Katalog

O güzel öğretmenler o güzel atlara... Mustafa Kemal’den Mustafa Necati’ye, Hasan Âli’den Tonguç’a, kimlere kimlere uzanıp ardı gelmez listelerle sıralanabilecek öğretmenlerin Cumhuriyetin kuruluşundaki payı, ordunun payından aşağı kalmaz. Doğru, Kurtuluş Savaşı’nı düzenli ordu başarmıştır ama öğretmenler de Kuruluş Savaşı’nın önde giden güzel atlıları, güzel öğretmenleri olmuştur hep… güzel atına binip gi- üzerine ya da öğretmen ya- den güzel öğretmen- zarların verimleri O lerden biri de Mah- konusunda veya toplumsal mut Makal’dı (1930-2018). alanda yapıp etmelerine yö- Selçuk Erez, yitimi üzerin- nelik azımsanmayacak yazı den bir hafta geçmeden ka- kaleme aldım bugüne dek. Cumhuriyet’te, Kitap leme sarılmış, onun “bu ül- kede önemine orantılı ola- Dergi’de, öteki yazın der- gilerinde. Son yazım kitap- rak tanınmayan, bilinmeyen lık’taydı, “Cumhuriyetin Ro- bir insan” olduğunu yazmış- man Öğretmenleri Üzerin- tı. (Selçuk Erez; “Mahmut den İzleri” başlığıyla (Ocak- Makal’ın Önemi”; Cumhuri- Şubat 2022, Sayı 219) yet, 16.8.2018) Zeki Sarıhan’ın İleri Köy Pe- Erez, “Makal’ın değerini o şinde (Literatür, 2020) adlı “öz- henüz bir Köy Enstitüsü öğ- yaşamöyküsel roman” bağla- rencisiyken sezmiş, yazıları- mında kurduğu anlatısını okur- nı 1948’den başlayarak Var- “KURULUŞ ORDUSU” NEFERLERİ ken bunları düşündüm elimde olmadan. lık dergisinde yayımlamış olan Yaşar Nabi Nayır”ı O GÜZEL ÖĞRETMENLER... Demek görece de olsa 12 Mart’a, hatta bunu da da unutmamış, bu arada ona değinirken, “Başka Fethi Naci, Sait Faik üzerine kaleme aldığı incele- aşarak 12 Eylül’e dek öğretmenler yurt kurma sa- önemli bir yayımcının, Ahmet Halit Yaşaroğlu’nun me-deneme yapıtına şu sözlerle girer: vaşımını sürdürebildi bir ölçüde. Nayır’a, ‘Bu yazılar bana gelse çöpe atardım’ demiş “‘Sait Faik’ adını ilk kez ortaokulun birinci sınıfın- olduğunu Mahmut Makal’dan dinle(diğini)” ZEKİ SARIHAN; ‘İLERİ KÖY PEŞİNDE’ da, demek 1939-40 ders yılında, duymuştum. Sıra- aktarmıştı yazısında. Zeki Sarıhan (d.1944), alanda saygın, değerli ça- dan bir öğretmen değildi Türkçe öğretmenimiz Saf- Düşünün, yıl 1950. Bizim Köy yayımlanıyor, yet- lışmalarıyla anılan, yoğun emekli çalışmaları, kitap- fet Tunay, edebiyatı izleyen, ilimizin tek haftalık ga- miş iki yıl önce. Mahmut Makal’ın Bizim Köy’ünü larıyla tanınan bir değerli öğretmen, eğitimci, araş- zetesi ‘Yeşilgireson’a yazılar yazan, Halkevi’nin kül- okumayanlar, yazınımızda ilk köy anlatısı olarak tırmacı yazar. tür etkinliklerine katılan, Halkevi’nce sahneye konan önemli yeri olan Nabizâde Nâzım’ın Karabibik’in- Nitekim bu çalışması da model değilse bile ör- oyunlarda oynayan aydın bir öğretmendi. (…) den (1890) ezbere söz ederler de Mahmut Makal’ı, nekçe anlamında toplumsal yaşama yayılan geniş Bir gün bir İstanbul gazetesiyle girmiş sınıfa ‘Sait Bizim Köy’ü bilmezler. kapsamlı kırsal alan/köy projesi olarak nitelenebile- Faik’ adlı ‘genç’ bir hikâyeciden söz etmişti. (…) Onca önemlidir oysa. Bedri Rahmi, “Herifçioğlu cek bir kitap. ‘Bu gazetede bir hikâyesi var, okuyayım da gö- Sen Mişel’de koyuvermiş sakalı” diye andığı tiplerin Yazar, yapıtına “Fatsa 1965-1968” alt başlığı- rün!’ demişti.” kaygısızlığına söylenir: “Neylesin bizim köyü, nitsin nı koyarken Fatsa Yassıtaş köyünde öğretmenken (Fethi Naci; Bir Hikâyeci: Sait Faik / Bir Romancı: Mahmut Makal’ı”. söz