Katalog

!6 EYLÜL 2004 / SAYI 966 11 FIRTINA İLE YAŞAMAK lknur jürdal elray Beach, FloridaKarayibler, Güney ve Orta Amerika gibi tropik iklime sahip bölgelerde yaşayanlar için firtina ve tornadolar hayatın acı gerçekleri. Her yıl mayisekim arasında oluşması mümkün firtınalar, 1978 yılına kadar sadece îngilizce kadın isimleri kullanarak adlandırılmış. 1979'dan sonra ise iki cinsin de adı kullanılmaya başlanmış. Amerikan Ulusal Firtina Merkezi (The National Hurricane Center, NHC) her yıl o sene içinde oluşabilecek fmınalan adlandırmak için isimler tespit ediyor ve 39 km rüzgâr hızından fazla olan firtınalar için listedeki isimlerden birini kullanıyor. Bir fırtınaya verilen isimse 6 yıl boyunca tekrar kulla D beklemeye başladı. 5 kategorisinde olan Ivan fırtınasının Karayibler bölgesinde oluşturduğu büyük hasarlar ve 30'dan fazla kişinin ölümüne yol açması korkuları dahadabüyüttü.Jamaika, Barbados, Küba'dan televizyonlara yansıyan görüntüler korkutucuydu. Sonunda Ivan Florida'yı da vurdu, 13 kişi öldü. Böylesine çok fırtınalarla karşılaşılan bu bölgelerde firtina öncesi, firtina anı ve sonrası yaşam nasıl peki? Tropik iklim insanları için firtina hayatın bir parçası. Insanlar ve belediyeler önceki fırtınalardan ders alarak yapıları sağlam yapmaya başlamışlar. înşaat teknikleri tekrar gözden geçirilmiş, çatı yapım teknikleri, duvar yapım tarzı geliştirilmiş. sı, elektrik ve gazın kapatılması, perdelerin çekilmesi öğütlendi. Bahçe ya da balkondaki eşyaları içeriye taşımak, taşınmayacak kadar ağırsa iplerle sabitleştirmeye çahşmak da tavsiye edildi. Araba depoları doldurulmalı, yardıma ihtiyacı olan komşular kontrol edümeli, radyo ve cep telefonu alınmalıydl,.. Firtina süresince dışarı çıkılamayacağı için de önlemler ahnması gerekiyor. 34 gün yetecek kadar buzdolabında saklanmasına ve pişirilmesine gerek olmayacak gıda temin etmek ilk şart. Kuru ve konserve gıdalar en ideal besinler. îçme suyu da listenin en onemli uyarısı. Battaniye, yangın söndürücü, ilaç, acil yardım malzemeleri, tuvalet kâğıdı da listeye dahil. yarak, mümkünse televizyon seyrederek, okuyarak ve uyuyarak geçiyor. FIRTINADAN SONRA... Gerçeklerle yüz yüze gelmek firtina geçtikten sonra başlıyor. Televizyonlarda hangi bölgelerin hâlâ kapah kaldığı belirtiliyor, gerekmediği sürece dışarı çıkılmaması isteniyor. Ortalığı trafik ışıkları, elektrik telleri ve rüzgârın kopanp getirdikleri kaplıyor. Yollar temizlenmeden araba kullanılmaması öğütleniyor. Sel baskınlarına, çökebilecek yollara, köprülerin zayıflama ihtimali olan bacaklarına dikkat çekiliyor. Firtina süresince kesilen elektrikler nedeniyle süpermarketlerde et, süt ve dondurulmuş gıdaların olduğu raflar firtina HAYVANLAR Yağh kuyruk sendromu Aylin Tunç ağlı kuyruk sendromu kedilerde hayati önem taşımayan ancak ilerlediği durumlarda enfeksiyonlara neden olabilen ve hayvanı rahatsız eden bir durumdur. Kuyruğun üst kısmında tüyler dökülmüş, matlaşmış ve incelmiştir. Bölge aşırı yağhdır ve tüyler birbirine yapışmış gibi gözlenir. Özellikle beyaz kedilerde renk değişiklikleri, yağ toplanmaları zaman zaman kabuklanma ve yaralanmalar dikkat çeker. Deri direncinin kaybolması ve ortamın nemli, yağlı yapısı bakteri üremesine zemin hazırlar ve follikülit gibi kıl kökü iltahaplanmalarına neden olur. Y rulmıyor. Bir fırtına büyükse, can ya da mal kaybına yol açmışsa, firtinanın ismi "emekli" kategorisine alınarak o tarihi ve bölgeyi hatırlatması için en azındanlO yıl boyunca hafızalarda ve tarih kitaplarında yerini alıyor. 