Katalog

ADNAN ÖZYALÇINER’DEN ‘DEDE KORKUT KİTABI’ ‘Dede Korkut’un umudu öykülerime yansıdı’ Dil emekçisi, yazınımızın usta ismi Adnan Özyalçıner, heybesine sözlü geleceğimizin atası Dede Korkut’un öykülerini alıyor. Özyalçıner, Dede Korkut Kitabı’nda (Fom Kitap) Dede Korkut’un 12 öyküsünü Dresden yazmasını esas alan Orhan Şaik Gökyay ile Muharrem Ergin’in çalışmalarından yararlanarak günümüz Türkçesiyle okuyucularla buluşturuyor. Özyalçıner ile kitabını, Dede Korkut’un günümüz yazınına etkisini ve yeni tasarılarını konuştuk. MEHMET S. AMAN mehmet.aman@cumhuriyet.com.tr ‘ANADOLU SÖYLENCELERİ HOMEROS’TAN DEDE KORKUT’A SÜRÜP GELMEKTEDİR!’ Dede Korkut öyküleri daha önce birçok kez yayım- n landı. Sizi Dede Korkut Kitabı’nı hazırlamaya, bu öy- küler üzerinde çalışmaya yönlendiren nedir? Dede Korkut öyküsü sözlü gelenekten yazılı gelene- ğe aktarılan ilk öykülerimizdendir. Öykücülüğümüzün örnek alınacak, okunması, bilinmesi gereken başlangı- cı sayılmalıdır. Anlatım, kurgu, karakterleri bakımından çağdaş öykücülüğümüze çok şey verebilir. Dede Korkut öyküleri, Anadolu uygarlığı söylencele- rinden izler taşır. Örneğin, Homeros’un İlyada ve Odysseus’unda olan kimi sahneler Dede Korkut’ta da vardır. Bunlardan biri “Basat’ın Tepegözü Öldürdüğünü Anlatır” öyküsündeki Basat’ın kendisini hapsettiği Tepegöz’ün mağarasından kurtularak Tepegöz’ü alt etme sahnesidir. Bilindiği gibi Ulysses’de tek gözlü Kyklop’la aynı biçimde savaşır. Öteki “Kam Büre Bey Oğlu Bamsı Beyrek’i Anlatır” öyküsündedir. Bamsı Beyrek’in öldüğü söylenince ka- KURTULUŞ ARI rısı Banu Çiçek Yalancı oğlu Yaltucuk’la evlendirilir. Beyrek bunu haber alınca deli ozan kılığında düğüne gi- Kaldı ki bizim yaptığımız çalışma, yazmadaki öykü- nuşulan Azerbaycan Türkçesine dayandığı söylenemez. der. Düğünde yapılan ok atışında damadı yener. Karısı- ler üzerinedir. Dede Korkut öykülerindeki dilin bir başka özelliği de na ve evine kavuşur. İşte bu düğün ya da ziyafet sahnesi öykülerin halk diliyle yazılmış oluşu. Bu yönüyle ko- Ulysses’in evine dönüş ve düğün sahnesiyle aynıdır. TOPLUMSAL, EKONOMİK, FOLKLORİK nuşma dilinin özelliklerini taşımış olması. Demek ki Anadolu söylenceleri Homeros’tan De- YÖNLERİYLE OĞUZ TÜRKLERİNİN Öyküleri günümüz Türkçesine aktarırken Dede Kor- de Korkut’a sürüp gelmektedir. Bütün bunlar, Dede DESTANSI DİLLE YAŞAYIŞLARI... Korkut’un nasıl etkin ve yetkin bir öykü anlatıcısı oldu- kut deyişini, söyleyişini korumaya çalıştım. Onun için Dede Korkut öykülerinin erdemleri ve zaaflarıyla ğunu gösterir. n şiirsel söyleyiş aslına uygun biçimde bırakılarak bugün- insana, toplumsal yapıya, doğaya, yaşama adeta günü- kü dile aktarıldı. Destan anlatımı, masal deyişi de elden müze de işaret eden evrensel destansı dilini mitolojik- DEDE KORKUT’UN ÖZGÜNLÜĞÜ geldiğince gözetildi. folklorik öğeleri başta olmak üzere temalarıyla ve tüm Dede Korkut öykülerinin sözlü geleneğimizdeki ye- Dede Korkut dilinden bugün de örnek alınacak söz- n o kıssadan hisseleriyle değerlendir misiniz? rine ilişkin düşünceniz? cükler, edinilecek deyimler var. Dede Korkut öykülerinde Oğuzların yaşayışları, kah- Dede Korkut’un sözlü geleneğimizde önemli