Katalog

SARA ÇELİK’TEN ANALİTİK FELSEFE - ÇÖZÜMLEMECİ FELSEFEYE BİR GİRİŞ’ ‘İhtiyacımız olan çözümleyici felsefe’ Prof. Dr. Sara Çelik, araştırma notlarını ve belgelerini bir araya getirdiği Analitik Felsefe - Çözümlemeci Felsefeye Bir Giriş (Retro Basım) isimli incelemesinde, çözümlemeci felsefenin tarihsel gelişimini, temsilcilerini “formalist açıdan felsefi çözümleme” ve “günlük dil açısından felsefi çözümleme” üst başlıkları altında merceğe alıyor.. ta Avrupası’nda olduğu gi- za - saçmaya indirgenme” MUSTAFA K. ERDEMOL bi, Ada Avrupası’nda da et- yöntemiyle çürüterek, bu kinlik gösterir bir duruma kavramların yerine günlük DİLBİLİMSEL, TOPLUMBİLİMSEL gelmişti. dilden yola çıkarak sağdu- VE SAĞDUYUSAL BAĞLAM! Özellikle Hegel’in öğre- yusal, yaklaşımla örtüşen n Felsefe alanında inceleme yapıtla- tileri, Bradley gibi pek çok anlam boyutlarına oturtul- rı kaleme alan bir kişi olarak daha çok İngiliz temsilci tarafından maya çalışılan bir çözüm- “bilgi felsefesi-epistemoloji” üzerine İngiliz vatandaşlara ve öğ- leme süreci dikkati çek- yapıtlar verdiğiniz dikkat çekiyor. Ana- rencilere öğretilmeye baş- mektedir. litik Felsefe - Çözümlemeci Felsefeye lanmıştı. n Bu alanda öne çıkan Bir Giriş isimli yapıtınızla önceki ya- Ne var ki geleneğinde felsefeciler, düşünürler pıtlarınız arasında bir bağ, bir bağlantı metafizik öğretilere fazla- kimlerdir? kurulabilir mi? ca yer verilmeyen genelde “Günlük dil açısından Kuşkusuz bir bağlantısı var. Analitik ampirist ve realist nitelikli felsefi çözümleme” diye- felsefe yaygınlaşmış genel başlık oldu- İngiliz felsefe odakları, bu bileceğimiz bu alanda- ğu için tercih edildi. Aslında ele alınan idealist nitelikli metafizik ki önemli düşünürler, geç felsefe ana kulvar olarak “çözümleme- öğretilere oldukça soğuk bakarak uzak döneminde L.Wittgenstein, George Ed- ci felsefe” adıyla anılmaya çok daha uy- durmayı tercih ettiler. ward Moore, Gilbert Ryle ve John Wis- gun bir yol ya da felsefi etkinlik olarak Bu metafizik öğretilerin öncelikle dom ve John Austin gibi düşünürler görülebilir. kavramsal dokularını ele alarak mantık- olmuştur. Çünkü burada esas olarak dünyaya, sal ve dilsel çözümleme süzgecinden ge- Yukarıda sözü edilen daha çok “for- varlığa, insana, toplumsallığa ilişkin te- çirerek bu bağlamda yanlış, keyfi dil ve malist açıdan, dilsel-mantıksal-mateme- mel kavramların dilbilimsel (linguistik), kesin bir çözüme ulaşamayınca bu kez kavram kullanımlarını göstermekle, ger- tiksel felsefi çözümleme” yapan düşünür- mantıksal-matematiksel, toplumbilimsel de Platon’un hocası olduğu düşünülen çekte dilsel ve kavramsal dokunun felse- ler kuşağı da Bertrand Russell, Ludwig ve felsefi çözümlemeleri yapılmaktadır Sokrates, konuyu toplum daha doğrusu fece nasıl olması gerektiğinde birleştiler. Wittgenstein ve mantıkçı pozitifist akımı- ve sonuç olarak kavramların geçerli ta- insan alanına çekerek insanın toplumda- Böylece 20. yüzyıl İngiliz felsefesinde nın temsilcilerinden olmak üzere Moritz nımlarına ulaşmak amaçlanmaktadır. ki iyiliği, mutluluğu, esenliği, açısından