Katalog

‘BULMACA MERAKLISI QUARESMA’ Pessoa’dan entelektüel dedektiflik öyküleri! Fernando Pessoa (13 Haziran 1988-30 Kasım 1935); Lizbon’da yaşayan müzmin doktor Abílio Fernandes Quaresma’nın, akıl yürütme becerisini keskin bir tümdengelim duygusuyla geliştirip bulmacaların yanı sıra gerçek yaşamdaki sırları ve cinayetleri çözümleyen usta bir dedektife dönüşmesini anlattığı Bulmaca Meraklısı Quaresma’da (Çeviren: Işık Ergüden / Sel Yayıncılık) gençliğindeki öncül edebi esini gizem ve korku hikâyeleri ile entelektüel uğraş saydığı polisiye roman merakını harmanlıyor. na. Yazınsal esini gizem ve kor- varsa müdahale etmek için mutla- Z. DOĞAN KORELİ ku mitleri olan yazar için belki ka oradadır. de bu öyküleri yazmak bir rast- Akıl yürütmeye ve olaylara bir ortekiz moderniz- lantı değildir. satranç oyunu gibi bakmaya bayı- minin öncülerinden Kitap, Pessoa’nın dedektifi lır. Polisin çözemediği karmaşık P Fernando Pessoa Doktor Abilio Quaresma’yı su- durumlara kapılmaktan, kriminal (13 Haziran 1988-30 Ka- nuşudur. Araştırmacıların dik- dünyanın paradokslarını çözmek- sım 1935), kısa yaşamı- katini pek az çekmiş bu öyküler, ten kendini alamaz. na şiirden öyküye, tiyatro- Pessoa’nın yayımlamayı tasar- Öykülerde hiçbir olay kapana- dan düşünce yazısına ka- ladığı ancak sağlığında hiçbirini cak gibi görünmez. Bitiyor sanılır dar edebiyatın çok farklı yayımlayamadığı metinlerdendir. fakat bitmez. Ne zaman ki Doktor türlerinde binlerce sayfalık Hatta Pessoa, bu kitapta on iki Abilio olaya dahil olur, tüm dü- eskiz bırakmış ve sayısız öyküyü bir araya getirmeyi plan- ğümler çözümlenir. Quaresma’ya kimliği sığdırmış bir usta. lamış ancak üç öyküde kalmıştır. göre bütün cinayetler tuhaf, bütün Farklı isimlerle yazmış Bulmaca Meraklısı Quaresma’da- adamlar kuşkuludur. Bütün yürek- olduğu değişik türdeki tas- ki öyküleri, dedektifin kimliğinde ler bir şeyler saklar. laklarında ruhun her hali- kendi aralarında bir diyalog kurmuştur. Bir küçük rastlantı, her şeyi değiştirebi- ne bir ruh da o kazandırır. Doktor Quaresma, yaşını başını almış ve mes- lir mi? Sokakta karşılaşılan bir yüz mese- “Yelken aç, bir şey alma- leğini icra etmeyen bir tıp doktorudur. Lizbon’da, la? Quaresma’ya göre değiştirebilir. Ona göre dan yanına; değişik kim- Fanqueiros Sokağı’ndaki bir evin üçüncü katın- “sorgulanamaz” olgular sorgulanabilir. liğinle” sözü, yarattığı da, dağınık, küçük bir odada yaşar. Örneğin, “Vargas Olayı” adlı öyküde Vargas alter egoların bir anlam- Bıkıp usanmadan hece bulmacaları ve sat- adında biri, taşrada bir yol kenarında ölü bulunur. da imzasıdır. Pessoa’nın hemen her ranç problemleri çözen, içinden çıkılmaz ge- Hatta soruşturma ve delillere göre intihar olduğu ometri ve matematik ispatlarıyla uğraşan bil- kesindir; ancak Quaresma ortaya çıkana kadar. yapıtında fark edilen hayatı an- lama ısrarı, Bulmaca Meraklısı giç bir tiptir. Dedektif öyle psikolojik çıkarımlar ve akıl Quaresma’da (Çeviren: Işık Ergüden / Sel Zihin