15 Ağustos 2004'de Florida, batı kıyısında karaya vuran Charley ile yılın ilk büyük fırtınasını yaşadı. Charley, Punta Gorda'da ve Sanibel Adası'nda 15 milyar dolardan fazla maddi kayba ve 20'den fazla can kaybına yol açarak tarihe yazılmıştı ki45 Eylül tarihlerinde Frances fırtinası Bahamalar'dan şiddetle geçip Florida'nın doğu kıyısında beliriverdi. West Palm Beach'in 35 mil kuzeyinde karaya vuran Frances de en az Charley kadar zarara yol açtı. Frances fırtınasının üstünden henüz bir hafta geçmeden Florida, îvan fırtınasını Camların kırılmaması için panjur tarzı korunaklar yapılmış. FİRTİNA ÖNCESİ... Fırtınaların diğer doğal afetlere oranla tek avantajı fırtınanın geleceğini ve izlediği yolu daha önceden bilebiliyor olmak. Okyanusa ve nehirlere yakın ya da alçak bölgelerde, teknede ya da sağlam yapılmamış evlerde yaşayanlann evlerini boşaltılması gerekiyor. Florida'da, evleri bu bölgelerde olanlara firtina için almaları gereken önlemlerin neler olduğu, acil durumlarda ulaşılabilecek telefon numaraları ve en yakın sığınağrn adresini veren eğitici broşürler dağıtıldı. Evlerin camlan sıkı sıkı kapatılacaktı, pencere ve balkonlar tahta ya da metallerle korunacaktı. Evdeki tüm elektrikli eşyaların prizden çıkarılma Charley, Frances gibi büyük fırtmalarda, firtina geçene kadar evlerden ya da sığınaklardan çıkılmaması, kapı ve camların açılmaması gerekiyor. Eğer şanslı bölgelerdeyseniz ve elektriğiniz varsa fırtınayı televizyondan seyredebiliyorsunuz. Rüzgânn ağaçları nasıl salladığını, elektrik tellerinin savaşını, su basmış sokaklan, limanlara vuran dev dalgaları, nehirde bağlı teknelerin iplerinden koparak nehrinüzerindeki köprülere çarpıp ezilmelerini izlemek dehşete düşurüyor herkesi. Firtina süresince sokağa çıkma yasağı da ilan ediliyor. Televizyonlarda dışan çıkan insanlann tutuklanma görüntüleri de verilerek diğerleri caydırılmaya çalışılıyor. Firtina süresi her ne kadar korku dolu olsa da bir eğlence havası da var. Zaman, yiyip içerek, "monopoly" gibi oyunlar oyna sonrasındaki haftalarda da boş kalıyor. Benzin bulmak zorlaşiyor. Sonraki 23 hafta boyunca fırtınanın izleri temizleniyor. Zarar görmüş bölgelerde ev fiyatlarının düştüğü, Florida ve Karayibler bölgelerinde ev ve tekne sigortalama fiyatlarının ise arttığı haberleri yayılıyor. Türkiye'de çok sık yaşanan depremlerle karşılaştırmadan edemiyorum fırtınaları. Fırtınalar depremler gibi gece uykuda yakalamıyor, yaklaştığını bilip gerekli önlemleri alabilme şansı var. Karayibler ve Florida'da geçmişten alınan dersler bugünkü fırtınalarda can ve mal kaybını en aza indiriyor. Doğaya karşı gelmek mümkün değil, ama doğru önlem ve teknik yapılanma ile vereceği zarar ve can kaybını en aza indirgemek mümkün. • ilknurgurdal@yahoo. com Tüm bunlara sebep olan şey kuyruk bezleridir. Kuyruğun üst yüzünde bulunurlar. 