Katalog

Nest rhan'dan 'ihtilalin Süvarisi' Ihtilalin Süvarisi Nesrin Tıırh.u Kaybedilen j ihtilal'in romanı Toplumsal bellek genelde sonuca ulaşan askeri müdahaleleri ve bunların aktörlerini anımsar: 27 Mayıs, 12 Mart, 12 Eylül ve "postmodern' yapısıyla 28 Şubat... Ancak Cumhuriyet'in sancılı dönemini kapsayan iki ihtilal denemesi daha var: 22 $ubat ve 21 Mayıs... Bugune kadar üstü kapalı geçilen 196163 arası dönemin irdelenmesi, 12 Mart ve 12 Eylül'e giden süreci anlamayı kolaylaştıracaktır. Nesrin Turhan, 21 Mayıs 1963 ihtilal girişiminin liderlerinden Binbaşı Fethi Gürcan ekseninde eylemci bir karaktere ayna tutuyor. Ankara'ya tayin olduğu 1959 yılına kadar siyasetle hiç ilgilenmemiş, uluslararası yarışmalarda Türkiyeye altın madalyalar kazandırmış bir subay, nasıl olur da 4 yıl içinde kendisini üç ihtilalin içinde bulur? Bir ihtilalci iç dünyasında neler yaşar? İhtilal sevdalısı bir portrenin uzandığı kökler neler? İhtilal arefesi, ihtilalcinin evinde gerçekten "birgün'gibimigeçmiştir? Geride kalanlar neler hissetmiş, nasıl yaşamıştır? SAYFA 18 dır VurtıcK kıavıltır Herkes pıya\adan çckılmijtır, muşta ortada kaltm\tır" sozuyle ba\h . . yıllık sessızlığını bozan Gıırcan vor /| | | aılesiyle doncmın sanık vc tanık I langı donemı ele alırsak alalım her ha ^ i I I ları, "thtılalın Suvarısı"nde bazı rekctın bır planlavıuları vardır, bır de uygula I \ J bılınmeyenlcnn gun yuzunc çık yıuları Ister askerı, ıster sıvıl olsun Eğerey masını da saglıyor "Mcmlcketın gcrçeklerı lem başarılı olursa zafer planlayanlann olur ıi7crıne dıujiınup, ınandıgı bir davanın pcşın Lylem ba^aı ısız olursa venılgınm sahıbı ey dengıden' I ethı Gurcan ıdanu ıstenen dıı lemtıkrdıı 1 n ağır bedılı de onlar oderler ııısjrıada son dakıkava k.ıd u kırılıp bukulnıe 1 ethı Guıcan geıı,ek bır ejlenıu 21 Mayıs den 'AsJ beraatı, tarıhın hııkmune bırakıvo asktrı haRkatında bırsuvaıı vu/baysı olarak ruz" dıvordıı Şımdlye kad.u bakılmavan cn zoı goK'vlerduı bııını ustknnıış ( uınhur pcncereden anılarla" bıı poıttemn ızınısu baijkanı ( cl.ıl Ba\aı'ın Uıtuklanısjııın îLinde len Ncsım Iıırhan bıı lıııkııın \cımıvor anıa ka/anılını^ bıı askerı haıekatın ardından va tarıhın mahkemesıne oncmlı bır belge bııakı zılcsını vapnııi) yenıden atlarına, aılesıne vor donmıı^ Aına sagiığını yıtırmış 22 'subat 1%2'de hııkumetle yapılan pa/arlık sonucu Tıırhan'la son romanı ıı/erıne konu^tıık vazgeçılen askc rı harekâtta Kos,k'u ele geçırCnizttıtı tılızlığn/t hn Lhldraraslın//d)d kariin ncdtn roı/nııı \oııısııını bıı •\diittinizidr nıı^ Bunun ardından da mesle£ıııı \e ıınıfor masını kasbetınıi; Ve21 Mayıs 196i başarı ıın) sızlıga ugıaıniş bıı ihtilal Ve vııu en agır be Rdm.ınla^tırılnıası fi. ı(.kıvoıtlıı (, uııkıı ılclı odcmı^ olavları da ınsanları da ınl ııııkctı ogunuıı ıt Lut \ınıknlırtn dt onuılıı oLhıfaınun mosrcrını vcrmek ıstıyoıdııın "ranı bugun bılınıihsı nıınh uıııtmakddar^K^nıııde sapden bakarak dıınıı cle^ııı nıt\ı duşunmcdıın IJIÜ gmtırımıms ()rta\abıı totoğrat koulıını gcıısıokuyııuı Dogııı ya da >aıılı$ ınamlıgı d ı\a\ı olu \a kalmıi; Bıı totoğralta ht.iki.sin goztı a>nı mune savunmuş Hatta durıı^m ıl.