Katalog

TIMOTHY D. SNYDER’DAN “TİRANLIK ÜZERİNE” derya çakır T arih öyle bir şey ki bizi kovalarken yolumuzu da aydınlatıyor ve asla boşluk kaldırmıyor. Zaman zaman yaşanan (1929’daki gibi) ekonomik bunalımlar ya da (1922’de İtalya ve 1933’te Almanya’da başgösteren) siyasi belirsizlikler, yaşamın ve tarihin akışını değiştirdi. Yükselen sağ popülizm, kitlelerin aklına değil de kalbine seslendi; o an duymak istediklerini söyleyerek Pandora’nın Kutusu’nu açarken yabancı düşmanlığını körükleyip bir lider kültü yarattı ve “ilerleme” ya da “ârî ırk” olma ideali ortaya koyarak fetihçilik, savaş ve kendisi gibi olmayanı dışlama retoriği üretti. Ekonomik ve sosyal anlamda bezgin olan büyük kitleler, kendisini kimliksiz ve işe yaramaz (Almanca “lump” kökünden türetilen “lümpen”) hissedenler için bu siyasi hava biçilmiş kaftandı. Demokrasiyi, bireysel hakları, aklı ve hümanizmi küçümseyen, hatta hor görüp şiddet yoluyla sıfırlayan bu yaklaşım, mevcut ortamı sağlamlaştırırken kitlelere “her şeyi yapabilme” ve “kendi iktidarını kurma” umudu aşıladı. Oysa söz konusu olan, dengenin aşırı denetim, baskı ve demagojiyle yer değiştirmesiydi. ABD’li tarihçi, yazar, Orta ve Doğu Avrupa tarihi uzmanı; Nazizm ve Komünizm üzerine çalışmalarıyla tanınan Timothy D. Snyder, Tiranlık Üzerine isimli kitabında, önce Avrupa’nın, ardından başka pek çok coğrafyanın içinden geçtiği bu tarihsel süreçten hareket ederek Trump’ın seçim kampanyasıyla yakın geçmişi karşılaştırıp uyarılarını madde madde sıralıyor. GEÇMİŞ TEKRAR ETMEZ Snyder, Antik Yunan filozoflarından esinlenen ABD’nin kurucularının, ‘Tarih bizi uyarır’ Timothy D. Synder, günümüz için politik ve hayati bir etika kaleme almış: “Tiranlık Üzerine”. Snyder kitabında, yeniden canlanan ve kendisini bugüne uyarlayan sağ popülizmin, yaşamımızı nasıl yönlendirip etkileyebileceğine dair tarihsel örneklerden yararlanarak bugünün siyasi ve sosyal ortamını yorumluyor. yönetim gücünün tek elde ve sorgula bir durumda, yönet namaz şekilde toplanması olan tiranlık meye talip olan kişi yerine, adaleti esas alan demokratik dışında hiç kimseye bir yapıyı öne koyma isteğinden bahse görev verilmesi söz derken yirminci yüzyılın ilk yarısında konusu değil. Yazarın buna dair uyarı yaşananların tarihte açtığı gediğe dik sı da görevden kaçılmaması ve sorum kat çekiyor. Bunu gündeme getirme luluk alınması. sinin nedeni, kitabı yazdığı dönemde Snyder’ın anlattıklarını oturtmamız Trump’ın oy oranının ABD’lileri endi gereken bağlam, geçmişte yaşananla şelendirecek kadar yükselmesiydi. Ni rın aynen tekrar etmediği ve etmeye tekim bu tedirginlik şimdilerde yerini ceği fakat günün koşullarına uygun korkuya bırakmış durumda. şekilde benzerlerinin yeniden dolaşı Snyder, “tarih geçmişle bağ kur ma girebileceği. Hayatın politikliğini mamızı sağlar ve bizi uyarır” derken kavrama ve sunulan siyasi söylemlerin yirminci yüzyılın tiranlık örnekleriyle altındaki hakikati anlama bu yüzden bugünlerde hayat bulan ve bulması önemli. muhtemel olanlar arasındaki bazı benzerlikleri ve bunların yaşamımızı nasıl değiştirebileceğini düşünerek kalem GÖSTERİ DÜNYASI HAKİKATİ BASKILAR oynatıyor. Snyder’a göre ahlak ile değerler pa Yazar en başta, aklın ve hakikatin ranteze alındığında vicdan sarsılır ve reddiyle şekillenen yirminci yüzyıl akıl zedelenir. Bunlar yerine koşulsuz tiranlıklarını andıran örneklerin, biraz itaat geçtiğinde ise muhakemeyi son biçim değiştirerek ortaya çıktığını landıran gözü kapalı hizmet gündeme