Katalog

RENKLER n SESLER n HARFLER AYTÜL AKAL n NİLAY YILMAZ n ÇİĞDEM GÜNDEŞ n MAVİSEL YENER n MUSTAFA DELİOĞLU Kitap Gölgesi Dikkat: Odanda bir gergedan var! Metis Yayınları’nın Küçük Filozoflar serisinden çıkan “Wittgenstein’ın Gergedanı” önermeler, terimler, kavramlar, şeyler, yargılar, iddialar, gerçekler üzerine beyin fırtınasına davet ediyor çocukları. r gergedan da yok’ dediğimde asla bildiğim bir şey yoktur: Sözümdeki tek doğru, bunları görmediğimdir” (s. 5) diye kendini savunan bu öğrenciyle öğretmenin baş etmesi pek de kolay olmayacak. Aynı zamanda, Wirrgenstein’in ilk dönemlerinde Russel ile arasındaki bakış farkı vurgulanacak. Bu noktada “Bir iddia önerme ne zaman doğru olur” sorusunu okurlar kendilerine soracaklar. GERGEDANI ARARKEN Wittgenstein, öğretmeninin “yok” dediği gergedanı bulmak için bavulunu toparlayıp arkadaşı David ile birlikte İzlanda’ya gidecek kadar cesur biri. O bavula görünür ve görünmez her şeyi koyduğunu tahmin edersiniz! Gardaki kitapçıda “Kütüphanedeki Gergedan” adlı kitabı görünce öylesine heyecanlanır ki bunun gergedanın varlığına dair bir işaret olduğundan emindir. Uzun, yorucu bir yolculuktan sonra Mavisel YENER K üçük Filozoflar serisinin on yedinci kitabı Wittgenstein’ın Gergedanı, gizli ajan Ludwig Wittgenstein’ın defterindeki sözlerin sırrını fısıldıyor okurların kulağına. Eğlenceli bir kurgunun eşliğinde, 20.yüzyılın en önemli filozoflarından Avusturyalı Ludwig Wittgenstein ile tanışıyoruz kitapta. Dil ve dünya arasındaki ilişkiyi, dilin doğasını anlamaya çalışan filozofun gençliğine gidiyoruz. Avrupa’nın önde gelen filozoflarından Bertrand Russell ile genç Ludwig Wittgenstein arasındaki ilk karşılaşma, odada bir gergedan olup olmadığı hakkındaki tartışmayla başlar. Bu kitap, gençlerin de ilgisini çekecek biçimde, tam da bu noktadan harekete geçiyor. Anlatımda terminolojik karışıklığa yer vermeden, gençlerin kendi sorularının peşine düşmesi sağlanıyor. Wittgenstein’ın üniversite yıllarındayız; sınıfta gergedan arıyor o. Bu, basit, sıradan bir iddianın ötesinde bir söylem elbette. Öğretmeni Russel kuşkuculuğunu bırakmadığını kanıtlamak için, mantıksız olsa bile, odanın her yanına baktıktan sonra gergedanın var olmadığını söyleyip itiraz ediyor. Onun için, gergedanın varlığı gerçekçil duyum ve deneyimlerle kanıtlanmalı çünkü. Wittgenstein “Bir şeyin var olmadığı nasıl kesin olarak söylenebilir” diyebilen sıradışı bir öğrenci. “Burada hayalet yok, hazine yok, 2 0 n 2 6 İzlanda’ya varırlar. Gergedanı ararken gergedana benzer bir boğa görürler. Ne de olsa boğa profilden gergedana benzeyen bir hayvandır. Ona “gergeboğa” adını taktıktan sonra dil felsefesine doğru derinlikli bir yolculuğa çıkarırlar okuru ve kendilerini. İzlanda’daki tatili diğerleri izlese de bir gergedan bulamazlar. Felsefecinin şüpheciliği, sorgulaması bu örnek üzerinden başarıyla veriliyor kitapta. Ayrıca, dünya gerçeğinin önermelerden mi yoksa da nesnelerden mi oluştuğu sorusu masaya