Katalog

9. Ankara Öykü Günleri Onur Konuğu ve Uluslararası PEN Çeviri ve Dil Hakları Komitesi Başkanı Kata Kulavkovanm ödül töreni konuşması "Oykü eğlendirir, eğitir, dönemin kültürel gereksinimlerine ve ilgi alanlarına uyum sağlar" Prof. Dr. Kata Kulavkova hem Makedonya SanatlarveBilimler Akademisi Üyesi, hem Uluslararası PEN çeviri ve Dil Hakları Komitesi Başkanı hem de akademisyen. Bu yıl 9.cusu düzenlenen Ankara öykü Günleri'nin Onur Konuğu olan Kulavkovanın 22 Mayıs 2005 gecesi gerçekleştirilen ödül töreninde yaptığı konuşma, öykünün açılımları konusunda önemli düşünceler üreten bir konuşma oldu. Prof. Dr. Aysu Erden'in çevirisiyle sunduğumuz konuşma çok ilginizi çekecek. Bayanlar, Baylar destcklcnen Dunya Oyku Gıınu'nun UNESCO tarafından bır Dunya Oyku Gunu olarak kabul cdılmesıdır Bıınun da yakın bır zamanda gerçekleşeceğınc ınanı yorunı NOVELLA1 Kısa oykunun, bu edebıyat turıı olarak resnıen ve bağımsı/ bır biçınıde, dığer edebı turlerden çok daha sonra, Roncsans donemındc ortaya çıktığına daır ortak bır gorui) vardıı Ancak, soz konusu donemde bıle, kısa oyku başlı başına bağıımız bır edebı tıır olarak değıl (Boccauo'nun no vcllalarını hatulayınız) novella olarak ad landııılan daha genış kapsamlı edebı me tınlerın bolumlerı olarak vaı olmuştur, Bınbır Gece Masallatı gıbı buyuk ve gor kemlı oyku antolojilerının bolumlerı ola rak Aıuak, boylesı buyuk yapıtların bırer parçası olarak ortaya çıktıkları zamanlarda bılc, o kendıleune ozgu eşsiz butunlukle rını koıumuşlardır Bır butunluğe sahıp bu genış kapsamlı edebı nıetınlerı oluştu ran farklı oykusel anlatımların arasında, eser boyunea, sureklı olarak ortaya çıkan ve bırbırlerıne çok benzeyen çizgisei bağ lantılar bılc oykunun soz konusu donem de de, kendıne ozgu bır olgıı olarak varlık gosterdığının onemlı bır kanıtıdır Kısa oyku ınsanlığın ıhtıyaçları doğ rultusunda ortaya çıkmıştır Bır oyku bır gece Bır oyku bır ınsan Bır oyku bır dunya Bugun bıle, 19 yuzyıl gcleneklerı sur durulmckte ve oyku gunluk medyada yayımlanmaktadır Oy ku geleneğının ozu bır kcz daha onaylanmaktadır, kısa oyku, ın san ıleüşımını duyarlı hale getı ren bır guce sahıp olan bır ko nuşma bıçımı olarak bır ınsan dan dığcrınc anlatılmayı hedef lemektedır Sureklı, gunluk ve bır oncekınden farkL olarak ger çekleştınlen soz konusu anlatma bıçımı, ınsanın en temel çahası olan anlatma uğraşının bır yansımasıdır Kısa oyku, çok ıhtıyaç duydu ğumuz ruhsal bır gıdadır Hepımız, az ya da çok, ustaca ya da acemıce, guzel ya da pek o kadar guzel olmayan bır uslupla oykuler anlatırız, anekdotlar, fıkralar, kışısel oykuler, yaşama daır oy kuler, aşk ya da çocukluk oyku lcrı, oykuler, oykuler Dolayısıyla, oyku hâlâ kuçuk olçeklı bır edebı tur olarak çıkıyor karşımı za, kısa bır bıçım Bıçımını her nc kadar genışletmek ıstese dc kü>a oyku temclde elıptıktır Soz lu olarak anlatılmadığı okıındu ğu zamanlarda bıle, herhangı bır luşıye yonelık olduğu ıçın, yenı den anlatılmak amacıyla yaratı lır Oykunun gızlı bıçımınde ye nıden anlatım vardır, tıpkı bır metın ola rak tıyatro oyununun ıcrası gıbı Oykunun içinde grzlı ve doğal olarak var olan bu yenıden anlatım olgubu, sade ce kısa oykuye ozgudur ve oykudekı go nıntuleruı, sahnelenn farklı bır değı^kenı olarak oıtaya çıkar Dığer bır deyışle, ger çeklerın dıışsel goruntulerının oykude go rulebılen o/el bıçmılerıdır Bu duşsel goruntuler, oyku metnının ıçınde bulunan faıklı oğelerın arasında ortaya çıkarlar Gerçeğın duşsel goruntusu dramatıktır ve oyuncular taralından bır oyun olarak sah nclenır, ovnanır, topluluk karşısında sergı leııır ()yku mctnındeysc, ıçınde gerçeğın anlatılış bıçımmdckı goruntusunu bann dıran bır dıyologun olması gcrekır llk ba küjta dıyalog goruntusunu veren karşılıklı konuşmalar, ancak, bıı dığer kışının varlığıyla oluşturuluı, bır yanıtın venlmcsını, kışının bır dığerıyle, hatta bazen, taıudık bıldık hırıyle konuşmasını