Katalog

Özcan Yurdalan dünyanın bir başka yerinde dolaştırıyor bizi Magrip, En Uzak Batı Özcan Yurdalan kitabının girişinde “Burada okuyacaklarınız Fas’taki yolculuğun gerçek hikâyesi değil sadece gördüklerimdir” dese de, kitap boyunca, ülkenin uzak geçmişinden günümüze sosyoekonomik, politik ve kültürel değişimlerini, Faslıların bu değişimlerden nasıl etkilendiğini inceden inceye ele almış. r Serpil YILDIZ ir nefeste okuduğum kitabın adıdır yukarıda okuduğunuz, bu yazının başlığı. Kuzey Afrika’nın en batısındaki ülkeyi, Afrika’yı Avrupa’ya en yakın kılan; Akdeniz’e Atlas Okyanusu’na kıyıları bulunan, hatta Cebelitarık boğazıyla bu iki suyu birbirine bağlayan; yüksek sıradağları, çölleri olan; Akdeniz’in, Atlas Okyanusu’nun ve Sahra’nın çevrelediği coğrafyayı, Fas’ı anlatıyor. Anlatıyor anlatmasına da, bu bilindik bir gezi kitabına ya da anlatımına benzemiyor: Fas’ın farklı kentlerinde süren yaşamı yazarın gözünden, gönlünden gördüklerinin, tanıklıklarının sindirilmiş, içselleşmiş; hatta Uzak Asya’dan Avrupa’ya başka ülkelerdeki ya da ülkemizdeki benzerlik ya da ayrılıklarla karşılaştırmalı bir aktarımı. Fas’a yapılmış birkaç günlük tek yolculuğun değil, 16 yıla yayılan pek çok gidişin, gözlemin, etkileşimin içtenlikli bir ürünü. İlgimi ilk çeken kitabın adı. “Magrip, En Uzak Batı”(?) Yanıt uzakta değil! ...“Emeviler de 682 yılında Fas’ın işgalini tamamlarken, atlarını Atlantik kıyısına sürmüşler ve ‘Tamam, işte burası Magrip, bundan ötesi derya deniz.’ demişler. Bu sayede Arap coğrafyacıların Magrip el Aksa dedikleri topraklarda olduklarını beyan etmişler.” … kular saçarak yükselen hareketlerin Fas’ta görülmemesi 80’lerdeki “Kazablanka Uyanışı”nın yarattığı dönüşümlere bağlanabilir. Fas’ın bugünkü sessizliği belki de bu uyanış nedeniyle Arap siyasi coğrafyasından ayrı durmasını sağlar…”; ya da “… Bir süre sonra Endülüs’ten göçmek zorunda kalan bin kadar aile şehre yerleşmiş. Onlarla birlikte Fez köklü bir dönüşüm geçirmeye başlamış. Kültürel derinliğe sahip üç halkın, Berberilerin, Arapların ve Endülüslülerin mimari birikimleri ve yaşam deneyimleri birleşince Fez’in bu güne kadar gelen kimliği doğmuş. Şehir, bu bereketli harmanın ürünü…”; ya da “…Meşruti Krallık rejimi yeni bir aşamada. Öyle anlaşılıyor ki, genç Kral’ın Parlamentoyu ve demokrasiyi güçlendirmesi ve En Uzak Batı’daki halkların dil ve statü gibi doğal taleplerini yerine getirmesi çok şeyi değiştirebilir. Gel gör ki iktidar için sadece mühür sahibi olmak yetmiyor…” gibi yorumlara sıkça rastlamak, ülke yaşamının ne derinlikte mercek altına alındığının ipuçları… ...“Bir kentin yaşamına sızmak biraz da o kente dair alışkanlıklar geliştirmek değil midir?”… Bir ülkeye, kültüre, yaşama atılan basit bir nazar değil yazarın yaptığı; şehirlerde ya da kasabalarda, bir aktif kollektif yaşam olanağı yaratan, Suq’lardan ya da Derb’lerden kurulu Medina’larda; medinaların dışında kalan kentsel alanlarda, istasyonlarda, otobüs garajlarında, trenlerde, otobüslerde ya da duraklarda, yaşama sıcacık dokunmak, derinden hissetmek. Yapmacıksızca… B Fotoğraf: Mahmut TURGUT ken!.. Zeytin cennetine düştüğümü sandığım anlar oldu; hurma, hünnap gibi meyveler, mişemen, rgaif, sfenj gibi hamur işleri tattım; yağ akıtan sandviçleri yemenin pek kolay olmadığını anladım. Zellij’lerle yaratılan “alemlerde” dolaştım. Bazen bir ArapEndülüs müziği, klasik müzik, İbrahim Tatlıses türküleri bazen de bendir, keman ya da uddan yükselen nağmeler değdi kulaklarıma. Sokaklarda gezen bir lunapark trenine binmek önce eğlenceliydi, sonunda polis eşiğinde otele gitmek olmasaydı!.. Kazablanka’da Habous, Ain Diab, II. Hasan Camisi; Fez’de, Mellah’ın Balkonları, Molla İdris Camisi ve yedi âmâ; Rabat’ta, Udayda Kasbah, yarım kalmış Hasan Minaresi; Mekkes’te medinanın kalbi El Hedim, anıtsal kapı Bab el Mansur, ahşap işçiliğinin nadir örnekleriyle bezenmiş Molla İsmail Türbesi; Tablo kent Maulay İdris’te, antik kent Volubilis; ekmeğiyle ünlü Azrou’da El Sanatları kooperatifleri, kent pazarı, kediler; Orta Atlaslar’ın İsviçre’si