerininenerjimaliyetlerineartıbir yükgetirecektir.Yani3dönemhalindeşirketüreticilerinesağlananyüksek Şyatgarantisiyenisistemlesaatlikbazaindirgenmektedir. Gün Öncesi Planlama’da şirketin teklif Şyatı gün öncesi belirlenen ŞyattandüşükiseyüksekolangünöncesiŞyatıuygulanacak.Eğerşirketin Şyatı yüksek kalmışsa, bu kez gün öncesi Şyat değil, şirket Şyatı esas olacak.BufaturahesabındaelektrikalımıiçinyapılanŞyatbildirimlerinin etkinliği olmayacak. Çünkü onların ödemeleri de gün öncesi Şyatı üzerinden hesaplanacak. Gün öncesi piyasasındaki enerji açık ve fazlası durumudamiktarsalbazdahesapedildiktensonrapiyasakatılımcılarına borç ya da alacak tutarı yine gün öncesi Şyat baz alınarak tahakkuk ettirilecek. Dengeleme Güç Piyasası’nda ise enerji açığı durumunda şirket teklif Şyatı sistem marjinal Şyatından düşükse sistem marjinal Şyatı, eğer yüksekse yüksek olan şirket teklif Şyatı esas alınacak. Denge ya da enerji fazlasıdurumundaiseşirketinteklifŞyatıgeçerliolacak.BuŞyatlaragöre ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ KARABORSAYA alımyapılantutarlarüzerindenhesapçıkarılacak. Enerji dengesizliklerinin uzlaştırılmasında ise temel fatura hesabı sistem marjinal Şyatı üzerinden yapılacak. Sistem marjinal Şyatı ise DengelemeGüçPiyasası’ndakısıtalımlarıdışındakidengelemeamacıyla yapılan alımlar için verilen Şyatlara göre oluşacak. Burada enerji açığı durumunda en yüksek yük alma tekliŞ sistem marjinal Şyatı olarak belirlenirken, enerji dengesi ya da enerji fazlası durumu söz konusu ise günöncesiŞyatgeçerliolacak.GünöncesiŞyatiseGünÖncesiPiyasası‘na geçilinceyekadarGünÖncesiPlanlamakapsamındasistemmarjinalŞyatı olarakuygulanacakgörünüyor. Yeni sistemde Dengeleme Güç Piyasası’nda Gün Öncesi Planlama’ya göre yüksek düzeyde gerçekleşecek olan Şyat teklişerinin baz alınarak sistem marjinal Şyatının belirleneceği ortaya çıkıyor. Ancak kısıt durumlarınailişkinŞyatsistemmarjinalŞyatıüzerindeetkiliolmayacak. Bu Şyatlandırma yapısı içinde borsanın yüksekten işlem görme anlayışı sürdürülürken, aşırı Şyat zıplamalarına engel olmak amacıyla günlük yüzde 10’luk Şyat artış sınırı getiriliyor. Bu amaçla saatlik Şyat teklişerininyapıldığıgünler3tipeayrılıyor:Haftaiçi,haftasonuveresmi tatil günleri. Şirketlerin aynı saate denk gelen teklişerinin ağırlıklı ortalamasıdikkatealınarak,3tipgüngruplandırmasındaayrıayrıolmak üzere ikinci gün verilen teklif birinci gün tekliŞnden yüzde 10 daha fazla artışiçermeyecek. Yönetmelikte ne zaman geçileceği belirlenmeyen Gün Öncesi Piyasası’nda ise Şyat bölgeleri oluşturulması, talep tarafının teklişeriyle arzteklişerininkarşıkarşıyagetirilmesi,günöncesindekisistemmarjinal Şyatı yerine kısıtsız piyasa takas Şyatı ve nihai piyasa takas Şyatı uygulamasına geçilmesi öngörülüyor. Enerji Strateji Belgesi’ne göre ise Gün Öncesi Piyasası oluşumu ile birlikte gerçek zamanlı dengeleme miktarını azaltmak üzere Dengeleme Güç Piyasası’nda oluşan dengesizliklerin faturaya yansıtılmaması da hedeşeniyor. Bu aşamanın gerçekleşmesiyle, iki borsa sistemi ve dengesizliklerin uzlaştırılmasında daikifarklıŞyatortayaçıkacak. ? ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