Katalog

Lermontov’un Oset arabacısı: Gaito Gazdanov! Lermontov Kafkaslar’daki Rus sosyetesini anlatmıştı, Gazdanov Uçuş’ta Avrupa’daki Rus sosyetesini anlatır. rhan Pamuk kahramanı bir bozacı olan dönemde göçmen Rusların hayatı Gelibolu’yla İstan- Kafamda Bir Tuhaflık’ta Lermontov’un bul arasında geçiyordu. Zamanımızın Kahramanı romanından bir 17 yaşındaki Gazdanov o sırada Heybeliada Ruh- alıntı yapar: “Asyalılar... Düğünlerinde ön- ban Okulu’nda bulunan Rus Okulu’na girdi. Bir süre Oce yemek yer, boza içer... Sonra kavga sonra okul Bulgaristan’a taşındı ve Gazdanov’un Av- ederler.” Niye yapar bu alıntıyı? Rus edebiyatına mu- rupa macerası böyle başladı. tat selamlardan birini göndermek üzere mi, yoksa ro- Hayatı birçok açıdan Nabokov’un hayatına ben- manın çelişkili yapısına dikkat çekmek için mi? ziyordu: Ama ondan dört yaş büyük olan Nabokov Sonuçta bu roman tam bir sömürge edebiyatı örne- askere gitmemiş, aynı yıl ailesiyle İstanbul üzerin- ğidir, Kipling’in, Condrad’ın eserlerine benzer bir or- den Berlin’e gitmişti. 1923’te Nabokov Berlin’dey- yantalizm ürünüdür. Romanda “Asyalı bir kızı” beğe- ken Gazdanov göçmen işçi olarak Paris’teydi, nip ailesinden kaçıran bir subayın boş trajedisi anlatı- Sorbonne’da okuyordu. lır, yazarın romanın adındaki “kahraman” sözüyle ironi İlk öykülerini göçmen dergilerinde yayınladı, ilk ro- ya da eleştiri yapıp yapmadığı da belirsizdir. manı Claire’le Bir Akşam’la 1929 yılında ismini duyur- (Bu romanın günümüzde yazılmış versiyonu, Bret Eas- du. Bu kitabı okuyan Gorki ona övgü dolu bir mek- ton Ellis’in American Psycho’su sayılabilir. Psycho “sa- tup gönderdi ve Gazdanov bu mektuba yanıt verirken pık” diye çevrildi Türkçeye, ama “psikopat” daha ye- “Rusya’yı çok az tanıyorum ama Rusya benim vata- rinde olabilir, bizim zamanımızın “kahramanı” budur. nım ve Rusçadan başka bir dilde yazamam” diye yanıt Lermontov’un romanında kaçırılan kadın kendili- verdi. Bir Oset-Rus göçmen edebiyatçının ruh halini ğinden hastalanıp ölür, Psycho’da kahraman öldü- yansıtması açısından ilginç bir sözdür bu. rür. Lermontov’daki düello anları Ellis’te rastgele ateş Ölmeden önce bir mektubunda “Ne yazık ki Osetçe ederek insan öldürmeyle karşılık bulur.) bilmiyorum… Paris’te okudum, ama anadilim Rusça Puşkin’i savunan şiiriyle kahramanca ünlenen kaldı” dediğine göre, bu kimlik bölünmesi onun edebi- Lermontov’un bu romanında Ruslar bir düğüne ko- yatını etkilemişti. Ama Avrupa’da faşizmin yükseldiği, nuk olur, boza içer, sonra kız kaçırırlar - Pamuk bura- dan da kurabilirdi romanını, o zaman Lermontov alın- Paris’te bulunan Zamyatin’in, İlya Ehrenburg’un Sov- tısını bozada alkol olup olmamasına, Müslümanların yet kimliğiyle faşizme karşı uluslararası örgütlenme ça- onu içip kavga çıkarmasındaki ironiye değil (Onur Bil- balarına katkıda bulunduğu bu yıllarda durum farklıydı. ge Kula’nın bozanın bu şekilde konulaştırılması üze- Gazdanov, Gorki’ye Rusya’ya dönmek istediği- rine güzel bir makalesi var), Ruslarda kız kaçırma te- ni yazdı (Nabokov’un asla yapmayacağı bir şey) ama etkileyicidir: “Arabacılarımızdan biri Yaroslavlı bir Rus ması üzerine kurardı. Gorki’nin ani ölümüyle bu dönüş gerçekleşmedi. köylüsüydü, diğeri Osetti.” Osetlerin ismi cismi, yeri Bu oryantalist Rus klasiği bölge tasvirleriyle, döne- Gazdanov’un Uçuş adlı ikinci romanı tam da bu dö- yurdu yoktur. O yüzden, Oset kökenli 20. yüzyıl yaza- min tarihini, yaşayışının boşluğunu, Rus aristokrasisi- nemde, 1939’da yayınlandı. rı Gaito Gazdanov’u okurken nasıl bir isimsizliğin için- nin alışkanlıklarını anlatmasıyla çekicidir ama okur ta- Bu roman