Katalog

Kafkas seyahatinin bir müzesi olarak korunmaktadır. “Avrupacılığından azap çeken Rus entelektüelinin has- TEPKİLER... Lermontov ya da kahramanı Peçorin oraya ilk gittiğin- Lermontov yeni bir konu getirmemiştir edebiyata, Puşkin’in ta kişiliğiyle uğraşmayı bıraksaydı, muhtemelen Puşkin de, oradaki sürgün ilericiler tarafından Puşkin anısına şiir edebiyatında ve kişiliğinde beliren çelişkiyi yeniden edebi- gibi halkın gerçeğine yönelecekti sonunda, bunun birçok yazmış bir kahraman olarak karşılanmıştı, ama romanın leştirmiştir ve elbette, Rus taşrası yerine Rus sömürgesinde. işareti vardı. Ama ölüm burada da engel oldu.” hikâyesinde bunun herhangi bir izi yoktur. Herhalde tam da bu yüzden, yani salt bir psikolojik in- Vasili Rozanov ve on dokuzuncu yüzyılın başka eleştir- Romanın bu kısmı kaplıcalarda bir baştan çıkarma id- celeme olarak kaldığı için, roman beğenildiği ölçüde, menleri Lermontov’un Dostoyevski ve Tolstoy üzerinde et- diası ve anlamsız bir düelloyla gelişir. Egzotik bir sömür- hem liberallerden hem muhafazakârlardan toplumsal in- kili olduğunu belirtir. Raskolnikov ve Yeraltı İnsanı’ndan ge ortamındaki bu lirik hikâyeyle, yazar bize oradaki ha- celeme açısından zayıflığı nedeniyle eleştiri alır. İvan İlyiç ve Anna Karenina’ya dek birçok karakterin psi- yatın psikolojik sığlığını, yersizliğini hissettirir. Günümüzde unutulmuş bir olay, Buraçok adlı muhafazakâr kolojisinin Peçorin’le akraba olduğunu söyler Rozanov. bir eleştirmenin romana bir yanıt yazmış olmasıdır. “Ro- BİR KİŞİNİN DEĞİL, BÜTÜN BİR manın dış yapısı iyi, üslubu iyi, içeriğiyse büyük ölçüde EDEBİYATTA ŞİİRLE DÜZYAZI KUŞAĞIN KÖTÜLÜKLERİNİN PORTRESİ! romantik, yani temelde yanlış; sebepler, araçlar, olgular, ARASINDAKİ MÜCADELEYİ ÇÖZÜME Lermontov eserin ikinci, 1841 baskısına esere yönelik sonuçlar ve hedef arasında en ufak ahenk yok, yani roma- KAVUŞTURAN KİŞİYDİ! eleştirilere bir yanıt olarak koyduğu önsözde, deyim ye- nın iç yapısı işlemiyor: fikir yanlış, eğilim çarpık... Bütün rindeyse küstah bir üslupla çağın hastalığını teşhis ettiği- Fakat Lermontov’un asıl etkisini, 1924’te Eyhen- roman kesintisiz sofizmlerden oluşan bir epigram gibi, o ni söyler. Kötü bir karakterin anlatılması ve herhangi bir baum dile getirmiştir: Lermontov o çağda, yani Rus yüzden Rus halkı, felsefesi, dininden eser yok” diyen Bu- çıkış yolu, bir açıklama verilmemesi kasıtlıdır. “Roman raçok, ayrıca aynı isimle, eksik olduğu bu öğelere yer ver- şiirinin Puşkin’in vardığı en ileri noktada, edebiyatta bir portredir” der Lermontov ama bir kişinin değil, bütün diği bir yanıt romanı yayımlamıştır. şiirle düzyazı arasındaki mücadeleyi çözüme kavuşturan bir kuşağın kötülüklerinin portresidir. Bu tür eleştiriler ve bu roman günümüze kalmazken, kişiydi. Yazar çağın insanını anladığı şekilde tasvir etmeyi yeğ- Lermontov’un romanının günümüze kalmış olmasının, Puşkin’in Rus düzyazısının kurucusu olduğu sıkça lemiştir, hastalığın nasıl tedavi edileceğini Tanrı bilir. Ye- bunların yetersiz olması dışında iki temel nedeni var. söylenir, ama Lermontov onun olanaklarını geliştiren kişi raltı İnsanı’nın konuşmasının esin kaynaklarından biri bu Birincisi, Puşkin: Lermontov edebiyatının Puşkin’in ya- oldu: tavırdır. Fakat diğer yandan, daha bir yıl önce Puşkin adı- pıtının bir devamı olarak gelişmesi. İkincisiyse, tümüyle Yüzbaşının Kızı’yla Zamanımızın Kahramanı’nı na açık adalet çağrısı yapmış olan Lermontov’un açık her- Lermontov’un edebi etkisine aittir. kıyaslayan okur, ikincisindeki anlatım gücünün çok da- hangi bir toplumsal eleştiriden yoksun kötülük tasviri yap- ha farklı olduğunu görecektir. Rus klasik romanı bu yeni ması tuhaftır. DOSTOYEVSKİ: ‘LERMONTOV, PUŞKİN’İN biçimden etkilenmiştir. Ayrıca romandaki kötülüğün özü Yevgeni Onegin’de DEVAMIDIR! Zeynep Zafer, Tolstoy’un aradığı yeni sanatsal şekli tasvir edilenle örtüşür: Onegin’in Tatyana’yla ilişkisi ve Lermontov’un Puşkin’in devamı olduğunu Dostoyevski kısa öyküde bulan yazar olduğunu söylemişti; Lermontov arkadaşı Lenski’yi düelloda