yeni bir felsefi yaklaşım olarak “Çözüm- Schlik, Rudolf Carnap, Alfred Jules Ayer Ancak öyle bir dönem geldi ki kav- hareketle, insana ilişkin tüm etik kav- lemeci yani analitik felsefe” akımı doğmuş gibi düşünürlerin ismi sayılabilir. ramlar, sanki felsefenin en temel işlevi ramların gerçek anlamların ne olduğunu, oldu. Bu felsefenin genel yöntemi gelinen buymuş gibi metafizik bağlamda ele alı- soru yanıt diyaloğu içinde araştırmaya, tarihsel dönemin zorunlu bir sonucu olarak SOKRATES’İN YOLU: narak dilbilimsel, toplumbilimsel ve sağ- bulmaya çalışmıştır. felsefi çözümlemeler yapmaktı. SORU-YANIT DİYALOĞU duyusal diyebileceğimiz bağlamlarından n İhtiyacımız olan çözümleyici felse- n Felsefe tarihinde çözümlemeci eği- koparılarak ele alınma yoluna gidildi. fe o halde… “OLMAZA - SAÇMAYA limli açıklamalar yapan düşünürler hiç Bu dönem özellikle 19. yüzyılda doru- Aslında çözümleyici felsefenin alanı İNDİRGENME” YÖNTEMİ! mi yoktur? Çünkü anladığımıza göre ğuna ulaştı diyebiliriz: Kavramlar meta- daha geniştir diyebiliriz. Çünkü çözüm- n Ulaşılan sonuçlar neler oldu? felsefede kavram çözümlemeleri yap- fizikçi filozofların elinde oldukça keyfi, lemeci düşünür, her türden kavramı ele Bu bakış açısı sonucunda ilk iş olarak madan yol almak pek kolay görünmü- özel anlamlar kazanmış olarak kullanıl- alabilir. Ek olarak ilgi alanına göre, etik dilsel (linguistik) bağlamdan yola çıka- yor gibi. maya başlandı. Ve ortaya görkemli me- kavramlarına, zihin kavramlarına daha rak temel felsefi kavramların gerçek ne- Olmaz olur mu? MÖ 6. yüzyılda tafizik öğretiler çıktı. ağırlıklı olarak yönelebilir. liğini, aralarındaki mantıksal bağı, bağ- Thales’le başlayarak “fizikçiler” diye lantıyı göstermeye çalışan mantıksal-ma- anılan ilk filozofların doğanın ana mad- Örneğin G. E. Moore’un “iyi” kavra- HEGEL’DEN MARKS’A, mının neliğine ilişkin kavram çözümle- tematiksel, formel diyebileceğimiz yak- desinin neliği üzerine birbiriyle çelişen SPENCER’DAN BRADLEY’E meleri başlı başına bir kitap halinde kar- ÖĞRETİLER... laşımlar ortaya çıkarken aynı zamanda birtakım metafizik açıklamalar yapma- temel metafizik kavramları kendi bağ- larının gereksiz bir çaba olduğunu düşü- şımıza çıkmaktadır. Ancak burada de- n Örnek olarak kimleri verebilirsiniz? En güzel örneği Hegel’in “Nesnel lamları içinde ele alarak bu idealist meta- nen, 5. yüzyılın ilk filozoflar kuşağı so- ontolojik hiçbir açıklama olmadığını ve “iyi” kavramının tümüyle metaetik ola- İdealizmi”, Marks’ın “Tarihsel Ma- fizik öğretilerin kavramsal dokusunu kı- fistler, dikkatlerini bilgi konusuna yönel- teryalizmi”, Spencer’ın evrimsel do- yasıya eleştiren çalışmalar ortaya çıktı. terek gerçek bilginin neliğini araştıran rak ele alındığını ve bu özellikten dola- ğalcılığı ve bunun gibi benzer metafi- Bu alandaki çözümlemeler, bu metafi- kavramsal çözümlemeler yapmışlardır. yı ortada bir felsefi çözümleme olduğu- zik eğilimli öğretiler. Bu öğretiler Kı- zik nitelikli kavramları daha çok “olma- Ancak kuşkucu tutumları nedeniyle nu söyleyebiliriz. n 18 7 Ekim 2021