5 ve 7. kuyruk omurları boyunca sıralanırlar. Kedilerde kuyruğun üst yüzünde tek bir hat halindedirler. Bu bezlerin kendilerine özgü salgıları vardır. Tıpkı insandaki ter bezleri gibi. Ve bu salgılar yardtmı ile kedilerin çevreyi, eşyaları işaretledikleri, yaşadıkları alanı belirledikleri bilinmektedir. Bezlerin gelişimi ve salgılannda testesteron (erkeklik hormonu) önemli bir etkiye sahiptir. Bu nedenle genellikle kısırlaştırılmamış erkek kedilerde rastlanır. Ancak kısırlaştınlmış ve kilolu erkek ev kedilerinde de gözlenir. Bezlerin aşırı yağ salgılaması nedeni ile yağlı kedilerde daha çok gözlenir. Tedavisinde amaç, bölgedeki yağlı salgının uzaklaştırdmasıdır. Bölgenin kılları kesildikten sonra, veteriner hekimin önereceği antiseboroik şampuanlarla yıkanması gerekir. Enfeksiyon varsa antibakteriyel ajanlar da kullanılır. Hafif olgularda antibakteriyel etkili şampuanlarla her gün, birkaç kez banyo yaptırılması yeterli olur. Günluk diyetine esansıyel yağ asitlerinin (balık yağı) ilave edilmesi yarar sağlar. Tedaviye olumlu cevap verir. Ancak enfeksiyonlu olgularda tedavinin uzayabileceği ve nüksedebileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Kısır olmayanlann kısırlaştırılması da bir önlemdir. • PAZARIN PENCERESİNDEN AHTAPOTZİNASI S Selçuk Erez abah saat alti: Gözlükleri, paletleri takıp daldım. Kıyıya yakın, derinliği adam boyunu az aşan bir alanda yüzüyor, gelen geçen balıkları seyrediyorum. Denizin dibi kumsal ama yer yer kayalar serpiştirilmiş. Birden dipte, kumda muntazam bir delik gördüm: On santim çapı var. Bu deliğin etrafma birisi, üç sıra ufak çakıl toplayıp dizmiş. Hatırladım: Ahtapotlar yuvalarının ağzına taş dizerlermiş. Yine hatırladım. Bu yuvalara az göztaşı atsan çıkarlarmış yuvadan. Burada yüzde yüz bir ahtapot olmalı. Eve dönüp göztaşı ne arar buradasulfaguanil tabletleri aldım, bir de balık kepçesi. Deliğe iki tablet attım. Az sonra çıkıverdi yerinden. Bir buçuk kiloluk bir ahtapot. Kepçeyle kapıverdim. Kaçacak. Hemen üstünü büzdüm kepçenin. Hızla kıyıya yüzdüm. Şimdi eksiksiz, canlı bir ahtapotum var. Bir kavanoza deniz suyu doldurup içine attım. Bir de karides attım. önce bir bana bir karidese baktı. Sonra herhalde benden bir zarar gelmeyeceğini anlamış olmalı ki oturdu, kabuklartndan soyup yedi karidesi. Şimdi, üç gündür deniz kenarında, kiralamış olduğum evdeyim. Ahtapot bana alıştı, ben de ona. Onu her gün yengeçle besliyorum. înternette "octopus" yazıp aradım: Bu yaratık, Octopus catapressis'e benziyor. Eskiden Karadeniz'de, Rus kıyılannda bulunurmuş. Şimdi ancak buralarda çıkıyor. Dişi $ olduğunu anladım. Bu yaratığa yıllar önce bana piyano dersi vermiş olan bir Rus hanımın adını verdim: Bayan Zina. Çok zeki: Her yemleyişimizde "Zina, al kızım" dediğimizden adını öğrendi. Şimdi "Zina" lafını duyar duymaz hemen akvaryumun kenartna geliyor. Yemlemede geciksek kafasını sudan çıkarıp bize bakiyor. Zina'nın akvaryumu salonda; televizyon da orda. Sabah akşam haber dinliyoruz. Biz dinlerken pek oralı olmaz, gider bir kayanın ardında uyurdu. Ancak son günlerde bir tuhaf oldu: Televizyonu açar açmaz hareketleniyor, dans eder gibi hareketler yapmaya başlıyor, sonra cama yapışıp bize bakiyor, kollarını sallıyor. Acıkmış olmasm? Daha yeni besledik! Anladık: Bugünlerde tüm kanallarda habire "zina" laflan ediliyor. AKP, zinayı suç saymaya kalkınca yabancı kanallarda bile bundan bahsedilmeye başlandı. Ahtapot, kendinden söz açıldığını sanıp seviniyor. Elâlemin zinayı boyle ortaçağ mantığıyla ele aldığımızdan bizi ayıpladığını, bizle alay ettiğini nerden bilsin? Şimdi iki gundür "zina"dan bahsaçan yok. AKP, bu maddeyi şimdilik sumenaltı etti. Bizimki depresyonda: "Zina"nın gündemden çekilmiş olmasına oyle üzülüyor ki. Ben de üzülüyorum. Keşke dilini bilseydim de ona "Korkma, takıyye yapıyoruz. Avrupalılar bize gün verince hemen yenıden gündeme getirecek, yasalaştıracağız!" der, zavallı ahtapotu depresyondan kurtarırdım. •