Katalog

KItap l bebek l ÇOCUK cumhuriyetkitapcocuk@gmail.com l GENÇ BURCU YILMAZ l HAFİZE ÇINAR GÜNER l Sİmlâ SUNAY TAŞ KÂĞIT MAKAS Sıfır olmak ne zormuş! Biri henüz Türkçeye çevrilmemiş öbürü 2017’de çevrilmiş, kahramanı ortak iki kitap: Il Trionfo Dello Zero (Sıfırın Zaferi) ve Sayıların En Büyüğü. BURCU YILMAZ Rakam mı sayı mı? Peki çift mi tek mi? Toplamada etkisiz, çarpmada yutan, hele iş bölmeye gelince işler iyice karışıyor. Bölmenin tanımsızı mı belirsizi mi? Sonsuza da gidebiliyor, başlangıca da, yokluğa da. Yani anlayacağınız “Sıfır olmak ne zormuş! Başında biri gerek!” Sıfırın öteki rakamlara göre uzun ve karışık bir tarihi var. İlk olarak hangi uygarlık döneminde ortaya çıktığından emin olamıyoruz. Yasaklandığı bile olmuş. 1299 Floransa tarihli bir kararname, kambiyo loncalarının sıfırı kullanmasını yasaklamış. Zira bu çok yaygın olmayan rakam ticarette karışıklığa neden olabilirmiş. Kolayca başka rakamlara dönüştürülebileceğinden mi, belirsizliğinden yani “şeytanın rakamı” olmasından ötürü mü? Matematiğin kudretine inanırım. Daha iyi yazabilmek, çizebilmek, düşünebilmek için matematiğe ilişkin okumalar yapmam gerektiğine de. Sonsuz ve sınırsız üzerine yıllarca kafa patlatırken sıfırı atlamış olmam biraz utandırıyor şimdi beni. Bir çocuk kitabı sayesinde hakkında düşünmemi sağlayan 0/0’ın sonucunun tartışılamaz olması beni sınırsız mı sonsuz mu tartışmasına tekrar götürdü. İşler biraz daha karıştı! Kitapları anlatmaya başlamadan önce matematikteki devrimlerden birinin rakamların yerleştirilmesindeki “konum” kavramı olduğunu hatırlatayım. Neyse ki rakamların konum sıralaması sistemini ilk kimin kullandığı kaynaklarda var: Babilli ler. Sizin de aklınıza Babil Kulesi gelmiştir ilk elde. Peki Babil Kulesi’nin çağrıştırdıklarıyla sıfırın yapabilecekleri arasında ilişki kurdunuz mu? Önce kapak resmi ilgimi çekiyor , sonra yazarı Gianni Rodari ve ne yazık son olarak adı: Il Trionfo Dello Ze ro (Sıfırın Zaferi). Kitabın künyesi beni daha da heyecanlandırıyor. Gianni Rodari’nin Filastrocche in Cielo e in Terra (Gökyüzü ve Yeryüzünden Çocuk Şiirleri) kitabından alıntılanan şiiri, illüstratör Elena Del Vento, Macerata’daki illüstrasyon okulu Ars in Fabula’daki kursu sırasında resimlemiş. Bu kitap okula duyduğum sempatiyi artırtığı gibi illüstratörün tekniği, tasarımın sadeliği bir çift kanat daha ekliyor bana. YUSYUVARLAK O GİBİ “Bir zamanlar zavallı bir Sıfır vardı. Yusyuvarlak ‘o’ gibi ama çok da iyi.” diye başlıyor Sıfır’ın hikâyesi. Sayfanın sağ alt köşesinde elleri iki yanında, şaşkın, sevimli bir sıfır bize bakıyor. Sonraki sayfada Sıfır bir çengelli parantez içinde, üzgün ve etrafı el ele tutuşmuş yürüyen, selamlaşan, köpeğini gezdiren öteki rakamlarla dolu. “Tam anlamıyla sıfırdı ve yitip gitmemek için kimse onunla ar kadaşlık kurmazdı.” diyor şiir ve çengelli parantezin içindeki üzgün Sıfır kalbimizi delip geçiyor… Neyse ki işler bir sonraki sayfada değişmeye başlıyor. Bir türlü üçe kadar sayamadığı için kendini kötü hisseden Bir’e denk geliyor ve bir cesaret ona arabayla şöyle bir turlamayı öneriyor. Yanında böyle bir