Katalog

1 MAYIS 2005 / SAYI 997 PAZARIN PENCERESİNDEN Son ikonacı Selçuk Erez imdi sıra klasik dansta Özlem Altunok eyhan Murphy deyince insanın aklına hareket geliyor. Hareketin kaynağı, hayatının sadece dansla do lu olması değil, içindeki heyecan. 17 yıl Londra'da dansla iç içe yaşadıktan sonra 1992'de dönemin Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürü Rengim Gökmen'in davetiyle Modern Dans Topluluğu'nun (MDT) sanat yönetmenliğini üstlendi. Türkiye'nin ilk kurumsallaşmış çağdaş dans topluluğu olan MDT'ylc, "Rondo a la Turca", "Güldes tan", "Seyahatname", "Şehir Orman" gibi pek çok başarılı çalışmaya imza attı. Beyhan Murphy şımdi de istanbul Devlet Opera ve Balesi'nde başkoreograf. Murphy'yle dans adına yeni heyecanlarını konuştuk. Hep çağnlan, talep edilen biri misiniz? Ankara'daki görevinize de buraya olduğu gibi davet edilmiştiniz... Talep edilen değil de görev bindirılen biriyim sanırım (gülüyor). Aslında bunu sağlayan Remzı Buharalı'dır. MDT'yı bıraktıktan sonra sanat danışmanı olarak çabşmaya devam ettim. Yerimde rahat durmadığım için dehep bir "Beyhan Mur phy sorunu" yaşandı, sonunda "Al sana istanbul!" dediler. B S ultanahmct Mcydanı'nda, (Türk islam Escrleri Müzesi olarak anılan) Ibrahim Paşa'nın Sarayı'nın ilk katındaki tonozlu odalardan birinin duvarına kocaman bir tahta parçası dayamışlar: Tcpesinde, ıstavroza benzeyen bir bölüm eksik. Koskoca tahtanın önündcn kavisli bir yörünge çizerek hrlamış bir demir parçası; tepesinde bir haç var! Geri biiküp yerine itebilirsen, bu demir de, tepesindeki haç da tahtanın boşluğunu birebir dolduracak... Yeryüzünün çeşitli yerlerinde çok Isa gördüm ama çarmıhından böyle ayrılmış buna rağmen çarmıhıyla bu kadar birbirini bütünlemiş bir Isa Peygamber'e rastlamadım. "Türkiye'de onarılan bir kiliseye bundan iyi hediye olmazdı!" diyor Giirol Sözen'in "Hüzün îkonaları" sergisini gezmekte olan bir Avusturyalı. Gürol, eski ıhlamur, meşe, kök ccviz ve maun tahtalar bulmuş, üzerlerine yağlıboya, altın, gümüş varak ve bronz ekleyerek çağdaş ikonalar üretmiş. Bu ağaçlar reçinesiz yada reçinesi az ağaçlar da ondan.. tkonaJarın tümü hüzünlü değil, renkleriyle, konusuyla alabildiğine neşelisi de var; Çin yemeklerinin bazılan gibi "svveet and sour" yani "acılısıtatlılısı karışık" olanı da... Sultanahmet'te turist bol: Bazısı, Afganıstan'da köktendinci Taliban'ın Bamıyan'dakı Buda heykelinı lıavaya uçurduğunu anımsayıp Müslüman bir ülke ressanıının böyle ikon boyamasına şaşıyor. / SANAT İŞLETMECİLİĞİ: İNSANA YATIRIM Sonuçta bürokrasinin, kuralların hâkim olduğu bir yapıda başkoreografsınız artık... Mantıklı, yaratıcı bir teklif sunulduğunda bürokratik engel lerle pek de karşılaşmıyorsunuz. Bence esas takıldığımız nokta, zihinsel ve artistik engeller. Kişisel olarak ise bir dönem "Moderne ihanet etti, klasiğegeçti' denmesini önlemek için, Beyhan Murphy bu durumun barışçıl bir izdüşümünü yakalaİngiltere'den Ankara'ya, mam gerekiyordu. "Üreten tarafımla idari tarafım çakıştığında ne yapabilirim" diye düşünoradan da İstanbul'a