Katalog

Çocuk edebiyatındaki idealize figür ve işaret parmağı üzerine.. İşaret, göstermek, yönlendirmek, gidişi ve davranışı belirlemek gibi özelliklere sahiptir. Ayrıca işaret kısıtlamanın da sembolüdür. Ama bir şey var ki o çok fazla anlamlar içeriyor, hele edebiyattaki hali: İşaret parmağı… “Çocuk, yetişkinlerin nesnesi değil, çocuğun izleyebileceği bir maceraya dö- hayatın ve edebiyatın öznesidir.” nüştürmek ne güzel olur. N. Neydim İşte o zaman çocuk bu kitabın peşinden gidecektir. Ya satın alacak ya da kütüpha- EĞİTİM, DEĞERLER SİSTEMİ neden edinmeye çalışacaktır. VE EDEBİYAT! Çocuk edebiyatında, didaktizmi çok şeker İşaret parmağı ilginç bir parmaktır. Ne- biçimde aktarabilmiş ender yazarlardandır rede bulunduğuna, nasıl durduğuna bağ- Selma Lagerlöff. lı olarak anlamlar kazanır. Eğer yatay duru- Uzun bir yolculuğa yükler bu didaktizmi. yorsa bir şeye işaret ediyordur. Dikey ola- Nills, bu yolculukta tüm hatalarını macera rak bir dudağın üstündeyse “sus” demektir. kurgusu içinde çözer ve ideal çocuk olarak Ama bu işaret parmağı bir çocuğa yönel- annesine döner. Elbette bu süreçte başta miş ve aşağıdan yukarıya sallanıyorsa, işte küçülerek cezalanan Nills gerçek boyutları- o zaman durum tehlikeli bir hal almıştır ve na kavuşmuştur. müdahale gerektirir. İşaret parmağı burada cezayı katlanı- Bir resim kitabında işaret parmağı, resim- lır kılmıştır ve maceraya dönüştürmüştür. de var olan bir şeyi işaret ediyordur: Bu bir Ödülü de İsveç coğrafyasını öğrenmektir. top. Ya da: parmaklarını emen çocuk için Yine de kitabın tüm hoşluğuna rağmen işaret parmağının durumu değişir. mek gerekiyordu. İşaret parmağı bu kez bana günümüzde bu anlayışın sürmesi anlamsız “Hıı!” Dünyayı ve hayatı öğrenmesi gereken yönelmiş ve benim hata yaptığım içselleştirilme- bir çaba olur. çocuğa, işaret parmağı sallanırken ahlaklı olma- ye çalışılıyordu. yı da öğretirsiniz. Gerçekten böyle mi öğretmek YAZAR YAZARDIR. PEDAGOG DEĞİL! gerekir bilemem ama bu parmak edebiyata gi- TEMEL OLAN ŞEY Bir yazar pedagojiyi (öğreticiliği) öne çıkarıyor- rince soyut olarak benzer anlamlar kazanıyor mu Aslına bakarsanız bu gelenek 70’li yıllarda ço- sa onu yazar olarak tanımlamak güçtür. Yazar ona bir bakmak gerekiyor: cuk edebiyatında baskın biçimde sürdürülüyor- yazardır. Pedagog değil. Edebiyatın önüne baş- Eğitim sistemi işaret parmağının edebiyat ala- du. O dönemde çocuk gerçeğine dayanan bir ka bir şeyi geçiremez. Bu başarısızlık demektir. nında varlığını hangi yöntemlerle talep eder? çocuk edebiyatının oluşmaya başlaması belki de Paylaşmak istediklerini yazınsal bir kurguya Değerler sistemi olarak belirlenen bir dizi günümüze çok daha büyük katkı yapabilirdi. dönüştüremeyen, çocukla iletişim sorunu yaşa- beklentinin nasıl elde edileceği ve bu süreçte O dönemin edebiyatı da 80 darbesiyle değiş- yan, onu biçimlendireceği nesne gören birinin edebiyattan beklenenin ne olduğunun bilinme- mek zorunda kalan edebiyat anlayışı da didak- yazarlığa soyunması yanlış bir eylem olacaktır. si önemlidir. tik tavrından hiç vazgeçmedi ve bu her dönem- de sistemsel bağlamda desteklendi çünkü eği- EDEBİYAT İŞARET PARMAĞININ HELE BİR YAPMA! tim sisteminin istediği