şahsiyetin oturmasının verdiği onurla gaza basıyor Sıfır. Kaldırımda durmuş, şapkasını çıkarıp yerlere kadar eğilen de kim öyle! Bay Üç’ün ta kendisi! Ardından Yedi, Sekiz, Dokuz da aynı şeyi yapmasın mı? Neler oluyor böyle? BÜYÜK BİR SAYIYLA NE YAPACAĞIZ? Siz de tahmin etmişsinizdir… Yan yana duran Bir ve Sıfır koskocaman bir On eder de ondan! Bir otorite! Başka söze ne hacet! Neyse, o günden sonra Sıfır’ın saygınlığı artıyor ve bütün rakamların gözdesi oluyor. Onunla el ele tutuşup, Sıfır’ın sağ tarafta kalması koşuluyla, dolaşıyorlar… Böylece küçük Sıfırımız mutluluğa eriyor. Kitapta dikkatimi çeken bir ayrıntı yemek sahnesi oldu. Çizerin sıfırı masanın sol başına yerleştirilmeyi özellikle tercih ettiğini sanıyorum. Baş konuk olmasının daha iyi tasvir edilmesini sağlamanın yanı sıra sıfırın rakamların solunda bile yer alsa yokluktan daha çoğunu ifade ettiğini gösteren güzel bir sahne bu. Sıfır’ın Zaferi beni “googolpleks”e götürüyor: Sayıların En Büyüğü’ne. Her zaman daha büyük bir sayı bulun sa da googolpleks düzgün bir adı olan en büyük sayılardan biri. İsim babası dokuz yaşındaki Milton Sirotta. Milton’un Edward Kasner adındaki matematik çi amcası bir gün ondan hayal edilemeyecek kadar büyük bir sayıya isim vermesini ister. Birden sonra gelen yüz tane sıfırı tanımlayan sayıya Milton googol adını verir. Yetinmez, daha büyük bir sayı tanımlar: Googolpleks. Bu sayıyı yazabilmek için birin yanına yorgunluktan tükeninceye dek sıfır eklenecektir. Veya o kadar yorulmaktansa googolpleks de diyebilirsiniz basitçe. Magnus Holm’un yazıp Rune Markhus’un resimlediği ve öyküsünü, dilini çok sevdiğim Sayıların En Büyüğü, küçük kahramanı Lina’yı merkeze koyarak googolpleks’i (bunu kitaba bakmadan ve tek seferde yazıyorum) anlatıyor bize. Babası bir yandan Lina’ya bir yandan bize googolpleks’in ne kadar büyük bir sayı olduğunu tarif etmeye çalışıyor: Yıldızlardan daha çok, evrenin oluştuğu zamandan daha çok, atomlardan daha çok, hatta altı yaşında olmaktan bile daha çok bir sayı bu. Kitap googolpleks’i, altı yaşındaki bir çocuğun dilinden anlatmayı başararak öyküyü didaktik olmaktan kurtarmakla kalmıyor onu naifleştiriyor da. Ve bence bu, okurun sayılara da sempatiyle yaklaşmasını sağlıyor (Aramızda hâlâ onlardan korkanların olduğunu unutmayalım). Line bisikletin tekerlerini, Uni’nin yaşını, ailelerinin kaç kişi olduğunu, telefon direklerini sayabilir. Peki sıfırı sayabilir mi? Sıfır sayılmaz mı? Sıfır hiç midir? Bir bile değil midir? “Sıfır en küçük. Peki ya en büyük sayı?” Ve işte bu noktadan sonra sonsuza geliyoruz. Sayılar bitmek bilmese de sonsuz olanın hesabını yapamayacağımızı anlıyoruz. Zira sonsuz bir sayı değildir ama onda her zaman daha fazlası vardır. “Sonsuz, sonsuz olandır” ve googolpleks büyük bir sayıdır. Ve googolpleks’in içinde çooooooooook fazla sıfır vardır! Il Trionfo Dello Zero / Gianni Rodari / Resimleyen: Elena Del Vento / Emme Edizioni / 2011 / 32 sayfa / 3+ yaş Sayıların En Büyüğü / Magnus Holm / Resimleyen: Rune Markhus / Çeviren: Nezihat Bakar Langeland / Uçanbalık Yayınları / 2017 / 44 sayfa / 6+ yaş 16 1 Ağustos 2019