gerektınr Şef katı, ıtırafı, bır başkası tarafından dınlen mc, bırıyle eğlenme gereksınımım ıçerır Kısa oyku paylaşır Bu varsayımın radıkal bulunup bulunmadığını bılmıyorum Ancak, hıç kuşku yok kı, kısa oyku, dığer edebı turlerden ve sozlu anlatı bıçımlerın den çok farklı olarak, yazarın oluşturduğu oyku metnının ıçınde mutlaka dığer bır kışının bulunması gerektığını savvınur As lında, tek gerçek şudur kı, kısa oyku, lark lı turlerc aıt o/ellıklerı kendısıne ozgu bır yapıya uyarlayaıak kuUanmayı amaçlar Tum bunları, kısa ve elıptık olmak, hatır da kolay kalmak, başkalarına aktarılınak, tekrar tekrar anlatılabılmek, bır pen ma salının bır paıçası olabılmek ya da bır et sanenın, hatta bır mıtın bır bolumu olabıl mek amacıyla yapar Yıne tum bunları, kı sa oykuyu bızlerc ieçkın bır "on anlatım turu" olarak sunmak ıçın gcrçekleştınr Soz konusu tunın ıçınde "mıtsel ve şıır sel" (mythopoetıc) ozellıkler vardır KÜÇÜK ÖLÇEKLİ BİR ROMAN Kısa oykunun elıptık olan yapısı ve do ğası, onun dığer edebı turlere daha açık olmasını sağlar Oncelıkle şunu belırtmek gerekır kı, oyku kolaylıkla şıırsel değerler le doldurulabılır ve yenı bır melez edebı tur elde edılebılır Orneğın boyle bır turc, oyku şıır, nesır şıır dıyebılırı/ Uzerınde durulması gereken ıkıncı nokta şudur Oyku kolaylıkla deneme bıçımıne burune bılır Uçuncu olarak, oykunun daıma ro nıan ıçın bır model oluşturacağını soyleye bılırız Oykuyu kuçuk olçeklı bır roman olarak kabul etmek de mumkundur Çun ku boyle bır embrıyon bıçıme sahıp bu edebı tur ıçınde romanın tum belııleyıcı ozellıklerı bulunur Roman, bır oykuden yola çıkar Fabl ıse, oykuye farklı ve ozel bır bıçım verılerek yazılmış olan kapalı bır oyku turudur 1 lemen hemen oykuyle eşde ğer sayüır Dorduncu olarak, oyku, metın otesı kuçuk muda halelerle daha genış oykusel çerçeveler oluşturabılır Boyle bır durunıda, oyku ıkı ayn duzlemde gorev yapar, hem kendı başına olarak hem de da ha genış bır butunun tamamla yıcı bır parçası olarak Oykunun toplumsal rolu de çok buyuk bır onem taşır, oyku cğlcndmr, eğıtır Donemın kııl turel gereksinimlerine ve ılgı alanlarına uyum sağlar Oyku turunun edebı olan ve olmayan tum bıçımlennın ıçınde tarıh sel olma ozellığı taşıyan anılar bulunur Oyku, toplumlaıın hafızalarına kazınır bfsane ve metınlerın ıçınde gelışır Sozlu ve edebı yaratıcılığın gelenekle rının sınırlarında yer alıı lşte sozunu ettığımız tum bu ozel lıkler oykunun toplumsal ve gostergebılımscl açılardan çok yonlu ve ışlevsel olduğuna ışa ıet etmektedır ()ykuyu bırıcık varlık halıne getıren de ışte bu ozellığıdır Oyku çağımız top lumunu kendısıne hak ettığı saygıyı gostermcsı, kendısını T urkıye, dunyada tck olmasa bıle, oykuye ve kısa oykııye çok onem veren ender ulkelerden bınsı Turkıye Fdebıyatçılar Derneğı ve Dunya Oyku Gunu'nu başlatan seçkın yazar Ozcan Karabulut'un gırışımlenylc, Ankara, kısa oykunun sembolık yuvası ha lıne geldı Guncel bır deyışle, edebıyata ve ınsan kulturune yapılmiş en onemlı estetık katkdardan bırıne ornek oluşturdular Bu aşamadan sonra, oyku, kısa oyku, tunı dunya tarafından kabul gormelı ve beslen mehdır Ankara Oyku Gunlen, Ankara'da do kuzuncu kez kutlanıyor Bu etkınlıkten doğan Dunya Oyku Gunu proıesı, 14 Şubat'ı Dunya Oyku Gunu olarak kabul cden Uluslararası P E N 'ın dcsteğını ka zanmıştır Soz konusu destek, dığer P E N orgutlerını ve dunyadakı dığcr yazar kuruluşlarını, 14 S,ubat gununu, kısa oykunun sahıp olduğu zcngın manevı ge lenek adına onemscmeye ve uygun bır bı çımde değcrlendırmeye yonlendırmıştır Kısa oykunun sahıp olduğu bu zengın ge lenek tarıhın, kulturun ve tum ıns>anlığın manevı kımlığının onemlı bır parçasını oluşturınaktadır !şınıdı gerıye kalan tek şey, lurk ya/arları tarahndan başlatılan ve Çeviri ve Dil Hakları Komitesi (Translatı on and Lınguıstic Rıghts ( ommıttee1'dLRC) ıle Uluslararası P E N tarafından SAYFA 20 C U M H U R İ Y E T KİTAP S A Yl 802