Katalog

SAYFA 10 11 Mart 2018, PAZAR Popüler tarih İrfan YalıN Dünyada her dile aynı şekilde geçmiş ve aynı özellikleriyle bilinen figür Joker’in ardındaki giz Büyük sorunlar yaşadığınız, kendinizi çaresiz hissettiğiniz bir anda, size bir şans daha verecek ve bir anda kapalı kapıları açacak bir olanağa sahip olmak istemez miydiniz? Hani hızır gibi yetişecek ve eksik olanı tamamlayacak bir kurtarıcıya; yani “joker”e?! Kim istemez, “joker”e sahip olmayı, gerektiğinde joker kullanmayı?! İlginçtir, bu sözcük dünya üzerinde tüm dillere aynı şekilde geçmiş ve aynı özellikleriyle bilinen bir figür olmuş. Bilgisayar oyunlarından, sinema kahramanlarına, edebiyattan ticari markalara kadar her gün milyonlarca kişinin tekrar ettiği bir kelime “joker”. Jokerin ilk kez nerede ve ne zaman ortaya çıktığı, bugünkü bildiğimiz halini kim ya da kimlerin tasarladığı konusu tam belli değil. Bu konuda yapılan çalışma sayısı da az ve kaynaklar da sınırlı. Kimileri jokerin İsa Mesih’i hatırlatacak şekilde çizildiğini düşünüyor, kimi de kilisenin baskısına karşı direnen ve bilimsel bilgiye ulaşma çabasında gizli faaliyetlerde bulunan grupları simgelediğine inanıyor. Kimi görüşler, Hıristiyanlık öncesindeki arkaik dönemden kalma heretik ve gnostik yanları olduğunu söylüyor, kimi tezlerde de baskıcı yönetimlere karşı çıkan bir halk kahramanı olarak görülüyor. Akrobat, hokkabaz, soytarı Genel kabul gören bir şey var ki, o da joker tiplemesinin ortaçağın sahne anlayışında görülen ve akrobatlıktan hikâye anlatımına, müzik icra etmekten hokkabazlığa, sihirbazlıktan illüzyon gösterimine, hatta soytarılığa kadar sahnede her rolü oynayabilen bir figürden doğduğu... Zaten joker sözcüğü Latincede komedyen, palyaço anlamına gelen “joculator” sözcüğünden türemiş. Ortaçağ tiyatrosunda farklı özellikleriyle insanları eğlendiren, şakalarıyla neşe saçan bir saray soytarısı olan “jester” ismiyle özdeşleşmiş. “Jester” tiplemesi aptal gibi görünse de, bizim tabirimizle tam bir köylü kurnazı aslında! O bir yandan aristokrat zümreyi eğlendirirken, bir yandan da yaşamın ağır yükü altında ezilen çoğunluğun sorunlarını kıvrak zekâsıyla oyunlarının içinde dile getirebilen biri. “Jester”, şakayla karışık da olsa imparatorlara, krallara, çok güçlü ve zor ulaşılan kişilere halkın sorunlarını dile getirebilecek kadar zeki, cesaretli, yaratıcı ve sıra dışı özelliklere sahip kurnaz bir köylü tiplemesi. Sanki bu özelliğiyle bizim Hacivat tiplemesi ya da ortaoyunumuzdaki Pişekâr gibi... “Jester” karekteri bir dönem öylesine etkili olmuş ki Shakespeare bile oyunlarında ona yer vermiş. Jokerin Amerika bağlantısı önemli. Önceleri yeni kıtada “joke” yani “şaka” anlamında algılanmış. Hatta bilimsel olarak doğrulanmasa da, 1860’lı yıllarda Amerika’da ortaya çıktığı düşünülüyor. Bu görüşe göre, Alman ve Hollandalı göçmenler tarafından Amerika’ya götürülen “Euchre” oyununun Almanca telaffuzu “yuqueur” olduğu için Amerikan İngilizcesine başlangıçta “juker” olarak yerleşmiş. Ve bu oyuna ekstra “koz” ekleme düşüncesi, zaman içinde tek başına işlevi olmasa da, bir bütün için de her şeyin yerine geçebilen jokere dönüşmüş. Eski el çizimleri dikkate alınmazsa, matbaa basımlı ilk joker kartı, “London Club Park” markası ile 1857 tarihinde Samuel Hart tarafından Amerika’da tasarlanmış. Jokerin Amerika dışına yayılması ise yıllar almış. 1882 yılında Belçika, 1887’de Kanada, 1902 yılında da Fransa jokerle tanışmış. Jokerci ‘İzzet Abi’ Joker tarihi araştırmacıları, jokerin farklı oyunlardaki işlevleri ve joker tiplemeleri üzerinde yıllardır çalışıyor. Tabii ki bir de dünyanın dört bir yanında joker toplayan, joker koleksiyonerleri var. Bizde var mı derseniz, elbette var! Türk sinemasının ünlü ismi İzzet Günay “Abimiz” de yıllarını bu konunun araştırmasına vermiş ciddi bir joker koleksiyoneridir. Ne dersiniz, onun hemen her karakteri başarıyla canlandırma yeteneği de “joker” tutkusundan geliyor olabilir mi?! 11 MART 2018 SAYI: 10 İmtiyaz Sahibi: CUMHURİYET VAKFI adına Orhan Erİnç İcra Kurulu Başkanı Akın Atalay Genel Yayın Yönetmeni MURAT SABUNCU Yazıişleri Müdürü BÜLENT ÖZDOĞAN Yazıişleri Müdürü (Sorumlu) Faruk Eren Yayın Yönetmeni TAYFUN ATAY Görsel Yönetmen Ulaş ERYAVUz Yayın Koordinatörü Gürer mut Sayfa Uygulama İLKNUR FİLİZ Yazar İlüstrasyonları CAN GÜVEn Reklam Direktörü Deniz Tufan Rezervasyon ve Planlama Koordinatörü Bülent Gürel Yayımlayan ve Yönetim Yeri: Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık AŞ. Prof. Nurettin Mazhar Öktel Sk. No: 2 34381 Şişli/İstanbul Tel: (0212) 343 72 74 (20 hat) Faks: (0212) 343 72 64 eposta: posta@cumhuriyet.com.tr Reklam Yönetimi: Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık AŞ. Prof. Nurettin Mazhar Öktel Sk. No: 2 34381 Şişli/İstanbul Tel: (0212) 343 72 74 (20 hat) Faks: (0212) 251 98 68 eposta: reklam@cumhuriyet.com.tr Yaygın süreli yayın. Cumhuriyet Gazetesinin ücretsiz ekidir. Baskı: DPC Doğan Medya Tesisleri Hoşdere Yolu 34850 Esenyurt/İstanbul Dağıtım: Doğan Dağıtım Satış Pazarlama Matbaacılık Ödeme Aracılık ve Tahsilat Sistemleri AŞ Esenyurt/İstanbul C MY B