Katalog

Ö NCE S AĞLIK Cumhuriyet Ankara 216 / 22 Ağustos 2008 Anatomi Dersi ? Dr. Cem SUNGUR İç Hastalıkları Profesörü Nefrolog İ nsan, hayvan ve bitkilerin yapısını ve organlarının birbiriyle olan ilgilerini inceleyen bilim dalına “anatomi” adı verilir. Anatominin kelime anlamından çok daha fazla merak edilen yönü “anatomi dersleri”dir. Sadece sağlık eğitimi alan öğrenciler için değil, toplumsal açıdan da “anatomi dersine” bilinç kaybı olmadan katılmış olmak sanki bir “rüşt ispatı” olarak algılanır. Büyük bir yanılsamayla, bir kadavrayla karşı karşıya gelip, onun dokularını incelemek için neşteri eline almış olmak doktor olmanın temel koşullarından biri olarak kabul edilir. Latince kökenli bir anadilimiz olmadığından, ülkemiz tıp öğrencileri, anatomi derslerinde kendileri için hiçbir anlam taşımayan ve çoğu kez doğru telaffuz edemedikleri kelimelerle; kemikleri, organları, sinirleri ve damarları eşleştirmeye çalışırlar. Daha önce ikinci bir dil öğrenmiş olan öğrenciler için işler biraz daha kolaydır. Benim anımsadığım anatomi dersleri, öğretim üyelerinin akademik değil politik kimlikleri ile ön plana çıktığı ve daha çok didaktik derslerin egemen olduğu bir programdı. Onlar için de anatomiyi “bilmek” iyi doktor olmanın olmazsa olmaz koşuluydu. Öte yandan anatomi dersleri gerçekten ilginç ve çok daha derin anlamlar taşıyordu. Anatomi dersi demek insan vücudunun gizemi, ölüm, hayat, kişi haklarına saygı ve mahremiyet, cinsel ayrımcılık ve grup çalışması gibi birçok unsurun kolayca fark edilemeyen ancak belirgin izlerini taşıyan bir deneyim demekti. REMBRANDT’A ŞANS GÜLDÜ Anatomi dersini konu alan en ünlü eserlerden birisi Rembrandt’ındır. Rembrandt 1632 yılında, doğduğu şehir olan Leiden’den Amsterdam’a geldiğinde şans yüzüne güldü ve çok sayıda sipariş aldı. Henüz 26 yaşındayken, Amsterdam’lı bir cerrah loncası “Dr. Nicolaes Tulp’un Anatomi Dersi” adlı tabloyu yapması için sipariş verdi. Dr. Tulp, loncanın başkanlığına bir eğitmen olarak yeni atanmıştı ve konumunu vurgulayacak bir portreye gereksinimi vardı. Rembrandt olağan bir grup portresi yapmak yerine, eşsiz dehasını kullanarak, bir “anatomi dersi”nin barındırdığı bütün unsurları bu tabloya yansıttı. Eserinde dikkatli gözlerden kaçmayacak birçok ipucu aracılığıyla dersin çok boyutluluğunu resmetmiş oldu. Tablodaki kadavra, bir hastalık nedeniyle hayatını kaybetmeyecek kadar dinç görünümlüydü. O tarihte, idam edilmiş olan katillerin bedenleri kadavra olarak kullanılıyordu. Gerçekten de tabloda yer alan kadavra idam edilmiş olan bir katile aitti. Tabloda vücut parçalarını ayrıştırmak ve incelemek için kullanılan hiçbir araç ve gereç yer almıyordu, buna karşın ayak ucunda açık bir ders kitabı yer almaktaydı. Kitap anatominin babası sayılan ve tıp alanındaki en önemli bilim insanlarından Andreas Vesalius’un bir yüzyıl önce yazmış olduğu anatomi kitabıydı. Vesalius’a kadar olan dönemde egemen olan ve büyük çoğunluğu bilgiler içeren Galen öğretileri, Vesalius’un anatomi çalışmalarından sonra tarihe karışmıştı. Resimde Vesalius’un kitabının bu kadar ön plana çıkartılmış olması, kadavradaki incelemenin bilimsel yöntemlerle gerçekleştirildiğine vurgu yapıyordu. Anatomi dersini edebiyata kazandıran eser ise Bill Hayes’in 2007’de yayınlanan “The Anatomist” adlı kitabıdır. Günümüzde bütün dünyada en çok izlenen televizyon dizilerinden olan “Grey’s Anatomy”, cerrahi asistanlığına başlamış olan genç adaylar ve cerrahların hayatlarını konu almaktadır. Dizi, “Grey’s Anatomy” adını bir anatomi kitabından almıştır. Bu anatomi kitabı başta ABD olmak üzere tüm dünyada halen en çok satan ve beğeni toplayan ders kitaplarından birisidir. Henry Gray henüz yirmili yaşlarındayken, 1800’lü yılların ortalarında, oldukça sade bir dille yazılmış ve çok iyi resimlenmiş bir anatomi kitabı yazmayı amaçlamıştır. Kitabın resimlerinin çizimi için kendinden daha genç bir sanatçı olan Henry Vandyke Carter’ı seçmiştir. Carter, Londra’daki St. George Hastanesi’ndeki hekimlerin çoğunu tanıyan bir sanatçıdır. Kitap, anatomi derslerinde insan vücutlarının incelenmesi sırasında, sadece vücut kesitlerini değil aynı zamanda 1850’lerdeki Avrupa tıbbı konusunda da kesitler sunmaktadır. ANATOMİ SOSYAL OLAYLARDI Tablodaki bazı doktorlar ileriye doğru bakıyordu. On yedinci yüzyılda anatomi dersleri sadece eğitsel değil aynı zamanda sosyal olaylardı ve kadavraların ayrıştırılarak incelenmesi, halk tiyatrolarında ücret karşılığında bir defaya özgü gerçekleştiriliyor, kadavra daha sonra tıp öğrencilerine devrediliyordu. Tabloda yer alan kadavranın sadece sol kolu ayrıştırılmıştı ve vücudunda henüz bir inceleme yapılmamıştı. Dr. Tulp olayın tam ortasında yer alıyor, giysileri ve geniş kenarlı şapkası sosyal konumunu tanımlıyordu. Sol kolda, el bileğinin ve parmakların bükülmelerini sağlayan kasların işlevlerini dinleyicilere anlatıyordu. Yani insanoğlunun, insan vücudunun gizemini keşfetmek konusundaki isteği ve öğrendiği bilgi karşısındaki hayranlığı da esere yansıtılmıştı. Işığın ve gölgelerin ustası olarak tanınan Rembrandt, bu tablosunda da doktorların yüzlerindeki canlı ifade ve ışığa karşın, kadavranın donuk ve soğuk rengi ile ölümü net bir şekilde yansıtmaktaydı. DERSİN GERÇEK ÖNEMİNİ ANLADIM Öğrenciliğim sırasında, Rembrandt’ın “anatomi dersi” adlı tablosunu görene ve öyküsünü okuyana kadar anatomi derslerinin anlamını kavrayamadım. Derse karşı ilgisizliğimi gidermek için bir gün çok değerli bir öğretim üyesi bana Rembrandt’ın tablosunun bir kopyasını verdi. Tabloyu odama yerleştirip incelediğimde anatomi dersinin gerçek önemini anladım. Anatomi dersleri Latince isimlerle organ ve dokuları eşleştirme yetisinden öte, iyi bir doktor olmak için gerekli olan bütün değerlerle ilk kez tanışma fırsatıydı. 20