Katalog

Masalda çağdaş söylemin öncüsü: Oğuz Tansel, hocası Korkut Boratav’ın önerilerinin aksine yazarlık ruhunun ona verdiği cesaretle masala müdahale etmiş ve onu yeniden yazmanın çok Oğuz Tansel daha doğru ve dönemine uygun bir karar olduğunu düşünmüştür. Bu sayede edebiyatın masal alanına çağdaş metinler eklenmiştir. “Çocuk, yetişkinlerin nesnesi değil, hayatın ve edebiyatın öznesidir.” N. Neydim eodal toplumlar, dünyanın neresinde olursa olsun, ta- F nıklıklarını, yaşadıklarını, korkularını, umutlarını, özlemleri- ni, sevgilerini, öfkelerini, korkula- rını, cesaretlerini, şiddeti, cinsel- liği, sahtekârlığı, aldatılmayı, ah- laksızlığı, ahlaklılığı, gerçeküstü bir dünya kurup masallar üzerin- den birbirlerine anlatmışlar ve bu anlatılar dilden dile yolculuk ya- parken kimi zaman anlatıcının ekledikleri ya da Bu zaman kipiyle anlatılan masal, dinleyeni ko- çıkardıklarıyla yeni anlamlar kazanarak zenginleş- layca gerçek üstüne yolculuğa çıkarır ve onu, o mişlerdir. fantastik dünyada dilediği gibi dolaştırabilir. Anlatıcılar bu metinleri doğrudan çocuklara an- Oysa Tansel’in bu miş’li geçmiş zamanı kullan- latmamışlardır çünkü metinler çocuklara göre mak yerine, geniş zaman ve di’li geçmiş zamanı oluşturulmamıştır. Ama çocuklar yetişkinlerle or- kullanması metni modern bir zamana taşıma eyle- tak alanda bulundukları için onlar da bu masal- mi gibi görülebilir. ları dinlemişlerdir. Masal deyince hemen çocuğu TANSEL, MASALIN ANLATIM DİLİNİ anımsamak bu nedenle doğru değildir. Ama insanların, hayatın içinde duruşunu akılcı bir DEĞİŞTİRMİŞTİR çerçevede tutmuş. Dilinizde masal tadını duyum- OĞUZ TANSEL VE MASAL DERLEMECİLİĞİ Tansel içinde yaşadığı toplumu hem yazınsal sarken, gözünüzün önüne gelen dünya tanımlaya- Edebiyatla ilişkisi önce şiirle başlayan Oğuz bir dille tanıştırmak hem de modernleşme anla- bileceğiniz bir dünya. Tansel, Pertev Naili Boratav’la tanışması ve onun- yışını dilsel bağlamda da topluma içselleştirmek “Gerçeküstü”de çok kalmıyor. Hedef kitlesi ola- la yeni ufuklara (masal derleme ve yeniden yazma) için masalın anlatımını dilsel eskilikten, çağdaş bir rak çocuğun seçildiği metnin, çocukla kurduğu yelken açmasıyla Türk edebiyatındaki seçkin yeri- Türkçeye evriltme eylemini, bilinçli bir bakış açı- iletişim hem fantastik hem de çocuğun hayatına ni belirlemiş olur. sıyla gerçekleştirmiştir. oturabilen bir kurguya sahip olması, onun yetkin Boratav, onun derlemecilikte kalmasını bu alan- Tansel, 22 Kasım 1975’te Cumhuriyet gazetesin- bir yazar olmasının sonucu. da ürünler vermesini önermiş ancak Tansel’in, ya- de yayınlanan “Yaşantıma karışan Halk Masalları” Tansel’in masal anlatımında asla atlanmama- zarlığının ve edebiyata dönük bir şeyler yapma başlıklı yazısında yukarda tanımlamaya çalıştığımız sı gereken bir yönü de kadına verdiği önem. Çoğu tutkusuyla derlemeyi sürdürüyor olsa da asıl etkin eylemi eksiksiz biçimde yerine getirdiğini vurgular. klasik masalın kadını erkeğin hizmetkarı yapması eylemi, masalı tarihsel gerçekliği içinde dönemine Tansel, masalı sözlü gelenekteki tekrarlardan onun masallarında çok görülmez görülse de