ııda serbest noktava takılma\acaktır Hct okur ele^tırısmı bırakılıısa scnıden ihtilal vapaıagını so\le kendisı vapacaktıı Ben u>ınan yazmak ıstı mı^ Bu da onu ıdama vakla^tıran ın onemlı tlıın Çıınku ınsanlarm n< \ ıptıklaıı kadaı nc.dt.nkiden bıııolmus, Kaybttlt.nleıın de İKİkı daha çok ıicdcn \ ıpııkl ııını nıerak cdı \ ı/ılm ısı gm.kıij'inı du^umnoıunı ^Vııılgı \orum ( csarctııı > ı d ı koıl ıklıgın duıııstlu nııı sıııumlulııgumı kabııl ttıiKk /oıdur He gıın vada ıkrvu/lulugun l iı,nı ının \a da ko lı Muılgıııın sonunda daragacı \ ııs ı 1 ethı valamanın ncdcnleıını bulııı ı\ ı çalı^ıvoıum (ıiıtean bıı soıumlulııgıı u/crıne ılnıi'j Avnı Insım an!ama\a çalışnomııı \ mı H n a t ı t u m sonımlulugu ıiAiuie almavan dı\ ı arkadaş Nonleııvlegorıııeveçalıçıvoıum Aslınd ı kuı laıını mahkuncde deşıtre e.tmı> C nnt,lerı lse dı m u a k u t ı p ı m soıulaım \ mıtını bıılmak sonun.ı k ulaı kuıtaımaya t,alışmıs kıtabı ya ıçın aıa^tıtıvoıum Ya/anl ınl ımavaç ılişi\<> /arken goitlunı kı onıınla kaı^ı sailaıda olan, ııım Saylalaı çogaldıkça beiıını okurdan laı vaptıklarını onavlamayan ınsanlaı tlahı onun kını kalmnor Çıınku ıımı ın kendı mantıgını eısaıııını \e mertlı^ını te"slım cdıuulardl Bu kendisı kııruvoı l otogralı l">t n dc ancak son nedenle ! cthı Guıean tam da bıı loman kah noktavı kovduğıımda gorıbılı\oıum Iık taı lamanı olaeak uleal bır kaıakteidı kım vazdıgım romanın ılk okuıu kcnclım ol Tarıhı belııleyen zaten sadeee ka/anılanlar nıam tleğıl ka/anıl.ın sava^lar, davalar ıhtılaller ne ÖLUMLE HAYAT ARASINDA kadaı taı ıhı dcğıştuıyorsa kaybedılenler de o kadar degıştırıvor Başarıuz olup ıdam ıdılen ıkı \uba\dan Bu lur taltjmakr olayın kabramanlarıyLı Jıihu çok anıtmananu barekı lın lıdt n Alba\ veya yaktnlanyla bulunkym: rıskını de ta$ı Talat Aydemır Romanda ehu n alınansa 11 thı yor Kendını bundan sakınmak ıçtn ozel bır ça Gurcan ba ^o\U rme gere&ı duydun mu •> Fethı Gurcan adı benım dıkkatımı ı,ok Duymadım, çıınku bır roman Ben onlaonceden (.ekmıştı 21 Mayıs 1%5'tekı ba!,arı ıın ne va^adıklarını hibsedıp, anlayıp aktar sı/ ihtilal gırHjimınden sonra ıdam edılcn ıkı malıyını Ben kendımı onlann yerıne koyarak kışıden bırıydı Hakkındakı ıdam kararı Mec ya/dım Yakınları bana "Bız ya^adıklarımızı lıs'te defalarca goruşulmuş olumle hayat ara anlatalım yorum senın" gııveneesını verdder sında sayısız kez gıdıp gelmı^ ve sonunda ın tvct babalarınm eebaretıyle, durusduğuyle İA7i çok kuçuk oy farkıylj onaylanmı^tı In gurur duyuyorlar, ama olaylara objektıf de san ıster ıstemez hem o karma^ık donemı bakabılıyorlardı Kaldı kı Fethı Gurcan'ın hcm de 42 ya^ında ıdam edılen ?ethı Gur hayatını ben 70'e yakın tanıkla goruşerek yaz can'ı merak cdıyor Buna rağmen bır gı? ola dım Mahkeme tutanakları elımdeydı Onun rak kalmış Arkasında bıraktıgı anıları da mahkemcde sergıledığı tutuma taruk olanlar yok 1980'e kadar yakın tarılıtckı sıyası ıdam da kar^ımdaydı Zaten cocuklartnın anlatımı ları ıncelerken gordum kı hemen hepsının "cotuk gozuylc" ıdı Onlar bana "baba Fethı hakkında ya/ılnuş kıtaplar var Kımılerı de (îurcan'r anlattılar İhtilalci Fethı Gurcan'ı anılarını