Katalog

LUDOVICO ARIOSTO’DAN ‘ÇILGIN ORLANDO 2’ Çağdaşımız Orlando... Rönesans edebiyatının ve şövalye şiirinin kültür ve sanat dünyamızda önemli bir açığı en nadide örneklerinden biri hiç şüphesiz gidermektedir. Kaldı ki adeta bir çağdaşımız Çılgın Orlando (özgün adıyla Orlando olan Orlando, insanın kendisiyle, hayatla ve Furioso). Bu destansı şiiri, İtalyan duygularla mücadelesinin bir destanıdır. Rönesans insanı Ludovico Ariosto’nun Çılgın Orlando’nun tıpkı ilk ciltte olduğu insanlığa bir armağanı olarak tanımlamak gibi Necdet Adabağ’ın İtalyanca aslından yerinde olacaktır. Çünkü bu yapıt insana çevirdiği bu ikinci cildi de (ve hiç şüphesiz ilişkin içerdikleri ile insanı merkeze alan yayımlanacak üçüncü cildi ile birlikte), Rönesans’ın bir tanıklık belgesidir. okuyucuya çok çeşitli duyguları deneyimleme Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ariosto gibi şiir sanatının olanağı sağlarken aynı zamanda insanın değerine ilişkin bir zirvelerinden birinin dilimizde yankı bulmasına aracı olarak sorgulama yapma olanağı da sunmaktadır. Ariosto’nun İtalyan dilini zirveye taşıdığı bir BÜLENT AYYILDIZ şiir olmakla birlikte, cümle yapıları bakımından oldukça yenilikçidir. RÖNESANS EDEBİYATININ VE Cümleleri (mısraları) uyak sistemine uygun ŞÖVALYE ŞİİRİNİN EN NADİDE olması açısında kesilmiş / kısaltılmış sözcükler ÖRNEKLERİNDEN BİRİ! ile bitirme, devrik yapıları kullanarak mısrala- Rönesans edebiyatının ve şövalye şiirinin ra arasında uyum yakalama, sesli harflerin oluş- en nadide örneklerinden biri hiç şüphesiz turduğu armoniden faydalanarak şiirsel bir sezgi Çılgın Orlando -özgün adıyla Orlando Furioso- oluşturma gibi farklı anlatı tekniklerini bir (Çeviren: Necdet Adabağ / Türkiye İş Bankası araya getiren Ariosto’nun şiiri, çeviri açısından Kültür Yayınları). düşünüldüğünde dilimizde karşılanması zor Bu destansı şiiri, İtalyan Rönesans insanı Lu- güçlükler barındırır. dovico Ariosto’nun insanlığa bir armağanı olarak tanımlamak yerinde olacaktır. Çünkü bu yapıt ÇEVİRİ SÜRECİ VE OKUMA SÜRECİ insana ilişkin içerdikleri ile insanı merkeze alan Bu açıdan düşünüldüğünde Türkçe çeviri Rönesans’ın bir tanıklık belgesidir. de uyak yapısının takip edilmemesi şaşırtıcı Ariosto’nun şiiri şövalye edebiyatı bağlamın- değildir, nitekim İtalyancaya görece yakın da, epik bir destan olmakla birlikte, kendisinden sayılabilecek Batı dillerinde dahi uyak sistemi ay- önce gelen edebiyat deneyiminin, kültür mirası- nen korunamamıştır. nın da en önemli halkalarındandır. İtalyan dilinin armonisinin gerisinde kalmaya- Ariosto’nun edebiyatı, öncülü hümanist Mat- cak derece zengin bir armoniye sahip dilimizde teo Boiardo’nun Âşık Orlando’sunun bir devamı şiirin çevirisinde dizeler arasında bir ses uyumu niteliğindedir. yakalama çabası göze çarpmaktadır. Nitekim, ana olay örgüsüne baktığımızda Çıl- Söz konusu çabanın başarılı olması edebiya- gın Orlando, tıpkı Aşık Orlando gibi Sarazenler- tın iki temel unsuruna sıkı sıkıya bağlıdır: Çeviri le Hıristiyanlar arasındaki savaş üzerine kurulu süreci ve okuma süreci. Dolayısıyla, şiirin Türk- bir kurgu etrafında şekillenir. çe çevirisini okurken, en önemli unsur, bir armoni Diğer devindirici ana öğeler ise Orlando’nun yakalama çabası olmaktadır. çılgınlığı ve Ruggiero ile Bradamante arasında- Bu noktada, bilinçli bir okuyucunun yapması ki aşk ilişkisidir. gereken noktalamaya dikkat ederek, şiirsel anlatımı tamamlayacak bir okuma şekli olarak KÜLTÜRLER ARASI, DİNLER ARASI, cümlelerin dize sonunda bitmediğine