ma- uydurmak için çaba sarf etmek olmuştur. ayıkladığını, metne dil bakımından müdahale edip, salın akışı sonrasında değişir ve eşitlikçi bir yakla- anlatımı öz Türkçeye yaklaştırdığını ve böylece TANSEL, MASALIN ZAMAN DENGESİNİ şım ortaya çıkar. çağdaş bir dil oluşturduğunu anlatır. DEĞİŞTİRMİŞTİR Masallar feodal toplumlarda yaşayan varlıklardır. Anlatıcının metnin yapısında yaptığı değişiklikleri Tansel’in derlediği masalları arşiv bağlamında de- Bir anlatı ortaya çıktığında sözlü kültürün doğası saptayıp metni arındırırken, eksiklerini de tamam- ğerlendirilmesi için Boratav’a gönderdiği ve ona gereği, anlatıldıkça masal hem eksilir hem çoğalır. ladığını, dahası metni, yazar olarak onu belirleyen kendi dokunulmazlığı içinde yaklaştığı bir gerçektir. Masalın gelişmesi, anlatıcının yeteneğine, dil biri- söyleme uygun hale getirdiğini vurgular. Derleme metin kazıda ele geçen antik bir eser kimine, toplumsal tanıklığına bağlıdır. Bir gerçek Tansel, aynı zamanda metni, dinlerin etkisinden gibi kırık döküğüne bakılmaksızın tarihin bir arma- vardır ki, masal, yazıya geçtiğinde evrimsel gelişi- arındırarak masalın tartışılmazlığını engellediğinin ğanı olarak saklanmalıdır. Tansel bu bakış açısını mini durdurmuştur. altını çizer. hocası Boratav’dan bilmektedir. Modern toplumlar elbette özgün masal metin- Tansel özgün metni dokunulmaz tutmuş ancak ‘ALLI İLE FIRFIRI’ VE ‘MASALLAR’ lerini tarihsel araştırma ve tanıklık için saklı tut- o metni, dönemsel bağlamda okura ulaştırmak KİTAPLARINDAKİ YAKLAŞIMLAR malıdır; ancak o masallar, dondurulmuşlukların- gibi bir misyonu temsil etmeye kalktığında hem dan kurtulup yeniden hayat bulmalıdır. Dili, içeri- Tansel, her iki kitabındaki masallara biri hariç te- yazar olması hem topluma dönük duyduğu kerleme ile başlamamış. Masallar çoğunlukla “Ma- ği (insanı anlatır), yaşam tanıklıkları, zorlukları aş- sorumluluk hem de düşünsel misyonu, dahası vi zaman içinde” ya da “İlksiz mavi urunda” diye ma, yaşama dönük umut içermesi, çözüm yolları onun kendinde içselleştirdiği öncülük bakış açısı sunması, onu, her zaman diliminde saygın bir yer- başlıyor ve anlatı ondan sonra devam ediyor. Bir masala müdahale hakkını kendinde bulmasına masalı “Evvel zaman içinde” diye başlamış. Böyle de tutar. neden olmuştur. tekerleme kullanarak dinleyiciyi gerçeklikten ger- Oğuz Tansel masala, derlenip bir yere koymak Bu nedenle Tansel’in ilk müdahalesi zamana çek üstüne çıkaran bir anlatım yöntemi yok. dışında hayat vermiştir. Onu, kendi zamanının olmuştur. Klasik masallar hep mişli geçmiş zaman- Dinleyiciyi, kitap bağlamında ele alırsak oku- içinde kilitli tutmak yerine kutunun kapağını açmış la anlatılmıştır ve bu zamanla anlatılmasının önemi ru, düş dünyasından daha çok, gerçeklik içinde ve Anka Kuşu gibi Kaf Dağı’nın ardına, tanıklıkları şudur: Miş’li geçmiş zaman, sözlü kültürde, anlatı- tutma çabası yoğun olarak görülüyor. Fantazyası çoğaltarak ve o yolculuğa bugünü anlama özellik- cının, dinleyenin üstünde kurduğu bir egemenliktir. yok mu? Çok. Figürler fantastik dünyanın figürleri. leri katarak okuruyla buluşturmuştur. n 14 29 Ağustos 2024