konusu tarihlerde yörede yapıp etmelerini bel- Yaşar Kemal, Gerçek, 1990, s. 9) Peki kamuoyu, yeterince bilincinde mi Mah- gesel anlatı temelinde hikâye ediyor. Bilimcileri, sanatçıları, sorgulayıcı karakterleri ye- mut Makal’ın taşıdığı “önem”in? Öğretmen öykücü Bundan ötürü de adeta kimi Köy Enstitülülerin tiştirenlerin de öğretmen olduğu açık. “Komet”in ar- Sevda Yüksel’in satırları, bugün gelinen vahim du- kaleme aldığı heyecanlı, coşkulu bir anı kitabı ha- kasındaki öğretmeni Orhan Şener’den aktarıyorum: rumu apaçık gösteriyor: vası yayıyor anlatısıyla. “Gürkan Coşkun (Komet) ile Çorum Lisesi’nde, “Öğretmenler odasındayım. Ders arası. Kitap Ancak Zeki, anlatısının bütün bölümcelerinde uğ- 1952-58 yılları arasında aynı sınıflarda okuduk. (…) okuyorum. Edebiyat öğretmeni arkadaşım soruyor: rakların her birinde köy toplumuyla kesişmelerini Hasan Sağlam adlı iyi bir resim hocamız vardı ve ‘Sevda Öğretmenim, ne okuyorsunuz?’ Kitabın tek tek belgeliyor. en çok sınıfta Gürkan’la ilgilenirdi. (…) kapağını göstererek: ‘Mahmut Makal’ın bir kitabı- Sarıhan’ın yapıp etmeleri arasında köye kütüp- Çalışmalarımızı kendimiz çok beğendiğimiz hal- nı’ diyorum. Sürdürüyor sözlerini: ‘Mahmut Makal hane kurmak, köy gazetesi çıkarmak, kooperatif- de, hocamızın Gürkan’ın modele pek benzemeyen kim?’”. çilik yapmaktan tutun da açık oturumlara, seyirlik çalışmalarıyla daha çok ilgilenmesine anlam vere- “Şimdi Mahmut Makal’ın kitaplarıyla yetişen öğ- köy oyunlarına, kültür gezilerine, sağlık çözümleri- mezdik.” retmenlerin yerini ‘Mahmut Makal kim?’ diye soran ne, kültür şenliklerine, muhtarlık seçimlerine, bildi- (Emeritüs Prof. Dr. Orhan Şener; “Sınıf Arkada- öğretmenler aldı.” (“Mahmut Makal Kim?”, Varlık, rilere, Türkiye’nin ilk köy yürüyüşüne, daha nelere, Ağustos 2001, s. 1127) şım Komet; Cumhuriyet, 8.10.2022) nerelere uzanıyor. Geride kalan aile üyelerinin, adlarını onurla taşı- Yirmi yıl sonra durumun daha iyiye gittiğini Ülkemizdeki yıkımcıların böylesi güzellikleri içleri- yacakları nice öğretmenden ikisi: Saffet Tunay, Ha- söylemeyin sakın, öyle ya, başka nasıl anlatılabilir ne sindiremeyeceğini biliyoruz enikonu. konu? san Sağlam… Nitekim “görünmez bir güç ‘Bu öğretmeni mes- O güzel atlılardan biri de öğretmen yazar Sela- Yıllar yıllar sonra kuruluş ordusunun ilk öğret- lekten çıkarın’ diye buyruk vermiş(çesine)” (48) Zeki menlerine, Köy Enstitülülere, onların ardıllarına her hattin Şimşek (1928-1960). Köy Enstitülü Hakkârili Sarıhan’ın çevresi kuşatılıyor. öğretmen, bir köy okuluna teftişe giderken, atıyla türlü engeli çıkardılar, adeta boğmak, yok etmek 24 Kasım Öğretmenler Günü değil mi? Okuyun birlikte ünlü Zap Suyu’na kapılıp ölüyor. için uğraştılar bu insanları. Zeki Sarıhan’ın İleri Köy Peşinde yapıtını, görün öğ- Geriye Varlık’ın çıkardığı iki kitap kalıyor: Hakkâri Muammer Aksoy’un bu alanda her zaman temel retmeye kalkınca neler oluyor? başvuru kaynağı olan Devrimci Öğretmenin Kıyımı Dedikleri (1960), Köycü Oktay (1961) Osmanlı’nın kurutup dımdızlak bıraktığı ülkeyi, ve Mücadelesi (Gündoğan, 1975) adlı yapıtı bunun www.sadikaslankara.com, her perşembe Cumhuriyetle yeşertip gönendiren gönüllülerdi öğ- belgelerini gözler önüne serer bir bir. öykü-roman, tiyatro, belgesel alanlarında gün- retmenler. Öğretmenlerin özellikle yazınımızda yer alışları cellenerek sürüyor. 16 24 Kasım 2022