bir yeri ramanlıkları, düşmanlık ve çatışmalarıyla destansı, ma- olmalı. En başta gerçekçi anlatımıyla göze çarpar. Öte- TOPLUMSAL GERÇEKÇİ ÖYKÜLER salsı bir anlatımla yer almıştır. sinde toplumsalcı bir görüşle öykülerini anlatmaktadır. Sizce bugün Dede Korkut öyküleri, yazınımızın da- n Öykülerde Oğuz Türklerinin gelenek ve görenekleri, Kitapta Dede Korkut öykülerine geçmeden önce n ha doğrusu yazarlarımızın ne kadar ilgisinde? Adnan dini inançları, aile ilişkileri, günlük yaşayışlarının yanı “Giriş” kısmında, dönemin aile yapısından diğer kül- Özyalçıner’in öykücülüğü özelinde de ayrıca sorar- sıra toplumsal, ekonomik durumları da konu edilir. türel unsurlarına kadar çeşitli bilgiler veriyorsunuz. sam; Dede Korkut öyküleri özellikle direngen umudu, Kahramanları ortak olan bu öyküler, Oğuz boylarının Kitabı hazırlarken hangi başat kaynakları incelediniz? toplumsal gerçekçi bağlamı ile size hem ne kadar ya- hanları, beyleri, onların oğulları, karıları kızlarıdır. Her Öteden beri Dede Korkut’un özgünlüğünün ayırdında- kın, canciğer hem kimi ne kadar farklı bir patika? öyküde ortaya çıkan Dede Korkut, bu 12 öyküyü ortak yım. Bu özgünlüğün bilinmesi, görülmesi de öykücülü- Bence Dede Korkut öyküsünden günümüz öyküsü- kahramanları yoluyla birbirlerine bağlayarak bir bütün ğümüze yapacağı katkı bakımından önemlidir. nün, öykücülüğünün, anlatımı, dilinin kıvraklığı, ger- oluşturur. Çalışmaları yaparken Dresden yazmasını esas alan çekçi toplumsal bakışı yönünden alacakları olabilir / ol- Orhan Şaik Gökyay ile Muharrem Ergin’in çalışma- muştur. Dede Korkut öyküsü, gerçekçi, toplumsal yönü, DEDE KORKUT’TAN BUGÜN DE EDİNECEK larından yararlandım. Semih Tezcan’ın Dede Korkut kahramanlarının gösterdiği direnişle umudu benim öy- Kitabı’nın da önemli katkıları oldu. DENEYİMLER VAR! külerime de yansımış olmalıdır. Kimi öykülerdeki acı- Dede Korkut öykülerini günümüz Türkçesiyle sun- Kitapta 12 öykü yer alıyor. Geçtiğimiz yıllarda, n n masızlıklar, sertlikler dışında. duğunuz yapıtın dili konusunda özellikle neler söyle- “Salur Kazan’ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi” baş- Yeni çalışmalarınız üzerine birkaç bilgi vermenizi lıklı Dede Korkut öykülerinin 13.’sü ortaya çıktı. Ki- mek, hangi noktalara dikkat çekmek istersiniz? n rica ederek bitirelim söyleşimizi. Kuşkusuz yapıtın sizin gibi dil konusunda yetkin de- tapta bu öykü yer almıyor, neden? Evrensel gazetesinde haftada bir yayımlanan kısa me- Az önce belirttiğim gibi Dresden yazmasını esas alan neyimlere sahip biri tarafından günümüz Türkçesine tinlerden oluşan değinmelerin dışında, kısa öykülerimin hocaların Dede Korkutları benim de örnek aldığım ki- çevrilmesi bir şans. Dönemin dilini günümüz Türkçe- taplardı. “Kitab-ı Dede Korkut” yazması dışında sözü sine aktarırken neleri öncelediniz? yer alacağı yeni öykü kitabım Yağmurda adıyla yayın- edilen öykünün ne kadar Dede Korkut’a dayandığı belli Dede Korkut Kitabı’nın dili genelde Azerbaycan lanacak. Değinmelerin bir bölümü de Yüzleşmeler adıy- olmadığından ilgilenme gereği duymadım. Türkçesinin özelliklerini gösterse de yalnızca bugün ko- la kitaplaşıyor. n 56 1 Aralık 2022