yatırılıyor. Ağustos 1914’te tüm dünyayı etkileyen savaş patlar. Wittgenstein, Avusturya ordusuna katılır, bir torpido muhribinde görevlidir. Gemide hayat zordur. Bir şeyin var olmayışının kanıtlanması konusundaki düşüncelerini yazmak için not defterini yanından ayırmaz. Tolstoy’un sözleri onun ışığı olur: “İnsan, bedeninde güçsüz ama zihni sayesinde özgürdür.” Bazen de bu sözü değiştirir Wittgenstein: “Gergedan bedeninde güçsüz ama zihni sayesinde özgürdür. Yaşasın zihin!” Bir yanda savaşıp öte yanda düşünmek Wittgenstein’i değiştirip dönüştürmeye başlar. Bunun ipucunu, rüyasında gördüğü tek boynuzlu at ona vermiştir. Tam da bu noktada, bir felsefecinin farklı bir döneminin kapısının açıldığı hissettirilir okura. Artık o yavaş yavaş “iddia önermeler” ile ilgili görüşlerini değiştirmeye başlamış, bir hesaplaşmaya girmiştir. Düşüncelerin dile getirilişini yeniden gözden geçirir. Felsefenin işi de budur kuşkusuz. Kitabın kurgusal akışı içinde, Wittgenstein’ın gizli bir göreve atanması bu dönemine denk gelir. Ona verilen görev mektubundaki imza ‘Soğuktan Gelen Gergedan’a aittir. Artık Françoise Armengaud Wittgenstein bir ajandır. Rus köylüsü kılığına girerek Tolstoy’un vatanına gider. Oradaki gizli görevinin ardından geri dönme emri alır, Ludwig sınırında İtalyan askerleri tarafından yakalanır. Not tuttuğu defteri elinden alınmıştır. Gönderildiği esir kampındaki donanımlı kütüphaneyi ona verilmiş değerli bir armağan gibi görür. Antikçağ filozoflarını orada keşfeder. Sessizliğin ona getirdiklerini dinler. Bu arada, içindeki şifrelerin çözülmesi için not defteri ünlü mantıkçı Russel’a teslim edilmiştir. Russel, kitabın başında öğrencisiyle gergedan konusunu tartışan öğretmenden başkası değildir! Russell, Wittgenstein’ın mantık ve felsefi eserler verme konusunda, kendinden sonra en uygun kişi olduğu kanısına varmış bir filozoftur. YENİ BAŞLANGIÇLAR Wittgenstein’in önemli yapıtı Tractatus, birçok yeni başlangıca kapı açar. Françoise Armengaud’un kaleme aldığı Wittgenstein’ın Gergedanı, Tractatus’tan birkaç alıntı ile biter. Armengaud’un felsefe ve sanat tarihi dersleri verdiği, çocuklar için yazdığı başka kitapların da bulunduğu notunu eklemek isterim. Bu kitabın yaş grubu konusuna kafa yorduğumda birkaç farklı yanıt buldum. Dokuz yaş ve üstü yaş öbeği bir masal tadında okuyabilir fakat on üç yaş ve üstü, felsefenin kapısını aralayarak içeri bakıp Wittgenstein ile Russel’ın hayatı ve felsefesi ile ilgili başka okumalara yönlenebilir. Bu yazıyı Wittgenstein’ın Felsefi Soruşturmalar (Metis Yayınları, 256 s.) adlı kitabının önsözündeki görüşü bitirsin: “Yazımın başkalarını düşünme sıkıntısından kurtarmasını değil, eğer olanaklıysa insanın kendi düşüncelerini harekete geçirmesini istiyorum.” n www.maviselyener.com Wittgenstein’ın Gergedanı / Françoise Armengaud / Resimleyen: Anabelle Buxton / Çeviren: Nihan Özyıldırım / Metis / 2015 / 63 s. /13+ K İ T A P S A Y I 1 3 0 6 S A Y F A Ş U B A T 2 0 1 5 C U M H U R İ Y E T