düm. Şmdilik yeni koreografiler yapmaktan çok, yönetim tarafındayım ve bu alam da çok uzanan yolculuğuna yaratıcı buluyorum. Çağdaş idarecilik, klasik yine dansla devam baleye de uyarlanabilir. Çağdaş idarecilikten kastınız nedir? ediyor. O şimdi MDT'de de bu anlamda bir sanat işletmcİstanbul Devlet Opera ciliği yapmıştık. Işletmecilik deyince, parayla ilişkilendirilmiş, değil, kjynağı insanve Balesi'nin da olan bir anlayıştan bahsediyorum. Kobaşkoreografı. Bugüne reografların, dansçıların yetişebilmesi için, büyükelçiliklerle, diğer sanat kukadar yaptıkları da rumlarıyla, uluslararası organi/asyonlaryapacaklarının teminatı. la bir ağ yaratmalıyız. Sponsor bağlantıları kurmak da idareciliğin bir parçası mi? tşletmeciliği harekedendirmck için önemli bir alan. AKM bu coğrafyanın en müthiş sanat merkezi olabi lir. Bunun için öncelikle teknolojiyi yenilemek gerekiyor. Büyük bir şirket bütün seslendirme sistemini değiştirse, girişte de "AKM'nin donanımı şu şirket tarahndan yapılmıştır" dense... Yapılabilecek o kadar çok şey var ki... Barkovizyonla etkinlikleri duyıırabilir, af:$Lrle burayı tanıtabiliriz. Bu çabalar, pozitif şeyler lu.>setmemi/i sağlar. Kiiltür ve Turizm Bakanlığı'nın AKM'yi yenilemek gibi bir girişimi varmış... Evet, şu an planlama aşamasında olsa da bu, önemli bir adım. Burada ergonomik bir yapılanma yok. Dans, opera gibi sanat dalları mekânlarda yaşayan sanatlar, uygulayıcıları da bu mekânlarda soluk alıp veriyorlar... Beyhan Murplıy çalışnıaya mulfaktan başladı. Sizi burada ne gibi işler, zorluklar bekliyor? Sonuçta hcrkesin kendine özgü bir yönetim sistemi var. Sezon sonıına kadar önceki program devam edecek. Şimdilik işin mutfağında çalışma yapıyor, iyi bir ekip kurmaya çalışıyoruz. Nasıl bir ekip? Hem burada yerleşik olan, uzun yıllar buradan uzakkalmış, hem de gençlerden kurulu bir ekip. Ankara'dan Cem Görk, buradaki kadrodan Alim Günay, Ayfer Zeren ekipteki isimlerden bazıları. Ayrıca ilk defa yövmiyeli sanatçı temsilcisi seçtik, danışma kurulu oluşturduk... Yurtdışından konuk dansçılar da çağırmaya başladınız... Evet, Ingiliz Kraliyet Balesi başdansçısı Bruce Samson'ı davet cttik, gcnçlerle buluşturduk. Bunu MDT'de de denemiş ve bu isimleri erken getirmekle eleştirilmiştim. Ama beklemeye vaktimiz yok. Bunun için de bir bombardıman lazım. Sizce dansçıların neye ibtiyacı var? Bakılmaya, sevtlmeye, eğitilmeye, yönlendirilmeye ihtiyaçları var. Ekip kurmak da bu yüzden çok önemli. Çünkü hazır potansiyeller var, ihtiyacımız olansa küçük ayarlar, dürtüler... Son 10 yılda Türkiye'de dans adına neler yapıldı? Bunlardan biri bariyerleri aşma çabasıydı. ODTÜ Çağdaş Dans Topluluğu'nun varlığı bunun bir göstergesi. tletişim kurmak için söyleşiler, paneller düzenlendi, bağımsız dansçılarla bağlantı kuruldu... Hep beraber modern dans alanında bir bütünlük yakalamayı başardık. Sıra şimdi de klasiğe geldi. Siz modern dansçı olarak nasıl bir denge kuracaksınız? Önümüzdeki yıl burada klasik bale de olacak, dans tiyatrosu da. Ekibin nasıl bir resim vercceği buradaki insan materyaliyle ortaya çıkacak. Dans alanında Avrupa'da da bir değişim yaşanıyor. 