Katalog

Cumhuriyet Ankara 223/10 Ekim 2008 Tüketici Hakları Açısından Özelleştirmeler ve Sonuçları (2) ? Turhan ÇAKAR ürkiye’de kamu kuruluşlularının özelleştirilmesine ilişkin “Morgan Quaranty” adlı bir kuruluş tarafından hazırlanan “Özelleştirme Ana Planı”nda özelleştirmelerle ulaşılmak istenen hedeflerin bazıları şunlardır: I Pazar güçlerinin ekonomiyi harekete geçirmesine imkân verilmesi, I Verimliliğin ve randımanın artırılması, I Malların ve hizmetlerin kalite, miktar ve çeşitliliğinin artırılması, I KİT’ler tarafından uygulanan tekelci fiyatlandırma ve dolaylı vergilendirmenin azaltılması, I Modern teknoloji ve yönetim tekniklerinin cezbedilmesi, I Çalışanlara hisse senedi vermek suretiyle iş verimliliğinin artırılması, I Kamu ve özel sektör kuruluşları arasında dengenin sağlanması, I Devlete gelir sağlanması. T Tüketici Hakları Derneği Genel Başkanı yabancılaştırılmıştır. Özelleştirilen kuruluşların ürettiği mal ve hizmetlerin fiyatları düşmemiş, yükselmiştir. Tüketicilerden alınan dolaylı vergiler düşmemiş yükselmiş, aynı zamanda yeni dolaylı vergiler konulmuştur. Örneğin, en temel kamusal hizmetlerden ve tüketicilerin temel gereksinimlerinden olan elektrik, doğalgaz, telefon gibi hizmetlerden alınan dolaylı vergiler ülkemizde çok yüksektir. Ülkemizde sabit telefonlardan yüzde 18 KDV, yüzde 15 özel iletişim vergisi olmak üzere yüzde 33 oranında dolaylı vergi alınmaktadır. Cep telefonlarından alınan dolaylı vergilerin oranı ise yüzde 18 KDV, yüzde 25 özel iletişim vergisi, yüzde 3.62 diğer dolaylı vergiler olmak üzere toplam yüzde 46.62’dir. Yani, dünyanın en yüksek iletişim vergileri Türkiye’de alınmaktadır. Aynı şekilde, akaryakıt ürünlerinden alınan vergilerde de aynı durumdayız. Öte yandan tüketicilerin alım gücü ve kişi başına düşen ulusal gelir dikkate alındığında dünyanın en pahalı telefon, elektrik, doğalgaz hizmetleri ile akaryakıt ürünleri Türkiye’dedir. 2005 yılına kadar toplam miktara santral bakımları ve işletme için yapılan harcamalar dahil edilmemiş, ancak, Türk Telekom özelleştirildikten sonra bu harcamaların yatırım kalemine konulmaya başlandığı görülmektedir. Ülke genelinde Telekom sektöründe kişi başına yapılan yatırım (USD) 2000 9.00 2001 5.20 2002 2.72 2003 3.29 2004 5.30 2005 2006 5.00 2.15 Görüldüğü gibi, Telekom 2005 yılında özelleştirildikten sonra kişi başına yaptığı yatırım yarıdan da aşağı düşmüştür. Telekom’un son 5 yıla ait cira ve kâr tablosu Yıl 2003 2004 2005 2006 2007 Ciro 9.5 Milyar YTL 9.0 Milyar YTL 9.8 Milyar YTL 7.5*Milyar YTL 7.524 Milyar YTL Kâr 1.9 Milyar YTL 2.1 Milyar YTL 2.8 Milyar YTL 3.8 Milyar YTL 3.16 Milyar YTL ‘Sermaye azınlık elinde toplandı’ Sermaye tabana yayılmamış daha da yoğunlaşarak belli bir azınlık elinde toplanmıştır. Daha da kötüsü Türk Telekom, Petkim, Tekel gibi en stratejik KİT’ler başta olmak üzere mobil iletişim, bankacılık, sigortacılık, gıda, büyük mağazacılık ve ekonominin birçok alanı önemli oranlarda yok pahasına yabancıların ve uluslararası tekellerin eline geçmiştir. Türkiye’nin dış ve iç borçları azalmamış, artmıştır. Yatırımlar artmamış, azalmıştır. Devletin geliri artmamış, azalmıştır. İç ve dış borçların artmasıyla emperyalist kuruluşlara ve yerli azınlığa