Katalog

İVAN ALEKSANDROVİÇ GONÇAROV (10 HAZİRAN 1812 / 27 EYLÜL 1891) Gonçarov: ‘Oblomov’un yaratıcısı! Dünya edebiyatında Gonçarov’un kaderini kararsız kalan kesimin hayatını anlatır. yaşayan yazarların sayısı azdır: Nasıl bütün şövalyeler Don Kişot değilse, Yarattığı karakterin isminin gölgesinde kalmak bütün toprak sahipleri de Oblomov değildir bir talih midir yoksa talihsizlik mi? fakat Oblomov onların bütün kriz özelliklerini Nasıl Cervantes’in ismi Don Kişot’un sergiler. Bu kesim Dostoyevski’nin gölgesinde kaldıysa, Gonçarov’un ismi de insancıklarından, yoksul insanlarından Oblomov’un¹ gölgesinde kalmıştır. farklı bir dünyada yaşar: Talihli doğmuş olsalar da bu talihi yeni çağda Gonçarov Dostoyevski’yle aynı dünyanın nasıl koruyacaklarını bilemezler. Raskolnikov içinde olduğunu saptar ve çağın diğer yönünü, hislerini bir cinayet girişimine yöneltmişti, çağın bu hızlı gelişimi karşısında kendini Oblomov’unsa tek yapabildiği âşık olup evlilik korumakta güçlük çeken servet ve toprak hayali kurmak olur. Ve bu hayalin yozlaşma sahibi, tam adıyla ifade edersek kapitalizme ayak anını Gonçarov eşsiz bir ustalıkla anlatır. uydurmakta güçlük çeken, dan kötülüğün faili olabiliyordu. Bu bayağı karakter o za- bir girişimci olamadığı için acı çekmektedir. SABRİ GÜRSES mandan bu yana hem çağın aşırı bilimsel-teknik gelişimi- GONÇAROV’UN OBLOMOV’UNUN BİR nin insanı ezmesinin hem bürokrasinin insanı küçültmesi- OBLOMOV’UN GÖLGESİNDE! BENZERİ TURGENYEV’İN LAVRETSKİ’Sİ! nin hem de böyle bir ortamda doğan sıradan faşizmin ör- Dünya edebiyatında Gonçarov’un kaderini yaşayan ya- Oblomov’un kaynağında yazarın kendi kişisel özellik- nek tiplerinden biri olarak edebiyat sahnesinde yerini aldı. zarların sayısı azdır: Yarattığı karakterin isminin gölge- lerinin, eleştirmen Belinski’nin bir önceki eserine yöne- Oblomov böyle bir insan olmamanın hikâyesidir. Gon- sinde kalmak bir talih midir yoksa talihsizlik mi? Na- lik eleştirilerinin olduğu söylenir. Ama Türkân Olcay’ın çarov Dostoyevski’yle aynı dünyanın içinde olduğunu sap- sıl Cervantes’in ismi Don Kişot’un gölgesinde kaldıysa, belirttiği önemli bir kaynak daha vardır; Oblomov tipinin tar ve çağın diğer yönünü, çağın bu hızlı gelişimi karşısın- 1 Gonçarov’un ismi de Oblomov’un gölgesinde kalmıştır. Lavretski adlı bir benzeri Turgenyev’in aynı yıl yayınla- da kendini korumakta güçlük çeken servet ve toprak sahibi, Genellikle çağın en baskın eğilimlerini ve sorunlarını 3 nan Asilzade Yuvası romanında yer alır: tam adıyla ifade edersek kapitalizme ayak uydurmakta güç- ele almayı, onları bir karakterin başından geçenlerle yan- “Aynı gecenin saat üçünde, ‘Bak şimdi buldum sana ne lük çeken, kararsız kalan kesimin hayatını anlatır. sıtmayı başaran yazarların başına gelir bu. Böyle yazarla- diyeceğimi’ diye bağırıyordu Mihayleviç, ‘sen kuşkucu Nasıl bütün şövalyeler Don Kişot değilse, bütün toprak rın anlatım gücü, konu ustalığı, bakış açılarındaki derin- değilsin, hayal kırıklığı içinde değilsin, Voltaireci değil- sahipleri de Oblomov değildir fakat Oblomov onların bütün lik, eserlerinde canlandırmayı başardıkları karakterlerin sin, sen tembelakisin, hain bir tembelakisin hem, bilinçli kriz özelliklerini sergiler. Bu kesim Dostoyevski’nin insan- yetenekleri olarak somutlaşır. bir tembelaki, naif bir tembelaki değil. Naif tembelakiler cıklarından, yoksul insanlarından farklı bir dünyada yaşar: Bu sayede çağın bütün ya da bütüne yakın bir manzara- sobanın yanına kıvrılıp yatar ve hiçbir şey yapmaz çünkü Talihli doğmuş olsalar da bu talihi yeni çağda nasıl ko- sını buluruz bu kahramanlarda. Gonçarov bu yüzden Dos- yapacak bir şeyleri yoktur; hiçbir şey düşünmezler, sen- ruyacaklarını bilemezler, bir şey yapmaları gerekir ama toyevski ya da Tolstoy