80 ve 90'larda yapılan antiklasik işlerin yerini 95 ten beri klasikle modern arasında gidip gelen çalışmalar almaya başladı. Bu açılımın yansımalarını Türkıye'de de görebiliriz. Bu da öncelikle baleyle başlayabilir. # irtatecılik Beyticin Muıphy, "alımli v ^ K l ' r t s /ctııictıu' ıtiyoı. Kııtogidf tıttıtcı Yılıtictl Gürol, "Ortodoks Bizans'ta önce S.yüzyılda II. Leo, sonra da 9. yüzyılda V. Leo zamanında da ikonları yasaklayıp yok etmediler mi?" diyor. Sonra ekliyor: Araplar, Islam dinini Maveraünnehir'e taşıdıklarında, oradaki TürkJerin önemli bir bölünıü Budist olduğjından onlarca en önemli rakip din, Budizm'di. En kötü şey de "put"a tapmaktı. "Put" kelimesinin kaynağı bilir misiniz? "Buda"dır! Ama artık dinsel sımgeleri konu edınen yapıtlara da "rakip firmanın kırılasıca amblemi" olarak bakmamak gerektiğini anlayacak olgunluk düzeyine varmış obnamız gerekir: bunların birer kiiltür varlığı olarak kavranmalan, gcreğince onarılıp korunmaları şarttır. Sergi, Singapur'daki National Museum ve Frankfurt'taki Museum für Angewandte Kunst küratörlerince davet edilmiş. Gerekçesi: "Bizans'a ve Osmanlı'ya başkent olmuş bu yerde böyle görkemli bir çağdaş yorum beklenıiyorduk!" Gürol Sözen, klasik ikonacı üslubuna yüzdeyüz uymamış: Eskiden ikona rcssamlan, çalışmalarına başlamadan dua ederler, Tanrı'dan al, günahlarından aıındırılmalarını dilerlermiş. Gürol'un nuıalesef böyle davranmadığını öğrendim. Sonra, cski ikonacılar, yapıtları bitince, bunları Tanrı'ya ithar edilmek üzere bu konuda yetkili papazlara sunarlarmış. Bundan sonra ressamlar sınanır, ikonalann bilinen kurallara uygıın resmedilip resmedilmediğine bakılırmış. Gürol'un böyle bir onay aramamış olması da olasıdır. Son bir koşul daha varmış: Ikonların götürülüp evlerdc kullanılması için en az kırk gün bir kilisede bekletilmesi şartmış. En son habcr: Gürol'un sergisı, duyulan ilgi nedeniyle uzatılıp toplam kırk gün açık kalacakmış! O zaman bu yapıtların dolaylı olarak kutsanmaları yani, halkın gözünde kabul görmeleriyle hiç olmazsa bu koşul yerine getirilmiş olmaktadır ki bizce asıl önemli olan da budur! 9 Uluslararası festivallerde Türkiye'yi temsil eden Emre Erdem: Tiyatro matematik i Esra Açıkgöz mre Erdem, tiyatro cleştirmeni ve dramaturg. ITI (Uluslararası Tiyatrosu Enstitüsü), IATC (Uluslararası Eleştirmenler Birliği) ve PEN (Uluslararası Yazarlar Birliği) üyesi olan Erdem, Uluslararası Tiyatro ve Dans Festivali, Bonn, Bükreş, Düsseldort~ Kiel, Kiev, Kişinev, Meksika, Moskova, Paris, Riga, Tokyo,Wroclaw, Yerevan gibi dünyanın önemli kentlcrinde düzenlenen festivallerde Türkiye'yi temsil ediyor. Erdem'in en son yaptığı proje ise UNICEF galası. 