Katalog

AYŞEGÜL YÜKSEL’DEN ‘YAPISALCILIK VE BİR UYGULAMA’ ‘Melih Cevdet Anday Tiyatrosu’ Ayşegül Yüksel tarafından kaleme alınan ve döneminin bütünselliği içinde her bir oyunun ve büyük usta Melih Cevdet Anday’ın parçalı yapısıyla tamamlayıcı eleştirel bir okuma (1915-2002) en başat oyunlarının yapısal sürecini içeriyor. Ayşegül Yüksel, Melih Cevdet çözümlemesini barındıran ayrıntılı, kapsamlı ve Anday Tiyatrosu: Yapısalcılık ve Bir Uygulama titiz içeriğiyle Melih Cevdet Anday Tiyatrosu: adlı kitabında, karakterler arası geçişleri Yapısalcılık ve Bir Uygulama (Habitus Kitap) çözümlüyor, her bir noktanın ve virgülün ufuk açan bir çalışma. Cümle cümle, sahne anlamını inceliyor ve ustanın tiyatrosunu sahne ele alınan metinler, Anday’ın didik didik ediyor. duygusal özdeşleşmeleri engelliyordu. GÜN TÜLİN KUT Dahası, Anday’ın tiyatro yapıtları alışıl- mışın ötesinde anlam katmanları içeren, iç elih Cevdet Anday’ı 20 yıl önce 28 Kasım’da devinimini kolay ele vermeyen, karmaşık yitirmiştik. Ozan, roman-tiyatro-deneme yaza- bir işçilik ürünü olan çalışmalardı. ‘Biçim’ M rı Anday, toplumumuzun - Cumhuriyet’le ge- ve ‘içerik’ arasında alışılagelmiş ilişkilerin len - “Aydınlanma” döneminin en önemli temsilcilerin- kurulamadığı bu oyunlarda, ‘örtük’, ‘yoru- den biriydi. ma açık’ gösterge dizgelerini çözme yolun- Yaşamında ve yaşamını yitirdikten sonra pek çok kez da ‘yapısalcı yaklaşım’ gerçekten yarar- yazın seminerlerine kültür-sanat şenliklerine konu olan, lı bir yol gösterici olabiliyor muydu? Dene- sanatı üstüne yazılan metinleri kitaplaşan ya da özel der- mek ve görmek istedim. Yazılanın, çalışma gi sayılarında toplanan, yapıtları yabancı dillere çevrilen, bütünüyle tamamlanmadan, bir işe yarayıp oyunları oynanan, ödül üstüne ödül alan, adı tiyatro sah- yaramayacağının anlaşılamayacağı, uzun nelerine verilen, yontusu dikilen bu düşün ve sanat insa- ve sancılı araştırma ve yazma sürecine gir- nının dilimizde yazması ülkemiz için büyük şans. dim böylece.” Şili’nin büyük ozanı Pablo Neruda, Anday’ın şiirleri- ni ilk okuduğunda söylediği şu söz, ozanımızın evren- ANDAY: ‘OYUNLARIMIN YAPISAL sel düzeydeki niteliklerinin belirlenmesi açısından dik- NİTELİĞİNİ DAHA ÖNCE BİLSEYDİM, kat çekici özellik taşıyor: “Nazım Hikmet’ten sonra çok ONLARI YAZAMAZDIM!’ büyük bir Türk şairi daha buldum. Bütün gece gözüme Ayşegül Yüksel, kitabında önce yapısalcı yaklaşımı ta- uyku girmedi.” nıtıyor, sonra da Anday’ın İçerdekiler, Mikado’nun Çöp- leri, Yarın Başka Koruda, Dikkat Köpek Var, Müfettişler OYUNLARINI KİTAP NİTELİĞİNDE ve Ölüler Konuşmak İsterler adlı oyunlarının yapısalcı çö- DEĞERLENDİREN TEK ÇALIŞMA! zümlemesini sunuyor. Anday, ozanlıkta doruğu yakalamış bir imge sihirba- Kitabı okuyanlar ise Yüksel’e yıllardır hep aynı soru- zı, titiz bir anlatı işçisi, düşünceyi sohbet lezzetiyle ko- yu sormuş: “Oyunlarda bulduğunuz yapıları yazar bilinç- taran bir denemeci, yaman bir tiyatro yazarıydı. Ayşegül li olarak mı biçimlendirmiş?” Yazar bu sorunun yanıtını, Yüksel’in Melih Cevdet Anday: Yapısalcılık ve Bir Uygu- kitabı ilk okuyan kişilerden biri olan Anday’ın 11 Ağustos lama (Habitus Kitap) başlıklı kitabı ise Anday’ın oyunla- 1981 tarihli mektubunda yaptığı iki alıntıyla veriyor: rını kitap niteliğinde değerlendiren ilk ve tek çalışma. “Oyunlarımın yapısal niteliğini daha önce bilseydim, İlk basımı tam 40 yıl önce Yazko Yayınları’nca Yapı- onları yazamazdım. Oyunlarımın bilinçsizlik içinde