belirtip demokratik mirasın tehlike gelir. Böylece hiç yapılmayacak işleri altında olduğunu söyledikten sonra yapan, söylenmesi imkânsız sözleri “Ne yapmalı?” sorusunun yanıtlarına dillendiren kişiler belirir. Snyder, bu yoğunlaşıyor. yüzden meslek ahlakını hatırlatıp Örneğin, gelecek vaadine koşulsuz bunu çiğnemeye hazır ama ilkin kendi itaatin, kişileri teh likeye attığını ifade ediyor Snyder. Ancak bu, yönetmeye talip olanla yetki vermeye hazır olan arasındaki beklentiler yüzünden ilk bakışta pek fark edilmiyor. Yazar, bu aşamadan sonra toplumun nefes alıp vermesini sağlayan kurumların tehdit edildiğini anlatıp ol maz denen her şeyin gerçekleşebileceği uyarısında bulunarak kurumları sahiplen mekten çok, onların işleyişini sürdürme sine yönelik hareket etmek gerektiğini vurguluyor. Bunun tersi ise Snyder’a göre yönetimin tek elde Snyder’a göre ahlak ile değerler paranteze alındığında toplanması ki böyle vicdan sarsılır ve akıl zedelenir. sini demokrat gibi gösteren, sonradan şiddeti tekelleştirebilecek ve kendisini yakın zamana kadar dışlanmış hisseden kitlenin varlığına dikkat çekiyor. Yazara göre fikren bunun karşısında durmak hayli önemli. Bu eyleme, herkesleşmek yerine farklı şeyler söyleyip örnek oluşturmak diyor Snyder. Eylemin başarısı ise özgün bir dil yaratmaktan geçiyor. Yazar, yapılması ve yapılmaması gerekenleri sıralarken güncel olanla yakın geçmiş arasındaki ilişkiyi bir an olsun atlamıyor çünkü gerçekleri kavramak, öngörülerde bulunmak ve siyasetçiler tarafından her yana saçılan klişelere kapılıp gitmemek için bu yaklaşımın zorunlu olduğunu düşünürken Ionesco’nun, “mekanizma”ya benzettiği akıldışılığın parçası olmaya niyetlenenlere seslenerek “araştırın” ve “bilgi sahibi olun” deyip başkalarıyla iletişim kurmanın önemine de gönderme yapıyor. Snyder, bilinçaltımıza yerleşen gösteri dünyasının hakikati baskıladığını ve bu nedenle sunulanlara inanma eğiliminde olduğumuzu belirtiyor. Bizi çemberin dışına çıkaracak şey ise yine gerçek bilgi. Yazara göre hakikat ve gerçek bilgi, somut politikalar üretmek ve temeli sağlam bir iletişim kurmak için elzem. Bu ise bilgi kirliliğinden veya bulanıklıktan türetilen korku politikalarına direnç geliştirmek için ilk koşul. DEMOKRASİYİ YOK ETME İSTEĞİ Snyder’a göre otoriterliğin, bireyi ve onun haklarını yok etme arzusunu aşmanın yollarından biri insanların etkileşime geçmesi. Bu buluşma, ebedi teslimiyeti getiren anlık şoklar tarihi belgelerde yerini almışken özgürlüğü savunmak için hepimize kapılar açabilir. Bu da cesaretli olmakla mümkün. Yazar, 1991’de Fukuyama’nın iddia ettiği gibi “tarihin sonu”nun gelmediğini, bir zaman kayması yaşandığını ve gerçek tarihe olan ilginin azaltıldığını söylerken “zaman kavramını güçlendirmek” gerektiğini savunuyor. Tek yöne gitmeyen tarihte savrulmalar yaşanabileceğini ifade eden Snyder, “asla gelmeyeceğini düşündüğümüz rejimlerin yolunu açtık” diyor: Kusurlu demokrasiden, demokrasinin yok edildiği rejime doğru gidiş... Yazar bunu, “kaçınılmazlık politikasını benimseme” şeklinde tarif edip tarihi bilmenin önemli olduğunu söylüyor. Synder, günümüz için politik ve hayati bir etika kaleme almış. Yazar kitabında, yeniden canlanan ve kendisini bugüne uyarlayan sağ popülizmin, yaşamımızı nasıl yönlendirip etkileyebileceğine dair tarihsel örneklerden yararlanarak bugünün siyasi ve sosyal ortamını yorumluyor. n Tiranlık Üzerine / Timothy D. Snyder / Çeviren: Zeynep Enez / Olvido Kitap / 112 s. 14 27 Nisan 2017 KItap