Katalog

Bağışçı bir diplomat: Reşit Safvet Atabinen Reşit Safvet Atabinen; Türk diplomasi tarihi, Osmanlı maliye tarihi ve Türkiye Cumhuriyeti tarihi açısından çok önemli bir kişiliktir. İstanbul ve eski eserleri hakkındaki çalışmaları, Türk turizmine katkıları, İstanbul estetiği konusu gibi açılardan üzerinde geniş araştırmalar yapılması gerekli bir aydındır. L ozan Barış Konferansı Genel Sekreteri Reşit Safvet Atabinen (1884, Sarıyer2 Şubat 1965, İstanbul); yazar, diplomat bir devlet adamıdır. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu’nun kurucusudur. 1904’te Paris’te Ecole libre de Sciences Politiques’ten diploma almış ve 1906’da Beyoğlu’nda Fransızca ve İngilizce yayımlanan Levant Herald gazetesinin başyazarlığına getirilmiştir. Reşit Safvet’in biyografisini yazanlardan, Atabinen’in yanında yetişen ve kendisini bir baba gibi gören Çelik Gülersoy’un ifadesiyle Reşid Safvet Bey, hayatının ilk senelerinde “On yıldan fazla sürecek mesleği de artık belli olmuştur: Diplomatlık. 1907’de Osmanlı DevletiRomanya Muhtelit Komisyonu başkâtipliği yapan Reşid Safvet, Bükreş Sefareti başkâtip vekili olur. Sonra, sırasıyla Amerika’ya, İspanya’ya ve İran’a gider; Washington, Madrid ve Tahran’da başkâtiplik yapar” ve yine Gülersoy’a göre “19181920 arasında Reşid Safvet Bey, İsviçre ve Fransa’ya gidip Anadolu Millî Mücadele hareketinin haklılığını Batı kamuoyuna kabul ettirmek üzere birçok şehirde konferanslar verir, kitaplar, Reşit Saffet AtabinenTürkiye Turing ve Otomobil Kurumu Reisi, Kocaeli Eski Mebusu. risaleler yayımlar. Bunların hepsi, (kitap düşkünlüğü ve kitap merakı sebebiyle Reşit Safevt Bey’in dostu ve arkadaşı olan Gazi) Mustafa Kemal Paşa’nın bilgisiyledir. Çünkü genç ve dâhi Paşa, Çanakkale Savaşı’ndan (1915) İstanbul’a döndüğü vakit, Akaretler’de Reşid Safvet’le komşuluk etmiştir.” “İmparatorluğun sonu ile cumhuriyetimizin başlangıcının bu çok ilgiye değer siması, yazık ki kendi ülkesinde hemen hemen hiç derecede az tanınır.” Reşit Safvet Atabinen için yapılmış bu emsâlsiz saptama üstadımız Çelik Gülersoy Beyefendi’ye aittir. Ölümünün 29. yıldönümü vesilesiyle yazdığı muhteşem Reşit Safvet Atabi nen yazısının başlangıç sözcükleridir bu cümle. Reşit Safvet Atabinen’in elinde büyüyen, onunla bir babaoğul ilişkisi içinde yetişen Çelik Gülersoy anılarında üstadının ölümünü “ömrümde ilk büyük sarsıntı, bu olaydır. Çok küçük olduğum için babamın vefatını iyi hatırlamıyordum, daha doğrusu benden gizlenmişti” şeklinde yaşadıklarını uzun uzun anlatır. Reşit Safvet Atabinen; Türk diplomasi tarihi, Osmanlı maliye tarihi, Türkiye Cumhuriyeti ve Lozan Antlaşması tarihi açısından çok önemli bir kişiliktir. İstanbul ve eski eserleri hakkındaki çalışmaları, Türk turizmine katkıları, İstanbul estetiği konusu gibi açılardan üzerinde geniş araştırmalar yapılması gereken bir aydındır. Reşit Safvet Atabilen ve Atatürk’ün kendisine gönderdiği mektup... YARDIMSEVER DİPLOMAT Diplomat Reşit Safvet Atabinen’in, incelenmeye ve övülmeye değer bir başka özelliği de bağışçılığıdır. Soylu, köklü ve zengin bir ailenin ferdi olarak hayatının her döneminde ülkesi için maddi olarak özveride bulunmuş, pek çok alanda bağışlar yapmıştır. Özellikle eğitimöğretim alanında yaptığı bağışlar günümüzde bile devam ediyor. 