70. yıhnda Türkiye Çocuk Tiyatrosu teması altında düzenlenen galayla, f arklı disiplinler buluşturuldu. Resim, dans, müzik, edebiyat, tiyatro... ITI UNESCO YPC'de (Genç Kuşak Tiyatro Uygulamacıları Komitesi) yönetim kurulunda görev alan Emre Erdem'le çalışmaları, Türkiye'de ve dünyada tiyatro üzerine konuştuk. Sizi tiyatroya çeken? Tiyatro dili çocukluğumdan beri benim için bir puzzle. Tiyatro bir matematik işi. Işık, yazar, ses, dekor, oyuncu... Bunların hepsini en ince ayrıntısına kadar hesaplıyorsunuz. Tiyatro benim yaşam savaşım, ha yatımın anlamı, konuşabileceğim evrensel dillerden en yücesi. Başlarda "Oyunculuk" diye düşlerken başka bir kıyıya doğru yüz düm ve geldiğim nokta burası. Ancak ka famdaki hedef hep dünyaya açılmaktı. Dünyaya da açıldınız sanırım. Bir süre Essen Universitesi'nde öğretmen adayları E na "Eğitimde Tiyatro" seminerleri verdiniz. Rheiniscbe Post gazetesi portrenizi yayımladı. ' Essen Üniversitesi yıllarım iki yıl gibi kısa bir süreydi. Almanya'nın en önemli tiyatrosu Grips ve Dresden Çocuk Tiyatrolan ile deprem bölgelerinde, "Bir Umut Işığı" adlı tiyatro oyununu sahneye koyduk. Tiyatrodaki en büyük hedefim kuram ile uygulamayı birleştirmek. Şimdi Tokyo Üniversitesi'nde de görev alacağım. Rheiniscbe Post neden sizi seçti? Rheiniscbe Post'tan böyle bir teklif gelince, "ben star değilim ki" dedim. Sonuçta, her dünya vatandaşının yapması gerekenleri kendi alanımda yapıyordum. Bu kadar ilgilerini çeken, Almanya ile Türkiye arasında özellikle de çocuk, sanat, kültür alanında atılrm yapmamdı sanırım. Lüneburg Universitesi'nde "Tiyatro Medya llişkisi" seminerleri vermiştiniz. Türkiye'de tiyatro medya ilişkisi nedir? Türkiye'de medya ve tiyatro çarpık ilişki yaşıyor. Medya, tiyatro seyircisini yok ediyor. Dünyada televizyon tiyatrosu diye bir alan var. Aynı zamanda, Yehudi Menuhin Vakfı'nda görev alan tek Türk sanatçısınız. Menuhin Vakfı'na çok şey borçluyum. Almanya'da yaşayan Türk çocuklarını tiyatroyla eğitmek için beni göreve aldılar. Bir de "Ich und du und.../Ben ve sen ve..." adlı interkültürel bir çocuk kitabınız var. Kitabın yayımlanma hikayesi nedir? Buna yerel yönetimin desteğiyle ortaklaşa üretilen bir proje diyebiliriz. Proje için, alt gelir düzeyine ait ailelerin çocuklarıyla, göçmen, mülteci çocuklarla çalıştık. 150 çocukla birlikte tiyatroyu da yazına katarak çalışmalar yaptık. Kitap bu çocukların yazılarından oluşuyor. Çocuklan, okuyucularla buluşturduk; hikâyelerini, çocuklara okudular. Üstelik Türkçe, Almanca, Arapça, Sırpça... Hem de dinler arası iletişime çocuk gözüyle baktık. Her biri dini bayramını yorumladı. Noel, Ramazan, Hanukka çocuk bakışıyla kitaba yansıdı. Türkiye'de tiyatronun yeri nedir? "Yeri var mı?" diye kendi kendime sormadan edemiyorum. Mankenleri oyuncu olarak sunan tiyatrolar var oldukça, üç kuruluşluk devlet ödeneğini skandala dönüştüren tüccarlarla tiyatro nasıl yapılır? Inanması güç, ama Japonya'da tiyatrolar sıfır devlet ödeneğiyle ayakta duruyorlar. Moskova'da da. Elbette Cüneyt Gökçer, Haldun Dormen, Haluk Bilginer, Yıldız Kenter, Gencay Gürün, Osman Şengezer gibi örnek tiyatro insanlarımız da var. Onların bcyinleri hâlâ çok genç, solukları derin ve yaratıcılıkları sonsuz. Ya Türkiye'nin dünya tiyatrosu içindeki yeri ne? Yer alsın diye uğraşıyorum. Ama biz galalarla yetinen bir toplumuz. Tiyatromuz kan ağlıyor... 0