Katalog

ALİ ÖZUYAR’DAN ‘GAZİ’NİN SİNEMASI’ Cumhuriyet inşa edilirken Gazi’nin sineması! Ali Özuyar, Gazi’nin Sineması’nda (Yapı Kredi Yayınları) bir dönem portresi çizmektedir. Cumhuriyet’in kurulmasından 1933’e kadar süreç hayli zor olmuş, Atatürk’ün hem sinemaya hem de kültürel alanlara ilgisi bu alanlarda da işleri kolaylaştırmıştır. Gazi, birçok alanda olduğu gibi sinema konusunda da kendi filmini çekebilen bir ülke istemiş, başarılı da olmuştur. Atatürk, halk ile iç içe olarak bunun beraberlik ve iş birliği içinde olmasına da özen göstermiştir. rikalı sinemacılar hayli ilgi göstermiş, sü- Mimar Vedat Tek’in Millet Bahçesi’nin geri alınışını ve İzmir’e girişini konu edi- İSMAİL ÇAKMAK rekli genç Cumhuriyet’i filme almak için içindeki Türk Şirketi Sinema ve nen ilk adı “İzmir Zaferi”, sonradan teklifler gelmiştir. Atatürk, Köşk’teki müs- Tiyatrosu’nu yapmasıyla resmi bir giri- “İstiklâl” filmi de Fuat Uzkınay tarafından takil sinemasının yanında halk arasına ka- şimde de bulunulmuştur. Bunun dışın- çekilmiş, belli parçalar eklenerek film 933-1934 yıllarına ait ulusal gaze- rışarak gerek İstanbul, gerekse Ankara ve da Cebeci’deki Karacabey Hamamı Sine- genişletilmiştir. telere göz gezdirirken, “Türkiye’nin İzmir’de filmler izlemiştir. ması faaliyettedir (1924). Birkaç yıl sonra Muhsin Ertuğrul yönetmenliğinde “Bir Kalbi Ankara” adlı sinema filmi dik- 1934’e gelindiğinde Sovyetler iş birli- Türk Ocağı, Yeni ve Kulüp sinemalarının Milet Uyanıyor” filmi de Ankara ve İstan- 1 katimi çekmişti. Fakat konu bu ka- ğiyle çekimine karar verilen “Türkiye’nin kurulmasıyla da başkentin sinema yaşa- bul’daki sinemalarda gösterilmiştir. Yeni darla kalmıyormuş. Ali Özuyar’ın Gazi’nin Kalbi Ankara” karşımıza çıkar. Yönetmen mı zenginleşmeye başlamıştır (1926). kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin yaşadı- Sineması (YKY) kitabı karşımızda sine- koltuğunda ise Sergei Yutkevich vardır. ğı seyir başta Amerika olmak üzere bir- mayla ciddi bağı olan bir lider çıkarıyor. Dönemin ulusal gazetelerinde filmin çe- ATATÜRK’ÜN CHAPLIN SEVGİSİ İncelemesinde arşiv kaynaklarından çok ülkenin dikkatini çekmiştir. kim aşamasından peyderpey bahsedilir. Atatürk’ün Charlie Chaplin filmleri- Gazi’nin Sineması, kitabı bir dönem yararlanan Özuyar, gazete haberlerin- Bu film Maarif Vekâleti’nce senaryo- ne ayrı bir ilgisi olduğunu yine Özuyar’ın den derlediği bilgileri, dönemin zihnî portresi çizmektedir. Geçmişin yükle- su çok ihtilâlci bulunan “Öldürmeyen kitabından öğrenmekteyiz. Ona gö- yapısını ve kıyıda köşede unutulmaya rinden kurtulmaya çalışan Türkiye Cum- Adam” yerine çekilmiştir. Film ekibi, 120 re, Chaplin büyük bir sanatçıydı. “Şe- yüz tutmuş bilgilerle birlikte okuyucu- huriyeti, aynı zamanda yeni atılımlar- gün Türkiye’de kalmış ve 55 dakikalık bir hir Işıkları” filmi oldukça dikkatini çek- ya sunuyor. la varlığını tesis etme gayretindedir. film ortaya çıkmıştır. mişti. Bunların dışında, “Küçük Daktilo”, Bunun ilk hamleleri kurumlarla yapıl- Filmin tesliminden sonra Çankaya “Atlantik”, “Deli Şarkıcı”, “Neşeler Diya- NÂZIM’IN ‘İSTANBUL SENFONİSİ’ maya çalışılmış, Ankara başkent olarak Köşkü’nde özel bir gösterim yapılmış, rı”, “Gündüz Benim Gece Senin”, “Ge- Atatürk’ün sinema macerası, alınan Ki- Atatürk’ün öncü olduğu yeniliklere ta- devlet katından bazı isimlerin de katıldı- ce Bülbülü”, “Şarlo İdam Mahkûmu”, “Pa- nox Ernemann marka projeksiyon maki- nıklık etmiştir. ğı bu gösterimden son derece memnun ris Şarkıcısı” filmleri de ilgilendiği diğer nesi ile başlar. 