Katalog

RIZA TÜRMEN’DEN ‘BİR AİHM YARGICININ NOT DEFTERİ’ ‘Bu kitap Türkiye’nin karanlık bir döneminde yazıldı!’ Bir AI·HM Yargıcının Not Defteri Tu¨ rmen ve Kurnaz. AI·HM’de go¨ru¨lmu¨ ş Tu¨rkiye (I· letişim Yayınları) biri Avrupa I·nsan Hakları ve so¨zle şmeye taraf digˆer devletlerin dava ve Mahkemesi eski yargıcı, digˆeri insan hakları karar o¨rnekleriyle so¨zle şmeyle tanınan hakların hukuku araştırmacısı iki hukukc¸u olan ihlallerinin derinine iniyorlar. Soyut bir tartışma Rıza Tu¨rmen ve I şıl Kurnaz’ın Avrupa I·nsan izlemektense o¨zellikle Tu¨rkiye’deki demokrasi Hakları Mahkemesi’ni (AI·HM) ve Avrupa I·nsan ve insan hakları sorunlarını irdeliyorlar, bu Hakları So¨zle şmesi’ni (AI·HS) b u¨ yu¨ tec¸ altına sorunların c¸o¨zu¨mlerine ı şık tutuyorlar. aldıkları bir inceleme ve nehir so¨ yleşi. Rıza Tu¨ rmen ile hem hukuk o¨gˆrencilerine ve Mahkemenin kuruluş amacını, ilkelerini, işleyişini, profesyonellerine bir rehber hem de insan hakları bugu¨nku¨ konumunu tartı şırlarken AI·HS’nin hukukunu daha yakından o¨gˆrenmek isteyenlere maddelerini ayrıntılarıyla ele alarak bir insan bir kaynak niteligˆindeki Bir AI·HM Yargıcının hakları hukuku c¸erc¸evesi c¸iziyor. Not Defteri’ni konuştuk. insan hakları mahkemesiydi. GAMZE AKDEMİR Bu kuruluş yılları her şey yeni olduğu için güç gamze.akdemir@cumhuriyet.com.tr yıllardı. Belirsizlikle dolu ama bir o kadar da he- yecan verici bir dönemdi. Bu dönemde AİHM’nin ‘KİTAP IŞIL KURNAZ İLE İKİ YILLIK yapısı değişti. İnsan Hakları Komisyonu ve İn- YOĞUN EMEĞİMİZİN ÜRÜNÜ’ san Hakları Mahkemesi şeklindeki ikili yapıya n I· lk olarak Işıl Kurnaz’ın yayıma son verildi. İki yapı tek bir çatı altında birleşti. hazırladıgˆ ı, birlikte tasarladıgˆ ınız ye- Yargıçlar, AİHM’in merkezi olan ni kitabınız Bir AI· HM Yargıcının Not Strasbourg’da oturup tam zamanlı yargıçlık Defteri’nin yazım aşamalarını, nehir yapmaya başladılar. Ülkelerindeki işlerini terk so¨ yleşi tu¨ ru¨ nde gelişen bic¸ emini ve or- ettiler. Bireysel başvuru zorunlu oldu. tak c¸ alışma su¨ recinizi anlatır mısınız? 10 yıl AİHM’de yargıçlık yaptıktan sonra ‘AİHM’NİN KURULMASI İNSAN bu konuda bir kitap yazmamın gerekli ol- HAKLARI BAKIMINDAN BAŞLI duğunu düşünüyordum.. Işıl ile zaten bir- BAŞINA DEVRİMDİ!’ likte çalışıyorduk. Işıl çok çalışkan, bilgi- AİHM’nin kurulması, insan hakları bakımın- li ve akıllı bir hukukçu olmasının yanında, dan başlı başına bir devrimdi. İnsan haklarının birlikte çalışması da çok keyifli bir insandır. korunması için ilk kez bir uluslararası yargı İki yıl önce kolları sıvadık. Haftada bir organı kuruluyordu. Böylelikle bireyler hakla- ya da iki kere bir araya gelip konuşuyor- rını ihlal eden devlete karşı dava açma hakkı- VEDAT ARIK duk. Öncesinde soruları hazırlıyor, arka nı elde ediyordu. plan araştırmalarını yapıyorduk. Sonra Işıl Ayrıca mahkeme kararlarının uygulanma- bu konuşmaların transkripsiyonunu yapıyor, ses kayıtlarını İnsan haklarını unutursanız, insanlığınızı unutursunuz” sı zorunlu olarak kabul ediliyor ve bunu sağlayacak bir bilgisayara aktarıyordu. Ben bir kere daha kontrol ediyor- demek için. İnsanlara haklarını, devlete yükümlülükleri- denetim mekanizması kuruluyordu. Bu yeni düzenin en dum. Covid-19 ortaya çıkınca buluşmaları zoom’la yapmaya ni anımsatmak için. önemli bir özelliği de bireyin uluslararası hukuk özne- başladık. Kitap bitince bütününü yeniden okuduk. Düzelt- İkincisi, yargının bağımsız olmadığı bir ülkede AİHM, si olarak kabul edilmesiydi. AİHM’deki davanın iki tara- meler yaptık. Kitap iki yıllık yoğun bir çalışmanın ürünü. insanların adalete erişmek için tek umudu olarak ortaya çık- fından biri devlet, öbür tarafı bireydir. İkisi de eşittir. Bu tı. AİHM insan haklarına hukuk güvencesi sağladı. AİHM büyük bir zihinsel devrimdi. ‘İNSAN HAKLARINI UNUTURSANIZ, uzakta, az bilinen bir yargı organıyken gündelik yaşamın Başlangıçta bireysel başvuru, Komisyon’a yapılırdı. İNSANLIĞINIZI UNUTURSUNUZ!’ bir parçası oldu. O nedenle AİHM’ye ve kararlarına bi- Ancak bunun için devletin bireyin dava açma hakkını n Işıl Kurnaz ile c¸ alışmanız ve yaptıgˆ ınız so¨ yleşiler raz daha yakından bakmanın gerekli olduğunu düşündüm. ayrı bir beyanla tanıması gerekirdi. Türkiye, Sözleşme’yi o¨ zellikle insan hakları meselesi ve o¨ zgu¨ rlu¨ k mu¨ cadelesi 1954’te onaylamış olmasına karşın bireysel başvuru bagˆ lamında kitabınızın yaklaşımını nasıl bu¨ tu¨ nledi? ‘AİHM’DE GÖREV YAPTIĞIM 1998-2008 hakkını 1987’de tanıdı. Fransa gibi başka geç tanıyan AI· HM ve onun kararları u¨ zerine, insan hakları, o¨ z- YILLARI YENİ BİR AVRUPA’NIN devletler de vardı. Ama 1998’de 11. Protokol ile bu de- gu¨ rlu¨ k, demokrasi, hukuk devleti ic¸ in Tu¨ rkiye’de ve- KURULMASI DÖNEMİYDİ!’ ğişti. Bireysel başvuru hakkı tanımaya bağlı olmaktan rilen mu¨ cadeleye katkı sagˆ lamak amacıyla kaleme alı- n AI· HM’nin en zorlu do¨ neminde 10 yıl yargıc¸ olarak çıktı. Zorunlu oldu. Bugün AİHM’deki davaların yüzde nan kitabın bu amacını anlatır mısınız? go¨ rev yaptınız. O do¨ nemin o¨ zelliklerini anlatır mısınız? 98’i bireylerin açtığı davalardır. Bu kitap, Türkiye’nin karanlık bir döneminde yazıl- Ayrıca I· nsan Hakları Komisyonu ve I· nsan Hakları dı. Bu dönemi bir hukuksuzluk, keyfilik dönemi olarak Mahkemesi şeklindeki ikili yapıya son verilerek iki ya- ‘AİHM’İN NE ÖLÇÜDE AKTİVİST OLMASI nitelendirebiliriz. Bu dönemde insan hakları, hukuk gü- pının AI· HM altında birleştigˆ ini ac¸ ımladıgˆ ınız bu kritik KONUSUNDA HİÇBİR ZAMAN BİR vencesinden yoksun kaldı. Öyle olunca insan hakları kit- do¨ nemin ve yeni du¨ zenin o¨ zellikleri nelerdi? GÖRÜŞ BİRLİĞİ OLMADI!’ lesel biçimde ihlal edildi. Ve komisyona bireysel başvuru hakkını gec¸ tanıyan n Avrupa kamu du¨ zeninin bir parc¸ asına do¨ nu¨ şme İnsanlar suçsuz oldukları halde hukuka aykırı biçim- u¨ lkeler arasında Tu¨ rkiye’nin dışında hangi u¨ lkeler yer yolundaki o gu¨ nku¨ AI· HM ile bugu¨ nku¨ AI· HM’i kıyas- de cezaevine atıldılar. Basın, ifade özgürlüğü, toplan- alıyordu? ladıgˆ ınızda ortaya c¸ ıkan fiziksel ve yapısal farklılıklar tı özgürlüğü üstünde ağır baskılar uygulandı. Adil yargı- Benim AİHM’de görev yaptığım 1998-2008 yılları... Bu nelerdir? Ve bugu¨ n AI· HM nasıl bir ortamda c¸ alışıyor? lamadan söz edilemez oldu. İnsan hakları, hukuk devleti dönem, Berlin Duvarı’nın yıkılmasından, Soğuk Savaş’ın Ve popu¨ list rejimlerin baskısı altında ezilenlerin gibi kavramlar anlamlarını yitirdiler. sona ermesinden sonra yeni bir Avrupa’nın kurulması dö- umut kaynagˆ ı olma misyonunu su¨ rdu¨ rmeye c¸ alıştıgˆ ını Böyle bir ortamda bu kitap iki amaca hizmet ediyor. Bir nemiydi. Doğu Avrupa ve Kafkas ülkelerinin katılmasıyla vurguladıgˆ ınız AI· HM’in zaman zaman başarılı kere, insan haklarının anlamını yitirdiği bir ülkede “Du- üye sayısı 25’ten 47’ye çıkmıştı. 1998’de onaylanan 11. olamamasının altında yatan nedenleri nasıl ortaya run bakalım, insan hakları insan olmanın bir gereğidir. Protokol ile kurulan yeni AİHM, işte bu yeni Avrupa’nın koyuyorsunuz?>> 4 8 Aralık 2022