gibi kendi ismiyle, kendi düşünce- se düşünen bir insansın -ve yatıyorsun; sen bir şeyler ya- ne olduğu belirsizdir, onları dürten yüce hisler var olsa bi- siyle kahramanlaşan bir yazar olmamıştır. pabilirdin- ve hiçbir şey yapmıyorsun; tok karınla sırtüstü le bu yeni girişimcilik, müteşebbislik çağında bu hislerini Tolstoy tek bir karakter çevresinde gelişen romanların- yatıyorsun ve şöyle diyorsun; ‘böyle yapmak gerekir, yat- bir girişime dökemezler. da bile kalabalık ve çok yönlü bir kahraman kadrosu yara- mak gerekir, çünkü insanların yaptığı her şey saçmalıktır, tır, karakterin çevresindeki toplumu her zaman hissederiz: 3 hiçbir işe yaramayan saçmalıklar.’” AŞK VE YOZLAŞAN EVLİLİK HAYALİ Örneğin Diriliş gibi tek bir karakterin hikâyesinde bile, Oblomov romanında Mihayleviç’in karşılığı Ştoltz ol- Raskolnikov hislerini bir cinayet girişimine yöneltmiş- büyük bir mahkûm kadrosu vardır, kahraman toplumun muştur. Romanda sınıfsal yükselme, girişimcilik, yenilik- ti, Oblomov’unsa tek yapabildiği âşık olup evlilik haya- farklı kesimlerinin hayatlarının hikâyesinde bir rol alır. çilik hevesini temsil eden bu karakter Oblomov’un tam ter- li kurmak olur. Ve bu hayalin yozlaşma anını Gonçarov Dostoyevski’nin Raskolnikov’u, hatta Yeraltı İnsa- sidir ve garip bir talih dönüşüyle onun yarım bıraktığı aşk eşsiz bir ustalıkla anlatır: Oblomov kendi sınıfından, ya- 2 nı onu gölgede bırakmadığı gibi, onun kendi karakteri- hikayesini tamamlar, Olga’yla onun yerine Ştoltz evlenir. kınlık kurduğu Olga adlı genç kızla evlenme çabasından, nin çok yönlülüğünün, bölünmüşlüğünün bir ifadesi sayı- kendisini evini kiraladığı ev sahibesinin sunduğu rahatlığa Bu iki genç sevecen bir tutum beslerler Oblomov’a kar- lır çoğu kez; onun yapıtını kişiliğinin tam bir ifadesi ola- şı, onu anlarlar, yeteneklerini geliştiremeyişini, eskide ta- bırakarak uzaklaşır. rak görmeye, yapıtını hayatından yola çıkarak açıklamaya kılıp kalmasını anlayışla karşılarlar ama artık onun çağı Kapı aralığından ev sahibesi Agafya’nın dekoltesini çalışan yorumların zorlandığı bir noktadır bu: seyrettiği erotik bir sahne romanın eşsiz anlarından biri- geçmiş gibidir. Yeraltından Notlar gerçekten Dostoyevski’nin buhra- dir. Bu sahne, Yeraltı İnsanı’nın genç fahişeyle sohbet et- nı mıdır, Avrupa izlenimlerinin Rusya hayatıyla çakıştığı “OBLOMOVLUK”! tiği sahneyi yankılar; ona vaatler verdikten sonra bir daha Fakat romanın böyle sonlanması onun zayıf yönlerin- noktada keşfettiği çağa ait çelişkilerin bir karakter aracılı- yanına gitmeyecektir çünkü böyle bir girişim Oblomov ğıyla dile getirilmesi midir, yoksa basitçe toplumda, ken- den biri, romanı Çernişevski’nin Ne Yapmalı’sına benze- gibi onu da korkutur. Yeraltı İnsanı da bir eylem insanı, di dışında gözlediği olgulardan ten yönlerinden biri sayılabilir; Gonçarov belli birinin dile getirilmesi midir? Gonçarov’la Dostoyevski ay- belirsiz taraf tutmuştur. nı çağın insanlarıydı: Gonçarov Çünkü 1860’larda Rusça- ondan on yıl önce doğup on yıl ya bir terim olarak yerleşen sonra öldüğü halde, aynı gerçeği “Oblomovluk” daha uzun yıllar kalacaktır. yakaladılar. Yeraltı İnsanı, muh- temelen Gogol geleneğinde, kü- 19. yüzyıl sonunda radikal çük bir memurdu, çağın gerici, toplumcuların tartışmalarında batıl inançlara dayalı yönüyle yer edinen lüzumsuz adamlar, bürokratik kötülük olanaklarını Oblomovlar, devrimlerden son- bünyesinde buluşturmuştu ve ile- ra bile varlığını sürdürecektir. rici denen hamleleri tarihsel bir Lenin’in 1922 yılında Ob- şüpheyle karşılıyordu. lomov için söyledikleri genel- Gerçek hayatında meslektaş- likle eksik anılır. Lenin bütün ları ya da arkadaşları arasında toplumsal altüst oluşlara rağ- ezik biriyken genelevde sıra- men Rus toplumunda >> 14 22 Eylül 2022