Katalog

ALİ KARADOĞAN VE SEMİRE RUKEN ÖZTÜRK’TEN ‘TÜRKİYE’DE SİNEMA SANSÜRÜNÜN TARİHİ’ ‘Umumi Terbiye ve Ahlak’a genel bir bakış: 1932-1958 T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları Genel Müdürlüğü’nün çalışması sonucunda Ali Karadoğan ve Semire Ruken Öztürk’ün kaleme aldığı Türkiye’de Sinema Sansürünün Tarihi (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı) adlı üç ciltlik incelemede yaklaşık 26 bin karar merceğe alınıyor. “Hazine-i evrak” açılmış bir kez, araştırmacılar hiç durmayın. Neler çıkar buradan? ması koşuluyla izin verilir. SEÇİL BÜKER ETNİSİTE, MİLLET VE DEVLETE GÖNDERMELER KOMİSYON AFFETMEZ? Etnik konular, millete ve devlete ilişkin gönderme- Sansür karar defterleri üzerine Ali Karadoğan ile Se- ler çok önemli. Sansür kurulu bu tür konulara geçit mire Ruken Öztürk’ün yaptığı çalışma yıllar süren bir vermez. Türklere kim “kaba” diyebilir? Abrakadabra emeğin ürünü: Türkiye’de Sinema Sansürünün Tarihi: sihirbaz da olsa şapkadan buruşuk Türk bayrağı çıka- 1932-1988 (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı). Bu deva- ramaz. Ama şapkanın içinde mis gibi ütülü nasıl du- sa yapıtı (üç cilt) birkaç satırla anlatmak olanaksız. Biz de rur bayrak? Baltacı Mehmet Paşa “Osmanlı tarihinin 1932-1958 arasına şöyle bir göz gezdirelim dedik. yüz karası”. “Bunu kitlelere yayarak lüzumsuz bir teş- Film Beni Affedin (Hadamtü Beyti, 1948) diyor da ko- hir” gerçekten gereksizdir. misyon öyle kolay kolay affeder mi? Komisyon her za- Doktorlara sansür kurulu kadar değer verseydik keşke. man bazı koşullar öne sürerek umut verir. Sahneler kesi- Araştırmanın en sevdiğim bölümü doktorlarla ilgili karar- lir ya da konuşmalar değiştirilir. Film yeniden incelenir. lar: Zehirli Kucak (1944) adlı senaryoyu kurul, “zühre- İkinci incelemenin sonunda Muhsin’in babasına “zin- vi hastalıklarla uğraşan bir doktoru ahlaksızlıkla itham dancı”, babaannesi için “Bu kadın hâlâ ölmedi mi” de- ettiği için yeniden gözden geçirilmek üzere iade etti”. mesi nedeniyle “umumi terbiyeye ve ahlaka uygunsuz Çalsın Sazlar Oynasın Kızlar (Osman F. Seden, 1953/239) olduğu için” reddedilir. Ayrıca film “milli duyguları- adlı senaryo için “Nizamname’nin 7. maddesinin 6. fıkra- şilerinin oraya buraya çizdikleri şekiller ipucu olabilir. İn- mıza da uygun düşmez ve cürüm işlemeye tahrik edicidir”. sına riayet edilmek ve senaryonun mevzuunda geçen dok- giliz Rank şirketi Eski ve Yeni Türkiye (1946) adında bir Umumi Terbiye ve Ahlak çok önemli ama bir de torluk şeref ve haysiyeti rencide edilmemek şartı ile” onay film çekmek ister. Şirket temsilcisi James Hornby, Bursa “ekalliyetler” (azınlıklar) var ülkede. Zeki Alpan’ın verilmiştir. Aşkın Acıları’nda (1958/88) “Dans sahnesin- Çelikpalas’ta otelin lokantasında 2075 hesap pusulasını im- Hoş Gör (1953) filminde hamal 3 adım sayar: “Yek, dü, de dansözün (Doktor Civanım) şarkısını söyleyerek yap- zalar ve imzasının yanına orak çekiç benzeri bir şekil çizer. se” Kürtçenin çıkarılması koşulu ile filme izin çıkar. tığı dansların yakın plandan görünen kısımlarının” çıka- İçişleri Bakanlığı “tetkik ve iade edilmek üzere” he- Arşın Mal Alan (18.4.1938 tarihli karar) neler yaşa- rılması şart koşulmuştur. Özellikle doktorların müstehcen sap pusulasının aslını ister. Bu olayın sonunu merak edi- dı sonra: “Evvelce kontrolü yapılıp Ermenice olduğun- sahnelerde görülmelerine izin verilmez. yorsanız internetten okuyabilirsiniz. dan dolayı gösterilmesine müsaade edilmeyen Arşın Çoban Aşkı’ında (1957/81) doktorun, Zeynep’i muaye- İyi haber! Büyük Diktatör (1948) komünist propagan- Mal Alan isimli filmin vaki müracaat üzerine 18.4.938 ne ettikten sonra “Ameliyat için 500 lira lazım ben bir şey dası yapmadığı için onay alır. Çanlar Kimin İçin Çalıyor Pazartesi günü Ankara’da Yeni sinemada tekrar kontro- yapamam” tarzındaki sözlerini de kurul sevmez. Kumarcı- o kadar da şanslı değil. 