Katalog

ATAOL BEHRAMOĞLU’NDAN ‘CEZAEVI GÜNCESI’ ‘Hapishanede Bir Sabah Türküsü’ Yazar günlükleri de anılar 7 Nisan 1982 ile 26 Aralık 1982 gibi tarihe ışık tutan edebi tarihleri arasında Maltepe metinlerdir. Yazarın o ve Sağmalcılar cezaevlerinde dönemdeki düşünceleri ve tuttuğu güncesi de tam kırk hikâyesi kadar yazıldığı yıl sonra Tekin Yayınevi dönemin ruhunu da ortaya tarafından yayımlanarak çıkarmak mümkündür bu okuyucularla buluştu. Ataol metinlerden. 12 Eylül darbesi Behramoğlu ile Hapishanede sonrasında düşüncelerinden Bir Sabah Türküsü ismi dolayı tutuklanan Ataol ile yayımlanan “Cezaevi Behramoğlu’nun Güncesi”ni konuştuk… arkadaşımızın transistörlü radyosundan “Those OKAN TOYGAR were the days” adlı şarkı yükseldi. Onun duy- gusal etkisiyle o şiiri yazdım. ‘GÜNCE, BİR İNSANIN HAYATINI Özgürlük için mücadele eden kişilerin önce İLGİLENDİREN, ÖNEM VERDİĞİ kendi kimliklerinde, kendi beyinlerinde özgür OLAYLARIN BİR BÜTÜNÜ’ olmaları lazım. O da hoşgörü, özveri, özeleşti- n Öncelikle şunu sormak istiyorum: Neden ri demektir. Bir takım bilgilere sahip olmak tek “günlük” değil de “günce”? başına bir şey ifade etmeyebilir. Özgür insan Bunu ben de düşündüm. Bunu tamamen dilsel olmak bana göre daha geniş bir kavram. bir olgu olarak düşünüyorum. Günlük kelimesi- “O dönemden bugüne bakıldığında hangi nin başka anlamları da var. Günlük işler, günlük noktaya geldik?” sorusuna, belki daha da geri- notlar gibi… Ataç da “günce” kelimesini kul- ye gidildi diyebilirim. Güncede o dönemin ay- lanmış biliyorsunuz. Ben de günce otursun isti- dınını eleştirmiş olsam da o günlerde bütünsel yorum. Ayrıca günce günlüğün ötesinde bir şey. bir beraberlik olgusu vardı. n Cezaevi güncenizin içinde neler var? 1990’lardan, 2000’lerden sonra “yetmez ama Her şey var. Cezaevindeki yaşantımın bir dö- evetçiler” gibi aydınlar arasındaki utanç veri- kümü gibi. Kişisel hayatım, sıkıntılarım, sevinç- ci bölünmelere şahit olduk. Bugün de bu bölük lerim, beklentilerim, okuduğum kitaplar, onlar- pörçük görünüm devam ediyor. dan aldığım notlar, yazdıklarım ve yazmayı ta- sarladıklarım var. ‘AYDINLARIMIZIN HALKIYLA PEK n Sadece o dönemde mi günce tuttunuz? İLGİLİ OLMADIĞINI DÜŞÜNÜYORUM’ 1980 darbesi belli ki hesaplanmış, planlanmış bir ha- Hayır. 1960’lı yılların ortalarından itibaren n Evet… Gerçekten de cezaevinde birlikte olduğunuz reketti. Emekçilerin 1960’lı yıllarda edindikleri ve za- aralıklı da olsa üzerine tarih koyarak aldığım notlar var. aydınlara yönelttiğiniz ciddi eleştiriler var kitapta. “Ay- manla zaten tırpanlanmış haklarını tamamen ortadan Stendhal için “Kendi benliğini daha iyi anlamak için dınlarımızın genel düzeyi hakkında önemli gözlemlerim kaldırmak, Türkiye’de sol düşünceyi, özgürlükçü dü- hatıra defteri tutmaya başladı” deniyor bir yerde… oluştu” dedikten sonra onların halktan insanlar kadar şünceyi sindirmek için planlanmış bir hareket. Güncede de yazmışım bunu ve bir ilave yapmışım: “Ara- zenginlikler taşımadıklarını belirtiyorsunuz. Barış Derneği’ne de ülkeyi ortadan da bir okumak koşuluyla, iyi bir yöntem…” Bu düşüncelerinizde bir değişiklik var mı bugün? kaldırmaya çalışmak iddialarıyla dava- Gerçekten de bu notlar tekrar dönüp Bugün de aynı kanaatteyim. Bana göre aydınlar daha lar açıldı. Komik şeyler… Amaç gözdağı okunduğunda aradan geçen zamanın bazı vermekti. Bunun için de seçilmiş aydınlar düz çizgili