halktan ve kamudan kaynak aktarımı olmuştur. İşsizlik ve yoksulluk azalmamış, artmıştır. Yolsuzluk, vurgun, soygun, yozlaşma azalmamış, artmıştır. Özelleştirme yapılan kuruluşlarda sendikasızlaştırma, örgütsüzleştirme, taşeronlaştırma ve ucuz işgücü yaratılmıştır. ‘En stratejik kuruluşlar yabancılaştırıldı’ Bu gerekçeler yalnızca Türkiye’ye özgü değil dünyadaki özelleştirmelerin gerekçeleri ile de çakışmaktadır. Ancak, bu gerekçelerin hemen hiçbiri gerçekleşmediği gibi kamu tekeli yerine özel tekeller yaratılmış ve en stratejik kuruluşlar Tablodan da görüldüğü gibi özelleştikten sonra Telekom’un kârı aşırı şekilde artmış, ancak yatırımlar azalmış, hizmette kalite düşmüştür. Devlete Verilen Zarar Kurumlar vergisinin özelleşmeden sonra yüzde 20’ye düşürülmesiyle devletin doğan zararı; özelleşmeden sonra 2006 yılı için ödenen kurumlar vergisi yüzde 20x3,8 milyar YTL= 764.4 milyar YTL (566 milyon dolar). Oysa, özelleşmeden önce 2005 yılında 980 milyon dolar kurumlar vergisi ödenmişti. Buna göre 2006 yılı için doğan vergi kaybı 414 milyon dolar; 2006, 2007 ve 2008 yılları itibariyla da 3 yıllık vergi kaybı yaklaşık 3 x 414=1.242 milyar dolardır. Telekom’un özelleştikten sonra karının yüksek miktarda artmasının nedeni 15 bin personelin havuza (başka kurumlara) gönderilerek maliyetinin devlete yüklenmesidir. Çalışanlara ödenen aylıklar, emeklilik giderleri ve vergi kayıpları dikkate alındığında özelleştirme sonrasındaki politikalar sonucunda Türk Telekom’un devlete ödettiği yük, yani devletin zararı 2006, 2007 ve 2008 yılları itibariyla yaklaşık 3.104 milyar dolardır. Türk Telekom’un özelleştirme öncesi 52 bin olan çalışan sayısı 2008 yılı başında 37 bin dolayına düşmüştür. Bu 15 bin çalışan başka kurumlara gönderilerek işgücü atıl duruma getirilmiş, çalışanların gönderildikleri yerlerde iş düzeninin bozulmasına neden olunmuştur. Yukarıda, Türk Telekom ile ilgili verilen bilgiler Haberİş’in Tüketici Hakları Derneği için hazırlamış olduğu rapordan alınmıştır. Katkılarından dolayı Haber İş Genel Başkanı sayın Ali Akcan ile raporu hazırlayan değerli uzmanlara teşekkür ederim. Özelleştirme sonuçlarına bir örnek: Türk Telekom Türk Telekom özelleştirildikten sonra yeni tarifelerde sabit ücret ve şehiriçi aramalarda genel olarak enflasyon seviyesinin 2 ya da 2.5 katı kadar artışlar olmuştur. Ülkemizde tüketicinin internete ödediği aylık sabit ücret karşılığında yalnızca internet erişimi hizmeti alınmaktadır. Oysa, AB ülkelerinde tüketiciler erişim hizmetine ek olarak vidyo, IP TV, ses, interaktif oyunlar gibi hizmet de olmaktadır. Türk Telekom’un özelleşmesinin üzerinden üç yıl geçmesine karşın internet hizmeti almak isteyen bir tüketiciye internet hizmeti ile birlikte zorla, Tüketicinin Korunması Hakkında Yasa’ya aykırı olarak sabit telefon hattı da satılmaktadır. ‘Telekom Özelleştirme İdaresi’ne Verdiği Yatırım Planlarını Uygulamamaktadır’ Türk Telekom’un Sabit Telefon Sektörüne Yaptığı Yatırımlar (Milyar USD) 2000 2001 2002 0.63 0.36 0.19 2003 2004 2005 2006 0.23 0.37 0.35 0.15 2007 0.53 T ü k e ti c i H a k la r ı De r n e ğ i / T EL : 4 25 1 5 2 9 41 7 93 34 419 37 74 / th d @ tu k e t ic ih a k la r i. or g .t r ww w. tu k e ti c ih a k l a r i.o r g .tr 9