orta- salcılık ve Bir Uygulama (M. C. Anday Tiyatrosu) başlı- ya çıktığını söylemek istemiyorum elbet ama şu da var ki ğıyla yapılan ve 1982 Yazko İnceleme Özendirme Ödülü sonradan oyunlarımın temel direği olduğunu anladığım ki- ile 1982 Türk Dili İnceleme-Eleştiri Ödülü’ne değer bu- mi ilişkiyi, yazarken, çalışırken, yazınsal odaklarda, san- lunan kitap kısa sürede tükenmişti. ki kendimi yitirerek bulduğumu söyleyebilirim. (…) yapıtı- İkinci basımın Gündoğan Yayınları’nca yapıldığı 1995 nız, bu bakımdan sezgi ile bilimsel yöntemin buluşmaların- yılından bu yana ise bir yandan satışı sürdü, öte yandan da ortaya çıkan mutluluk duygusunu uyandırdı. (…) da “açıkgöz” fotokopiciler tarafından çoğaltılarak ya da Anlamının, imlediği ilişkinin, bütüne götürücü kimi par- “tıpkı-basım”ı yapılarak bugüne geldi. çanın farkına varılıp varılmayacağını merak (ve hatta üzüntü) ile izlediğim kimi sahneleri öylesine kandırıcı ve GAZETE VE DERGİLERDEKİ doyurucu gözlem ve değerlendirmelerle ortaya çıkarmış- METİNLER DE YENİ BASIMDA sınız ki bundan ötürü, itiraf edeyim, yalnızca bu özgün işi YER ALIYOR aynı incelemeci irdelediğine göre doğal ki bu tür yineleme- başaran size değil, size bu başarıda yardım eden yönteme Yüksel, Melih Cevdet Anday’ın yaşadığı süre boyunca, ler kaçınılmaz olacaktır. Yine de her bir yazı, özgül koşul- de saygım arttı.” onun kitapta yer alan / almayan tüm oyunları üstüne, ya- larda biçimlenmiş özgün bir belge işlevi taşıyor. pısalcı yaklaşımdan farklı bakış açıları sunan birçok başka DEĞERLİ BİR KÜLTÜR HİZMETİ yazı, bildiri ve makale yazmış. Anday’ı yitirdiğimiz 2002 ANDAY’IN TİYATRO OYUNLARI Ayşegül Yüksel, çalışmasını destekleyen -artık aramızda yılına dek Melih Bey’in, yazdıklarının hepsini dinlediği ve/ VE YAPISALCI YAKLAŞIM olmayan- değerli bilim insanları Sevda Şener, Metin And, ya da okuduğunu söylüyor. Anday’ın ardından yazdıkları da eklenince, Yüksel’in An- Yüksel, Melih Cevdet Anday’ın oyunlarıyla buluşturduğu Tahsin Yücel, Berke Vardar ve Akşit Göktürk’e olan gönül kitabındaki yapısalcı yaklaşımı ise şöyle açıklıyor: borcunun altını çiziyor. day tiyatrosu üstüne kaleme aldığı gazete-dergi sayfala- rı içinde yitip gitmiş birçok metin çıkmış ortaya. Yazar bu “Yaşamakta olan bir büyük yazarın metinlerini incele- Habitus Kitap, Ayşegül Yüksel’in, artık klasikleşmiş olan mek zorlu bir işti. Üretkenliğini sürdürmekte olan - hakkın- yapıtının büyük ustayı yitirişimizin 20. yılında genç kuşak- metinleri de düzenleyip üçüncü basıma koymuş. Sonuç olarak da ana metne bir “İkinci Bölüm” yapılmış da son söz söylenemeyecek - bir ustanın yapıtlarında yan- larla buluşturmakla değerli bir kültür hizmeti yapıyor. Me- sıyan duyarlığa ve bu duyarlığı biçimlendiren yazma tekni- lih Cevdet Anday’ı bir kez daha sevgiyle, saygıyla, özlem- ve Habitus Kitap tarafından yayımlanan kitabın başlığı içe- ride Melih Cevdet Anday Tiyatrosu (Yapısalcılık ve Bir Uy- ğine ulaşayım derken, yazarla aynı zamanda yaşadığım ta- le anıyoruz. n gulama & Başka İncelemeler) olarak değişmiş. rihsel-toplumsal süreçte oluşan kendi duyarlığım içinde sı- Kitaba eklenen yazılar hiç kuşkusuz özgün metinle ve kışıp kalma yanlışına düşmem olasıydı. Yapısalcı yaklaşım, Melih Cevdet Anday Tiyatrosu: Yapısalcılık ve Bir Uy- birbiriyle yer yer örtüşüyor. Aynı yazarın aynı oyunlarını yapıtla incelemeci arasına koyduğu ‘uzaklık’la, yanıltıcı, gulama / Ayşegül Yüksel / Habitus Kitap / 312 s. / 2023. 4 16 Şubat 2023