1912’de Tahran Sefareti başkatibi iken Reşit Safvet Bey aile köklerinin dayandığı KastamonuTosya’da bir okul inşa ettirmek için maaşının bir bölümünün kesilmesini ve o ilçede bir okul yapılmasını ister. Bu, o günkü gazetelerin haberler sayfasında “Tahran Sefâreti seniyesi başkatibi Reşid Safvet Bey tarafından Kastamonu vilâyeti dâhilinde bir mekteb inşası için maaşından her ay dört yüz doksan dokuz guruş terk ve teberru edilmiş ve senei hâliye Kanunevveli ibtidasından itibaren hariciye nezareti vasıtasıyla meblagı mezkur tevkif olunarak Maliye Nezaretinden vilâyet defterdarlığına bilâirsâl zikr olunan mebâliğin bir mekteb inşasına elverecek mertebeye gelinceye kadar her ay mal sandığından bilâahz Bankı Osmani şubesine teslimiyle tenmiye edilmesi Maarif Nezaretinden vilâyet maarif müdiriyetine iş’âr kılınmıştır” şeklinde haber olarak yayımlanır. Atabinen’in elimizde bulunan bir mektubu ise maliye bakanlığında hatırı sayılır bir yetkiliye yazılmıştır: “Muhterem Beyefendi, Bundan beş ay mukaddem [önce] Nâzır Beyefendi Hazretlerine takdim ettiğim bir arizai mahsusa [Özel dilekçe] ile mah be mah [ay ve ay] tahsisatımın Hilâli Ahmer ve Kastamonu’da inşa edilecek bir mektebe verilmek üzere kat’ını [kesilmesini] rica etmişdim. Şimdiye değin terk ettiğim mebaliği kâfi [tutarı yeterli] gördüğümden ba’demâ [bundan sonra] maaş ve tahsisatımın tamamen tarafıma tediyesi [ödenmesi] hususunun lazım gelen makamata lütfen ve seriyen yazdırılmasını rica ederim. Ol bâbda emr ü irade efendimindir [son karar sizindir]. 27 Mart 1328 [9 Nisan 1912] Tahran Sefâreti Başkatibi Reşit Safvet, Adres:(Beşiktaş) Akaretler 91 numrolu hane. ATATÜRK’TEN TEŞEKKÜR Bu mektubuyla Reşit Safvet Bey bağışını sonlandırıyor. Bu bağışla yeterli para toplanmış bu okul Tosya’da inşa edilmiştir. (Okul hakkında internet üzerinden bilgi edinmek günümüzde mümkündür.) Reşit Safvet Atabinen’in bu yardımseverliğinin bir başka örneği, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu arşivinde duran bir belge ile saptanabilir (Ulusa Adanan Bir Cumhuriyet Anıtı: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu/ 1923, Editör: Ali Y. Baltacıoğlu, Ankara, 2009, s: 1). Bu belge Atatürk’ün kırmızı mürrekepli kalemiyle imzaladığı, 1922’de maddi imkânların çok kısıtlı olduğu zamanlarda Atabinen’in Ankara’ya gönderdiği 100 lira ile ilgili. Gazi Paşa, arkadaşı ve dostu Reşit Safvet Bey’e hitaben “22 Haziran tarihli mektubunuzla Ankara’da münasip bir emri hayre sarf edilmek üzere irsal buyrulan parayı aldım. Bu parayı maarifi memleket için sarfı mesai etmek üzere Ankara’da ahiren teşekkül eden Muallime ve Muallimler Birliği’nin temini taazzuvu için sarfını münasip gördüm ve kendilerine tevdi ettim” diyerek teşekkür ettiği mektubuyla Reşit Safvet Bey’i onurlandırır. Bağışçı, diplomat devlet adamı Reşit Safvet Atabinen’in yaptığı yardımlar bu örneklerle de sınırlı değildir. Yine 1946’da yayımlanan bir kitapçık, onun Darüşşafaka’ya “Atabinen Talebe Yurdu” adıyla bir öğrenci yurdu yaptırdığını gösteriyor. Ocak 1912 tarihli bir gazete ilanında, “Trablusgarb Eytâm ve Eramil şühedâsına (Yetimler ve dullar şehitlerine)” 108 kuruş yardım yaptığı belirtilmiştir. Bu hayırsever, çok yönlü, kültür ve devlet adamının sadece bağışçı yönünü vurguladık. Müzisyen, eski eserci ve tarihçi yönünü de başka yazılarla anlatmaya çalışacağım. n 16 11 Ekim 2018 KITAP