Rus göçmenlerinin Avrupa hayatının den çıkıp geldiğini hatırlamak yararlı olabilir. rafından pek üzerinde durulmayan önemli bir yönü rengârenk bir manzarasıdır. Yürümeyen evlilikler, yük- Lermontov’dan yüzyıl kadar sonra, 1903’te daha vardır. Rus olmayan öteki halkları işaret eder. sek sosyete alışkanlıkları, incecik ayrıntılarla iç içe gi- Petersburg’da doğan yazarın babası İvan Sergeyeviç Lermontov’un kahramanını görev noktasına götüren ren dışı ve içiyle zengin hayatlar… Gazdanov Osetya’nın önemli bir asker ailesinden ge- arabacı Osettir, roman onun var gücüyle şarkı söyleye- Roman zarif bir şekilde Anna Karenina’nın ve oğ- liyordu. Annesiyse devrimci amcası Muhammed İosif rek arabayı sürdüğü bir noktada başlar. Sonra çok ga- lunun olası Avrupa hayatı gibidir - lirik bir yasak aşk Nikolayeviç Abatsiyev’in evinde büyümüştü. Osetler rip bir ifade gelir: “Altı öküz ve birkaç Oset kiraladım. Bir üçgenini anlatır. Gazdanov’un ilk romanı Claire’le Bir için uğrak bir yer olan bu evde doğan Gaito, bu Oset- tanesi benim bavulumu sırtlandı, diğerleri bağırmaktan Akşam daha çok Rusya hatıralarına yaslanıyordu, çe adı babasının bir arkadaşından aldı. başka bir şey yapmadan öküzlere yardım etmeye başla- Uçuş’ta Rusya silik bir hatıra olarak yer alır. Osetya 18. yüzyıl sonunda - Lermontov romanını ya- dı.” Kafkas halklarının durumu daha iyi ifade edilemezdi. Uçuş’u okuyanlar, yazarın üslubunun, o zaman zarken - Rusya’nın bir parçası olmuştu. Petersburg’da Yolculuk devam ederken Osetlerin -Amerikan kı- da fark edildiği gibi, Nabokov’la yakınlığını görecek- büyüyen Gaito’da özel bir Osetlik bilinci gelişmedi bu zılderilileri gibi- votka bağımlısı olduğunu öğreniriz: tir ama Nabokov bu yakınlıktan hoşlanmamış olabi- yüzden ama yaşadığı ev 1905 devrimine, meşrutiyet de- “Böyledir bu halk!” dedi, “Rusça ekmek demeyi bile lir, Yetenek’te iğneleyerek anlattığı göçmen edebiyat- mokrasisine destek veren Osetleri ağırlıyordu. bilmezler, ama ‘Subay, votka ver!’ demeyi öğrenirler. çılardan biri de Gazdanov olabilir. Daha tuhafı ondan Babasının işi sebebiyle ülkenin dört bir yanına, Sibirya’ya, Tatarlar bence daha iyi: onlar da içer ama...” gerçek hayatta hemen hiç bahsetmemiş olmasıdır. Sonra kahramanın yol arkadaşı daha kesin bir karar Belarus’a, Ukrayna’ya, Tver’e, Smolensk’e seyahat edi- Nabokov Yetenek’le Rusçaya ve Avrupa’ya veda eder- verir bölge halkları hakkında: “‘Dangalak bir halk!’ de- yordu Gazdanov ailesi. İyi, entelektüel bir eğitimle lise- ken Gazdanov geride kaldı. Fransız direnişçilerine ka- den mezun olan Gazdanov 1919 yılında, Bolşevikleri be- di. ‘İnanmıyor musunuz? Ellerinden hiçbir iş gelmez, tıldı, Sovyet partizanlarına destek verdi. Varoluşçu ha- hiçbir eğitim almaya yetenekleri yok! Bizim Kabar- nimsemeyen babasının etkisiyle Beyaz Ordu’ya gönüllü vada yazdığı romanları savaş sonrasında yayınlandı. dinler ya da Çeçenler çaresizce kalın kafalıdır ama en olarak katıldı ve iç savaşın bütün felaketine tanık oldu. 5 Aralık 1971’de Münih’te, Nabokov’dan altı yıl azından hayduttur, çıplaktır, bunlardaysa silaha kar- Beyazların yenilmesi üzerine, 1920 yılında, ülkeden şı en ufak heves yoktur: Hiçbirinde doğru dürüst bir kaçan Vrangel birlikleriyle birlikte Türkiye’ye, Gelibo- önce öldüğünde, onun tersine hep Rusça yazmış- hançer bulamazsınız. Halis mulis Osettir bunlar!’” lu’daki Rus askeri kampına geldi. İvan Lukaş’ın Go- tı. Lermontov’un arabasını süren Osetin artık bir ismi Yazarın / kahramanın şu cümleyi kurduğu nokta da loye Pole, Gelibolu adlı kitabında anlattığına göre bu vardı: Gaito (Gayto) Gazdanov. n 28 8 Aralık 2022