buydu, bunun dışındakiler SÜRDÜRÜMCÜSÜ OLMAMALIDIR! Tarihsel sürece baktığımızda 19. yüzyılda ve okul sistemine giremiyordu. Ayrıca eğitim sisteminin, ebeveynin, öğretme- 20. yüzyılın ilk yarısında bu anlayışın Batı ede- Türkçeye Savruk Peter olarak çevrilen, çocuk nin sürekli salladığı işaret parmağı çocuğa tek bir biyatında da var olduğunu ve üstelik çok keskin edebiyatının aşırı didaktik bir örneği olarak gös- hedef belirlemiştir: Başarı. çizgilerle uygulandığını biliyoruz. Katı bir eğitimin terilir Heinrich Hoffmann’ın Struwwelpeter isim- Bu hedefin iyi ya da kötü oluşundan daha ihtiyaç duyduğu tüm kitaplar onun emrindedir. li resimli kitabı. çok, buna odaklanmanın “Kaybedersen çok kö- Bu kitaplar idealize figürler sunarlar ve bu- Parmağını emen çocuğun emmesini engelle- tü olacak, bu nedenle ne olursa olsun başarma- na uymayanın şiddetli biçimde cezalandırılacağı menin en güzel yolu o parmağı kesivermektir. lısın!” komutuyla gerçekleşmesi çocukta yaşam- mesajı (işaret parmağı) metnin ana çizgisini oluş- Çorbasını içmeyen çocuk açlıktan ölür. Hata var- la doğru bir bağ kurma sürecini engellemekte, turur. “Hele bir yapma!” sa cezası ölümcüldür. sosyalleşme, dolayısıyla insanlaşma süreci sek- Modernitenin suçluluk duygusu, inançsal yapı- Hoffmann, bu kitabı ideal kitap bulamadığı için teye uğramaktadır. nın ise günah üzerine kurguladığı cezalandırma kendisi yazmıştır. Bu da onun geleceğini olumsuz etkilemekte- sistemi o dönem (yazık ki bu dönemde de var) Eğer bunu yapmazsam ölürüm ya da yakınım dir. Edebiyat bunun destekçisi, işaret parmağının edebiyatının ana eksenini oluşturuyordu. ölür, ya da çok kötü cezalanırım. sürdürümcüsü olmamalıdır. Yıllar önce editörlük yaptığım bir dönemde “eşit- Sürekli cezalandırılma duygusu içinde büyüyen Eğer çocuklarınıza nitelikli bir çocuk kitabı ver- likçi çocuk edebiyatı” anlayışını alana sindirmeye çocuğun bilinç altına yerleşen suçluluk duygusu ve mek istiyorsanız o zaman bu kitapların bilgi yığıntı- çalışırken bir yazar arkadaşımızın dosyasını aşırı buna bağlı travmanın düzeyini nasıl belirleriz acaba? larından ve idealize edilmiş figürlerinden daha çok didaktik olduğu gerekçesiyle reddetmiştim. onların çocuğa nasıl bir yaşam sunduğuna ve ona Bunun üzerine beni aramış ve yazdığı kitabın DİDAKTİZM VE SEVECENLİK ne kadar özne olarak yaklaştığına bakın. kendi hayatı olduğunu ve bu hayatın mükemmel Bir kitap doğayı, denizleri, evreni, bitkilerin Edebiyat insana ve dünyaya nasıl bir ışık bir hayat olduğunu, çocuğun bunu okuyup ken- dünyasını, hayvanları, özetle yaşamın farklı yön- tutuyor ve bu ışıkta çocuklarımız hayatı başara- dine rol model alması gerektiğini söylemişti. lerini bilimsel bilginin eşliğinde anlatıyorsa bu ki- bilmek için nasıl bir şansa sahipler ona bakmak Söylediklerinin doğruluğuna o denli inanmış tap elbette öğreticilik (didaktizm) içerecektir. gerekir. konuşuyordu ki şaşırmamak mümkün değildi. Burada bilimsel bilgi söz konusudur. Bunu bile Ayrıca edebiyat, çocuğu, hem kendine hem de Evet, o kendisi ideal bir varlıktı ve ona öykün- anlatırken onu daha sevecen bir hale sokmak ve bizlere anlatabilen bir niteliğe de sahip olmalı. n 18 Ağustos 2022 13