1950’ye dek mücadele etti film. lü yapıldı. Türkçeye dublajı yapılan işbu filmin mahiye- nın Oğlu adlı senaryoda ise karakterin köye tayin edildiği “Yurdumuza yabancı ve milletimiz için zararlı ideoloji ti itibarıyla memleketimizde gösterilmesinde bir mahzur belirtilirken kullanılan “Anadolu’nun çok geri kalmış kö- mücadelelerinin propagandası”nı yapıyordu çünkü. Ay- olmadığına ittifakla karar verildi.” şesi” cümlesinin ve “O doktor olmak istiyor, Anadolu’nun rıca işçinin patronu sevdiği bir ülkede sınıf farkı da yoktu. Arşın Mal Alan da bir yıl uğraştı izin alabilmek için. doktorsuz kalmış köylerine gidecek” sözlerinden “doktor- Oğuz Özdeş’in Zehirli Tütün (1953) adlı senaryosuna, 1937’de “asgari bir ekalliyet lisanından olduğundan” suz kalmış” ibaresinin çıkarılması istenmiştir. Yakup adlı kişinin “işçi işçiyi sever, patronu sevmez” men edilmişti. “Hazine-i evrak” açılmış bir kez araştırmacılar hiç Sansür Kurulu simgeleri de çok iyi takip eder. Film ki- şeklindeki “mükâlemenin” (karşılıklı konuşma) çıkarıl- durmayın. Neler çıkar buradan? n UMUT ÖZKAN’DAN ‘Gün Yüzüne Dökülenler’ Daha çok halk edebiyatı, halk kültürü ve folklorun insan yaşamındaki belirgin özellikleriyle ilgili kitaplar kaleme alan öğretmen ve yazar Umut Özkan, gazete ve dergilerde yayımlanan elliden fazla deneme ve araştırmasını Gün Yüzüne Dökülenler (Karakarga Yayınları) adlı kitabında topladı. rinden bazıları. Sayfalarda Hasan Âli Yücel ile İsmail Hakkı mi Eyüboğlu ana sütü gibi can- HATUN AKICI Tonguç’a Hasanoğlan Köy Enstitüsü’nde rastlıyorsunuz. dan ana sütü gibi temiz türküle- Albert Camus ile Âşık Mahsuni aynı denemenin konusu ri Köy Enstitüsünün dersliklerinde söylüyor. Küçük Ağa fil- ‘‘Montaigne, Bacon, Nurullah Ataç, Vedat Günyol aklıma olmuşlar. Yaşar Kemal ile Anadolu’da bir cem ibadetine ka- mini yeniden izliyor, Tarık Buğra ile Akşehir’e gidiyorsunuz. düştüğünde onların denemeleri ile bir yolculuğa çıkarım.” tılıyorsunuz. Yunus Emre, Hacı Bektaş Veli ve Mevlana ile Kitaptan... Nâzım Hikmet ile çıktığınız türkü yolculuğunda Muzaffer dost oluyorsunuz. Hz. Hamza ile rengârenk kuşların kanadı- Sarısözen’e rastlıyorsunuz. ün Yüzüne Dökülenler (Karakarga Yayınları / 180 nı kıran zalimlere karşı mücadele veriyorsunuz. Anadolu’nun değişik il ve ilçelerinde öğretmenlik yap- s.), öğretmen ve yazar Umut Özkan’ın Montaigne, Pertev Naili Boratav ile masal derliyorsunuz. 1940’ların mış Umut Özkan’ın ikinci kitabı Gün Yüzüne Dökülenler, G Bacon, Nurullah Ataç ve Vedat Günyol gibi ustala- cadı kazanında Enver Gökçe, İlhan Başgöz ve Ahmet Arif ile Özkan’ın insanlık değerlerini hatırlamak, unutturmamak adı- rın izinde kaleme aldığı bir deneme kitabı. tanışıyorsunuz. Sayfaları çevirdikçe güncel, politik birçok ko- na korku kültürünün sevgiye bu şekilde dönüştürülüp kuşak- “Harput Senfonisi, Fakir Baykurt ile Gurbet Yollarında, nu deneme türünde karşımıza çıkıyor. “Fikrî iktidar çoğulcu lara aktarılacağına inancıyla kaleme aldığını ifade ettiği du- Şair Eşref’in Heccavı, Edebiyatımızda Üç Güzel İnsan, Ede- demokrasiyle olur” yargısı kitabın tüm sayfalarına yayılıyor. biyat Yapma, Tiyatroyu Bırak” kitapta yer alan denemele- Türkülerle Anadolu yolculuğuna çıkıyorsunuz. Bedri Rah- yarlı ve yazın heyecanıyla dopdolu bir çalışma. n 4 9 Haziran 2022