öldürmesiyle Peçorin’in Bela de söyler; edebiyatını beğendiği Lermontov için 1877’de ve Meri’yle ilişkileri, düelloları birbirini yankılar. şu hükmü vermiştir: da Puşkin’in düzyazıda aradığı çözümü bulan kişidir. n DOMINIC HEAD’DEN ‘MODERN ÖYKÜ-TEORİK VE PRATİK BİR ÇALIŞMA’ Modern öykünün serüveni! Modern Öykü-Teorik ve Pratik Bir Çalışma (Çeviren: Arzu Eylem / NotaBene Yayınları), öykü türünün, edebi modernizmin özünü içerdiğine ve yirminci yüzyıl deneyiminin epizodik doğasını yansıtmada büyük bir potansiyele sahip olduğuna inanan Dominic Head’in öykünün modern eleştiri kuramlarında hak ettiği değerin verilmediğinin altını çizdiği bir çalışması. Bu tutumun nedenleri üzerinde dururken pek çok kuramı ve kuramcıyı da incelemesinin merkezine alan, öyküye “özenli modern biçim” diyen ve türün hâkim ideolojiyle doğallığında çatıştığını iddia eden Head, bakışını Althusser, Jameson, Bakhtin, Eagleton gibi düşünürlerle bütünlerken Joyce, Woolf, Mansfield, Lewis ve Lowry’nin metinlerini de çözümlüyor. wen, öykünün karakter analizi için kul- NİHAT KOPUZ lanılamayacağını, bu işin büyük portrey- le ilgilenen romancının alanına girdiği- ROMAN-ÖYKÜ İKİLEMİ ni imler. Modern Öykü-Teorik ve Pratik Bir Ça- Head, bu fikrin belirli bir ölçüde ger- lışma (Çeviren: Arzu Eylem / NotaBe- çeklik taşısa da çarpıtma içerdiğini ve in- ne Yayınları) adlı çalışmasında, edebi bi- dirgeyici olduğunu söyler. çimlere ilişkin tek bir tanım yoluna gitme- nin biçimlerin sürekli bir değişim içerme- leri nedeniyle sağlıklı olmayacağını belir- ÖZENLİ MODERN BİÇİM: ÖYKÜ! ten Dominic Head, modern bir kurmaca Çalışmasının iskeletini bu düşünceler ve olmasına karşın öykünün, eleştirmenlerce karşı çıkışlar üzerine kuran, pek çok kuramı ihmal edilişinin nedenlerinden biri olarak ve kuramcıyı da doğru ve yanlışlarıyla ince- roman-öykü ikilemini gösterir. lemesinin merkezine alan, öyküye “özenli Bu bağlamda öykünün yanlış bir yer- modern biçim” diyen ve türün hâkim ide- de konumlandırıldığını savunan yazar, öy- olojiyle doğallığında çatıştığını iddia eden künün kilit unsuru olarak yoğunluğunu ve Dominic Head, bakışını Louis Althusser, abartma becerisini görür. Pek çok eleştir- Fredric Jameson, Mikhail Bakhtin, Terry menin anlatının uzunluğuna göre hareket Eagleton gibi düşünürlerle bütünler. ederek öyküyü roman karşısında konum- anlatamaz” görüşüdür. Yazar sonraki bölümlerde, metinlerini çö- landırdığını ve böylece öykünün ne olduğu hakkında de- Head, on dokuzuncu yüzyıl romanlarıyla öykü türünü zümlediği J. Joyce, V. Woolf, K. Mansfield, W. Lewis ve M. rin bir yanılgıya düştüklerini belirtir. karşılaştırmak böyle bir yanılgıya düşmeyi kolaylaştırsa Lowry gibi öncül isimleri merkeze alarak önceki bölümde Hacimden yola çıkan eleştirmenlerin öyküyü daha kısa da, yirminci yüzyılın modern romanlarına baktığımızda ortaya koyduğu teknik konuların pratik araştırmasını yapar. ve değersiz bir tür olarak romana bağlamalarını eleştiren -sadece bir günü anlatan romanlar gibi- bu tutumun da Joyce ile ilgili bölümde Dublinliler’i inceleyen Head, Head şunları söyler: hatalı olduğunu gösterir. Woolf ile ilgili bölümde yazarın öykülerindeki deneysel- “Öykünün uzunluğunu salt romana göre tanımlama lik üzerinde durur. tavrı bariz şekilde yetersizdir. Tümüyle niceliğe bağlı BÜTÜNLÜK ESTETİĞİ Mansfield ile ilgili bölümde öykülerinin merkezini teş- her kıyaslama, yalnızca mantıksızca ‘uzun -daha- iyidir’ Yazarın karşı çıktığı bir diğer görüş bütünlük esteti- kil eden muğlak karakterizasyon meselesine kafa yo- yargısını besler ve asıl meseleyi göz ardı eder.” ğine ilişkindir. Bütünlük estetiğinin kilit yönü, öykünün Yazara göre roman-öykü karşılaştırmasında eleştir- ran yazar, Lewis’e ayırdığı bölümde ise Vahşi Beden ve menlerin içine düştüğü diğer bir yanılgı da “Öykü tam tek karakter üzerinde yoğunlaştığı fikridir. Lowry’nin Bizi Yaşadığın Cennetten Duy Ey Tanrım adlı uzunlukta bir anlatı değilse, tam uzunlukta bir yaşamı da Öykü-roman ayrımına bu açıdan bakan Elizabeth Bo- yapıtlarını ele alır. n 8 28 Temmuz 2022