insanlardır. Burjuva, küçük burjuva çevresin- şeyleri değiştirdiğini görüyorsunuz. Sanki den olan kişilerdir. vardı. Onları aldılar içeri. hem kendini hem de başka birini okuyor Herkes kendince bir bedel ödedi. Be- Halk insanının yaşamının daha zengin olduğunu düşü- gibisin. İlginç bir şey bu. nim hisseme de oldukça ağır şeyler düştü. nüyorum. Aydınlarımızın kendi halkıyla da pek ilgili ol- Ben açıkçası okurken bu notların o günleri Bir yıla yakın hapiste kalma dışında, yıl- madığını düşünüyorum. bana tekrar yaşattığını ve insanın bir anlam- larca süren yurtdışı sürgünü… Bunlar zor da bütünselliğini sağladığını düşünüyorum. süreçlerdi… ‘BU BİR EDEBİYATÇININ GÜNLÜĞÜ, BİR Günce tutmak bu açıdan önemli. Günce okunduğu zaman insanın uğra- SİYASET ADAMININ DEĞİL’ n Türk ve dünya edebiyatına baktığı- dığı haksızlık karşısında neler hissettiği, n Günlüğünüze “Bir ay ve birkaç gündür Kartal- mız zaman daha çok romancıların gün- kendisiyle nasıl bir ayakta kalma müca- Maltepe tutukevindeyim. Aklımda günlük not yaz- lük notlar tuttuğunu görüyoruz. Günlük- delesine giriştiği, yılmamak, yıkılmamak, lerin de romanlar gibi düz metinler ol- mak yoktu. Az önce Flaubert üstüne bir yazı okuyun- ümidini kaybetmemek için, verimli olma- ca, notlar almaktan kendimi alamadım yine” cümlesi ması dışında başkaca nedenleri olabilir ya çalışmak için nasıl bir çaba harcadığı mi bunun? ile başlıyorsunuz. görülecektir. Bir anlamda da örnektir… Sonrasında da okuduklarınızdan fazlasıyla bahsedi- Romancının günlüğünü günceden farklı bir şey olarak görüyorum. Kitabının geliş- yor, Türk ve dünya edebiyatından sayısız örnekler ve- tirilmesi yönünden aldığı notlardır onlar. Dostoyevski ve ‘80’LERDE BÜTÜNSEL BİR BERABERLİK riyorsunuz. OLGUSU VARDI’ Tolstoy’da öyledir örneğin. Yazarın notları gibi. Okur, 12 Eylül faşizminin cezaevinde alıkonulmuş Günceyi ben daha çok bir insanın okuduğu, düşündü- n 19.5.1982 tarihinde cezaevi güncenizde şöyle yaz- olan Ataol Behramoğlu’ndan o dönemin siyasi hare- mışsınız: “‘İnsana yaraşan özgürlüktür…’, ‘Zindanda ğü, üzerinde durduğu, hayatını ilgilendiren, önem verdi- ketliliğine uygun yorumlar okumayı beklerken edebi- ği olayların bir bütünü olarak görüyorum. Bunu şair de Bir Pazar’ adlı şiirlerimdeki bu dizeyi seviyorum. Ka- yat ağırlıklı satırlarla karşılaşıyor. yazar da tutabilir. falardaki zincirleri de atarak özgür olabilmek gerek. Bu bir edebiyatçının günlüğü, bir siyaset adamının de- Özellikle biz aydınlar için, yapılması gereken bir şey ğil. 12 Eylül hapishanesinin tasvirini yapmak için yaz- ÖDENEN BEDELLERİN VE DİRENCİN İFADESİ bu. Ve Türkiye’nin, her anlamda özgür insanların ül- madım bu günceyi. Dolayısıyla daha çok okuduğum ki- n Gelelim güncelerin yazıldığı 12 Eylül dönemine. kesi olabilmesi için bakalım nerelerden geçilecek…” taplar üzerine düşüncelerim yer almış güncede. Bir yerde “Halk belki hiçbir zaman bu kadar ağır bir si- O dönemden bugüne bakıldığında hangi noktaya Herhangi bir çekinceyle siyaset tahlili yapmamış de- yasal ve ekonomik baskı altında kalmadı” diyorsunuz. geldiğimizi düşünüyorsunuz? ğilim. Ayrıca özellikle çocuğuma duyduğum hasretten O dönemi, o dönemin sizdeki yansımalarını anlatır “İnsana yaraşan özgürlüktür…”, bir şiirimin bir dize- dolayı buna neden olanları şiddetle lanetlediğim satırlar mısınız? sidir. Bir pazar günü, o karanlık Maltepe zindanında bir da var güncede. n 14 12 Mayıs 2022