İfran’da, El Akhavayn Üniversitesi ve bahçesi, iri taş aslan; Erfoud’da, palmiye ormanı, çöldeki Merzuga’nın kumulları ve hayal kervanları, Tuvaregler, fosil kayaları, Tomara Kasbahı; Atlasların eteklerinde, çöle en yakın kent Uvarzazat’ta Kasbah, güneşle yapılmış kerpiç kaleler, çöl; Rif Dağlarında kurulu Şefşaun’da mavi beyaz medina; adını Tanrıça Tinge’den alan, Cebelitarık’ın incisi Tanca’da, medina, limandaki fener; turizm ve festivellerin kenti Asilah’ta medina, balıkçı kahveleri, kadim kent Marakeş’te, Kutubiye Cami, Sonsuzluk Meydanı; Essavira’da, Erguvan Adaları, Diabat yazarın dolaştırdığı öteki yerlerden bir seçki sadece. ETNİK VE KÜLTÜREL ÇEŞİTLİLİK Kitapta anlatılanlar bunlarla bitmiyor. Kartaca’dan Roma’ya, Endülüs’e, Osmanlı’ya, İspanya ve Fransız hegomanyasına, Sahra hanedanlarına uzanan geniş bir perspektifte, yeri geldikçe tarihe de değiniliyor. Bu yüzden olmalı ki, etnik ve kültürel çeşitlilik kentten kente değişiyor. Coğrafyadan başlayarak sanata, tarıma, turizme (hatta festivallere) kadar hemen her alana ya da göç, işşizlik, siyasal tedirginlik gibi temel sorunlara ilişkin aktarılan gözlemler gerçekten çok ilginç. Fas’ın pek çok ünlüye ev sahipliği yaptığını, Hollywood’un Fas’ı iyi bir set olarak görmesinden de tahmin etmek kolay. Ancak İbni Batuta ki bu ülkede doğmuş, Jimi Hendrix, Matisse gibi pek çok ünlünün bu topraklardan geçtiğini de öğreniyorum kitaptan. En çarpıcı bölümlerse Faslıların ağzından aktarılan, kimi masalsı hikâyeler. Bazı hikâyelerin gerçek sahibi Fas mı, yoksa henüz kapıdan yola çıkmışken anlattıklarının işaretiyle Özcan Yurdalan’ın kendisi mi? Doğrusu emin değilim. Fas’a gezmeye gidecekler için Yurdalan’ın kitabı reçete bir rehber değil, ama Fas’ı ister gezerken, ister oturduğu yerden okuyarak anlama çabası gösterenler için, oldukça zengin bir kaynak. n MagripEn Uzak Batı/ Özcan Yurdalan/Agora Kitaplığı/ 336 s. 2 0 1 3 n S A Y F A 9 KAPIDAN ÇIKINCA... Yolculuk söz konusu olduğunda, insanların genel davranışı hedefe odaklanmak ve bir an önce varacağı yere ulaşmaktır. Çok azı için yolculuk evin kapısından çıkarken başlar. Kitabın ilk sayfalarında okuduğum Galata’da geçen düş, masal ya da öykü, adına her ne derseniz, yazarın yolculuk anlayışının genelden uzak olduğunun ilk ve etkili göstergesi. Önceki kitaplarından da bildiğim üzere Özcan Yurdalan’ın yolculukları fiziksel olarak kapıdan çıktığı anda başlar; zihinsel ne zaman başladığını keşfetmek zor olsa da bir tahminle, yola çıkmadan epey öncedir. Yoksa, kapıdan çıkıp Magrip’e uzanan bu uzun yolda, kaç kişi mahallesinde olan biteni görür?... Her ne kadar, girişte “Burada okuyacaklarınız Fas’taki yolculuğun gerçek hikâyesi değil sadece gördüklerimdir.” demiş olsa da Yurdalan, kitap boyunca, ülkenin uzak geçmişinden günümüze sosyoekonomik, politik ve kültürel değişimlerini, Faslıların bu değişimlerden nasıl etkilendiğini inceden inceye ele almış: “…Bugün “Arap Baharı” diye koC U M H U R İ Y E T K İ T A P S A Y I Ortaçağ Arap Mimarisi’nin en güzel örneklerinden olan medinalar kitap boyunca en çok etkilendiğim yerler oldu. Yurdalan’la birlikte büyük kapılardan girdim; daracık sokaklarda, her ürünün görülebildiği küçük dükkânlarda pazarlık edip alışveriş yaptım; çayhanelerde naneli çaylar, barlarda “mahia” ya da “casa” içtim; yirmi, otuz adımlık sokaklardan bunaldığımda gökyüzüne kavuşacağım, medinalara tepeden bakacağım karmaşık yapıların yukarılarına sığınıp nefes aldım. Dabakhane’de elime tutuşturulan bir avuç naneyi burnumun ucunda taşıdım; Gökyüzü Kapısı’nda saatlerce oturdum. İçeri girerken de ürktüm, dışarı çıkarken de. Kayboldum! Bazen korkular üşüştü başıma kalabalıklardan, bazen de sakinliğin verdiği hayal kırıklıklarını yaşadım. Fırsatçı Hasan, İstanbullu İlyas, Yunan Konstantin, genç eczacı Aziz, Abdullatif, Hamza, Khalid, aynalı berber, Fatima, Özcan Yurdalan’ın kitabı, Fas’a yapılmış birkaç günlük tek yolculuğun Mustafa girdi hayadeğil, 16 yıla yayılan pek çok gidişin, gözlemin, etkileşimin içtenlikli bir ürünü. tıma, durup durur1222 1 8 T E M M U Z