22 yaşındaki Kadıköy Ha- Cumhuriyet’in kurulmasından 1933’e ka- kalınmıştır. yapımlardı. le Sineması’nın operatörü Necati Bey dar süreç hayli zor olmuş, genç Türkiye Gazi, bu arada Gazi Numune Çiftliği’nin kadroya alınır. Cumhuriyeti, Atatürk’ün öncü olduğu ye- ATATÜRK, SİNEMANIN filme alınmasını istemiş, Türk Ocakları bu Çankaya Köşkü’ne gelen filmler, niliklere tanıklık etmiştir. Gazi’nin hem si- filmi ilk gösteren kurum olmuştur. Hazi- YAKIN TAKİPÇİSİYDİ! İstanbul’da bu işi yapan firmalarca temin nemaya hem de kültürel alanlara ilgisi bu ran 1934’te Türkiye’yi ziyaret eden İran Şa- 1930’da yurt gezisine çıkan Gazi gitti- edilmiş, Gazi’ye hitap eden film türleri alanlarda da işleri kolaylaştırmıştır. hı Rıza Pehlevi’nin Türkiye’deki ve İran’da- ği şehirlerde de, bu yurt gezilerinin çe- (komedi, müzikal dram, kurmaca) Kitaptan öğrendiğimize göre; 1930’lar- ki çekimlerin bir araya getirilmesiyle bu zi- kimlerini yaptırmıştır. Bazı filmlere siya- seçilmiştir. 1930’larda dünyada oldu- da film yapım firmalarından (İpek, Ha- yareti filme alınmıştır. ğu gibi Türkiye’de de Amerikan filmleri si konjonktür gereği uzak durmuştur. I. ka), Ankara (Yeni Sinema), İzmir (Elham- hayli ilgi çekmiştir. 1938’de Köşk’ten dö- Dünya Savaşı’nda Batı Cephesi’nde sa- ra) ve İstanbul’da (Elhamra ve Opera Si- nemin sinema şirketlerinden olan İpek vaşan yazar Erich Maria Remarque’ın ro- ‘BİR MİLLET UYANIYOR’ neması) sinemalar faaliyet göstermiştir. manından uyarlanan “Batı Cephesi’nde Sinemaya önem veren Gazi, Türk Film’den “Üç Ahbap Çavuşlar” ve Nâzım Atatürk, birçok alanda olduğu gibi si- Hikmet’in “İstanbul Senfonisi” filmi sipa- Yeni Bir Şey Yok” bunlardan biridir. İnkılâbını anlatmak yolunda bir film ya- nema konusunda da kendi filmini çeke- riş edilmiştir. Atatürk’ün, dikkatini çeken bir diğer ya- pılmasını ister. Bunun için de Münir bilen bir ülke istemiş, başarılı da olmuş- pım, İngiltere kökenli Opera Film’in ithal Hayri Egeli sinema eğitimi alması için tur. Onun bu cesaretli tavrı ülke dışın- ettiği “Çanakkale / Tell England” filmidir. Almanya’ya gönderilmiştir. AMERİKALI VE RUS dan birçok insanın dikkatini çekmiş, ül- Bu arada sinemanın yakından takipçi- Senaryosu dahi yazılan “Ben Bir İnkılâp SİNEMACILARIN İLGİSİ kede yaşanan gelişmeleri kadraja almak Sesli filmin Türkiye’ye gelmesi de si olduğu için, sinemanın sorunlarıyla da Çocuğuyum” filminin çekimlerine baş- istemişlerdir. uzun sürmemiş, ilk uygulama da Ope- yakından ilgilidir. Sinemacılar o dönem- lanmış fakat Atatürk’ün sağlık problem- Atatürk, halk ile iç içe olarak bunun ra Sineması’nda RCA marka bir makiney- de kazançlarının yüzde 33’ünü vergi ola- lerinden dolayı tamamlanamamıştır. rak vermektedir. Bu dilim Atatürk’ün gi- Atatürk, çekilen Belgesel ya da kur- beraberlik ve iş birliği içinde olmasına le başlamıştır. 1930’larda Türkiye Cumhuriyeti’ne Ame- rişimleriyle yüzde 10’a düşürülmüştür. maca filmlerde de rol almıştır. İzmir’in da özen göstermiştir. n 12 7 Ekim 2021