özel göster- GELENEKLER ARASI BİR ETKİLEŞİM! mesi ve böylelikle destansı bir anlatıyı okuma Ariosto’nun şiiri dalgalanmalar halinde ilerle- süreci ile tamamlamak olacaktır. yen, Italo Calvino’nun deyişiyle birbiri içine ge- Okuyucunun okuma sürecinde göz önünde çen anlatı halkaları şeklinde ilerler. tutması gereken unsur ise cümlelerin birbirine Bir yanda farklı kültürlerin karşılaşması, öte yanda leyen yaşantısından dem vurur. Sonuçta, bahsedilen bir bağlı olmakla birlikte, kimi zaman şiirsel formdan uzak- “aşk”ın egemenliği etrafında ilerleyen epik bir şiir (ki- çağın, bir dönem veya bir şehrin/ülkenin hikâyesi değil, laşarak özgül ağırlığı sahip bir nitelik sergilemesidir. mi bölümlerde adeta bir macera romanı niteliği sergiler) evrensel bir insan anlayışının ve arayışının hikâyesidir. Diğer bir ifadeyle Ariosto sahne sahne imgelem dün- okuyucuyu karşılar. yasında yaşananları okuyucuya aktarmayı arzu etmekte- 46 KANTO VE 38 BİN 736 DİZE Olayların iç içe geçtiği, kültürler arası, dinler ara- dir. Söz konusu arzunun çeviriyi şekillendirdiğini ve ol- Şövalye şiirinin en seçkin örneklerinden biri olan sı, gelenekler arası bir etkileşim söz konusudur. Ancak dukça keyifli kıldığını söylemek de abartı olmaz. Çılgın Orlando toplamda 46 kanto ve 38 bin 736 dize- Orlando’nun başarısının altında yatan yegâne unsur salt den oluşmaktadır. İNSANIN KENDİSİYLE, HAYATLA VE yenilikçiliği değildir. Kantolar sayısı düşünüldüğünde, İtalyan edebiyatındaki DUYGULARLA MÜCADELESİNİN DESTANI! Dante’nin deyimiyle “auctoritas”ın en uygun şekliy- en uzun şiirlerden biri olduğunu söylemek yanlış olmaz. Belirtmek gerekir ki Türkiye İş Bankası Kültür Yayın- le işlendiği, edebi değer açısından Rönesans kültürünün Bu uzunluk faktörü, -her ne kadar Rönesans okuru ları, Ariosto gibi şiir sanatının zirvelerinden birinin dili- tüm özelliklerini bünyesinde barındırmasıdır. için bir kanonik edebiyatın parçası olsa da-, günü- mizde yankı bulmasına aracı olarak kültür ve sanat dün- ‘MÜKEMMEL’İN ARAYIŞI! müz okuyucusu için dikkat kaybına yol açmaktadır; yamızda önemli bir açığı gidermektedir. İnsanın özgürlüğüne, aklın hâkimiyetine, evrenin ge- Ariosto’nun konudan konuya atlayarak bir çerçeve Kaldı ki, adeta bir çağdaşımız olan Orlando, insanın lişmelerine açık ebedi ve edebi bir kültür birikimi- öyküyü kimi zaman takip ederek kimi zaman da takip kendisiyle, hayatla ve duygularla mücadelesinin bir niz zirve noktasıdır. Rönesans’ın başat kavramlarından etmeden olayları ardı ardına sıralaması, zor okunan bir destanıdır. “mükemmel”in bir arayışıdır bu şiir. yapıt meydana getirmektedir. Çılgın Orlando’nun tıpkı ilk ciltte olduğu gibi Bir başka ifadeyle, sadece anlattıkları ile değil anlatı bi- Aynı zorluk yapıtın başka dillere aktarılmasını da güç- Necdet Adabağ’ın İtalyanca aslından çevirdiği bu ikinci çemiyle, anlatıda “denge”, biçem ve öyküler arasındaki leştirmektedir. Bu nedenledir ki Ariosto’nun Türkçe ola- cildi de (ve hiç şüphesiz yayımlanacak üçüncü cildi “uyum” bu yapıtı “klasik” aşamasına yükseltmektedir. rak yankılanması, bir başka ifadeyle dilimize kazandırıl- ile birlikte), okuyucuya çok çeşitli duyguları deneyimle- İroninin hâkim olduğu bir anlatımla Ariosto, esas ola- ması bu denli geç bir tarihte olmuştur. me olanağı sağlarken aynı zamanda insanın değerine da- rak insanın delilik ve bilgelik arasında sürüncemede iler- ab-ab-ab-cc uyak düzenini takip eden yapıt ir bir sorgulama yapma olanağı da sunmaktadır. n 14 7 Kasım 2024 Resim: TIZIANO VECELLI