açıklığı, taşkınlığa vurmuştur. Çoğun- yürütme yöntemleri arasında gidip gelir ki ola- Yayıncılık) polisiye durumları anlamlandır- lukla görünmemek için çabalasa ve insan içi- yın aslında bir cinayet olduğu anlaşılır. Doktor ma anlayışıyla çıkar okuyucunun karşısı- ne pek karışmasa da nerede sıra dışı bir olay Quaresma her seferinde Sherlock’u alt eder. n Yazılakalanlar 4 Yazılakalanlar 4Yazılakalanlar 4Yazılakalanlar 4Yazılakalanlar 4Yazılakalanlar 4Yazılakalanlar 4 Yazılakalanlar 4 n Osman Reşer (1883, Almanya- sındaki aşk anlatılmış. Şeref, ERAY CANBERK 1972, İstanbul): Asıl adı Oskar Resc- arkadaşlık ve cesaret izlekleri her olan, Almanya doğumlu ve Muse- söz konusuymuş. Roman, Yu- 1992/1 vi bir aileden olan doğubilimci. 1928’de nan Rönesans edebiyatının en n Zehmetkeş (zahmetkeş): Attilâ İstanbul’a gelip yerleşmiş. 1937’de Türk önemli öneklerinden biri sayı- İlhan’ın O Karanlıkta Biz adlı romanın- vatandaşı olmuş. Âlim ve hafız-ı kü- lıyormuş… daki Resûl Hocayef’in “emekçi” karşılı- tüp olan İsmail Saib Sencer’in etkisiy- n “Gönül muhabbeti âdet ğı olarak kullandığı sözcük. le Müslüman olmuş. Sencer’in 1940’ta edinmiş, yoksa / Ne ben- n Fazıl Hüsnü Dağlarca ile Kadıköy, ölümünden sonra kedilerine bakmış ve de hâl ne sende cemal kalmış- Vagon Blö (Mavi Vagon) adlı kıraat- temimizi dile getirir.” Yves Duplesis… bir kitabını kediye ithaf etmiş… tır” Necati… (Bu beyit internet ortamın- hanedeki söyleşilerden: “ütopya” yeri- (Fransızca “humour”un dilimizde karşı- n “Hâli bir bed- aslın ikbâle tahav- da “Gönül muhabbeti bir âdet edinmiş / ne “özlemyer / yerözlem”; “turizm” ye- lığı “gülmece, mizah, nükte, gülüt, ince vül etmesin / Çünki müstakbelde ya Yoksa ne bende aşk ne sende cemal kal- rine “gezişim”; “trafik” yerine “geçi- alay” olarak gösterilmiş. “Humor” diye fir’avun ya Nemrud olur” Osman Nev- mıştır” diye geçiyor!) şim” sözcüklerini öneriyor Dağlarca… İngilizcesi de kullanılıyor. Cemal Süreya res (Nevres-i Cedid). n “Âşıkın derdine durmaz nigehin “şiirimizde humor” konusunu 1960’larda n Erotokritos… XVII. yüzyılda, Gi- 1994/1 çâre bulunur / Zahmına merhem olur gündeme getirmişti.) ritli yazar Vicencos Kornaros tarafın- n “Kalbimden maada her uzvum ma- merhemine yâre bulunur” Nailî-i Ka- n “Cahil ile etme cedel” demiş Na- dan yazılmış destan/roman. 10 bin 12 di- ludür” demiş Osman Şems Efendi. dim… bi… “Bedbaht ona derler ki elinde zeden oluşuyormuş. Son bölümde yazar n “Mizah (humour) umutsuzluğun mas- n Cehl- i mürekkep: bilmediğini bil- cühelanın / Kahrolmak için kesb-i meyen; cehl-i basit: sıradan cahillik; kendinden söz ediyormuş. Romanda Ati- kesidir. Çünkü mizah, gerçeklikten kurtul- kemal-i hüner eyler” dememiş miydi cehl-i mükâ’ab: bilmediğini bilmeyen na kralı Herakles’in kızı Eretusa ile Ero- ma, artık onun darbelerine karşı duygu- ama doğru bildiğini sanan… demekmiş! tokritos (Rotokritos ya da Rokritos) ara- suz kalabileceğimiz bir noktaya varma is- Şinasi de... n 4 KITAP 22 Eylül 2022 Çizim: João Beja