bırakmış arkasında Oysa bır eylem anlatanlarla gonışmeme de aracılık ettıler adamı olan Fethı Gurcan ne anılarını ya/ma ya zaman bulabılmış ne de ıdamından 40 yıl Aılemn 40 yıllık sessızltğtntn duygusal te ge^tığı haldc onu anlatan bır kıtap yazdmış mellert elbette var 2 yıl suren çalışmada %aat betbı Gurcan ın eylema karakten vurgu lertc onlarla ba$ ba$a kaldm Duygusal olarak lanıyor Kıtap da onun "Benım tabırım muşta zorlandıg"ın anlar oldu mu ' n Bulent SARIOĞLU Tabu kı oldu Bır kere şunu soylevevım I ethı Gurcan ve Lsma Gurcan'm (,oeuklaıı babalarınm ınandığı dava onun ihtilalci ka rakteıı I ıııkı^e nın ic.ınden geçtıgı taı ıhı su rc\ konıılaıında hcm ı,ok kala \oıan hem de bıı konuları lahaılıkla konıı^an ınsanlaı On ların 40 \ıl bouınca bırbııleııvle bıle konuş ınadıklaıı koııular olavm \alıiı/ea dıamatık bovutuvdu Ovlc kı bırbırıvle pavla^amadık ları kınıı olavları ve duygulatını onlar d ı bu romanla oğrendıler 40 yıl sonra konuşmak onlar ıeın kola> olmadıgı gıbı benım ıçın de kolay olmadı etkılendım Zaten romana ıhtı yaeı olan ruhu veımek ıeın de etkılcnmem gerekıyordu Kılapta dog'al olarak tarıbı bılgı vı belge yog'unlu$ıı da var Roman kurgu\uyla bunları buluşturmakta zorlandın ınP Belkı benı cn çok zorlayan yonu buydu Romanın kahramanı bır ihtilalci O ihtilalci yapıyı verebılmek ıçın temellerını oturtmak gerekıyordu Bunun ıçın de tarıhı gerçeklerı vermeden karakterı oluşturmak ımkânsızdı Zaman zaman bır romanın kaldırabılecegın den çok daha tazla tarıhı bılgı ve belgeye yer verdıgım kaygısına kapıldım Ama roman bıttığınde bu kaygıdan annmıştım Yalnızca mahkeme tutanakları buı sayta cıvanndaydı Ben o bın saytayı belkı besj kez okudum Ve yalni7ta dort be^ sayia o romanın ıçınde yer aldı Bır de dıl bırlığı açısından ılk başlarda kımı bolumler bır araştınna kıtabı dılıyle olu şuvordu Bunu da a^tığımı sanıyorum GEÇMİŞLE HESAPLAŞMA Bıı kıtdphı ılh kı z \d\ımlaııaıt amlarda go rınoruz l?ı 11 ibı iıunaıı bn Iitiıp O/ulu nğ nnctum ıhtıLılm aınannı joi/< dıtıHı\(ir Mtmlıkıttı do<iif\u da gordum ba/mda lldlhıımz \oh\ul Sofralarııuld htp huliiırpı lavı bulunur Bızım amauttnz onLırın bulgur pılavnun yanına bır tas çorba bır kase boşaf hatmaktır Buhalkhcp mmurulıt/uştıır 27 Mayıs devrımı uyaulerelnle amaana ulaşma dan \azluştırılwış, btdcfındın Mptırılmıştır Yaııııı kdlaıt 27 Ma\ı\ taındiııhıınmık zorunda dır 21 Md)t\'a kalk/şdnlar l'Jdl A>id\tiw \nun m gultinmıiunı ı\tı\orhıuh Onlann kar \ı\ıını ı^ıkarı kadto < \ıl \onra 12 Maıl ıııubtı S rasınd ımzd l<>\dıt (hladd bu uholo/ık olgıılar ddvürkııı diıhılımıııdd ıdcolo/ıl hn laıııdan ıızıik Jtırn/d\d ozc ıı goUırdığın di/lıijiln<» Ro ııidiı tdizım v t IIH nııı bıı ın ı< //; dı bu ıııın / dıı' Benee bu tomanda \er alan tarıhı surecın de bu romanın kahramanlaunın da yalnızea I ethı Ciuic.au ozelınde deııııvouım çıınku 10 ıııaııın çok ta/la kahramanı \,ıı haııgı elıı^un cedc haııgı gorustc ve hangı ıneslckte hatta lı ıııgı va^ta oluısa olsun helkese anlattıgı bıı !;ev oldugunu duşıınuvoruın Ben bu lomanı ne bırılerını >ueeltmek ıçın nc de bıı kım dıle getırmek ıçın va/dıın 1 lerkes her zaman ken dı dogrulaunı ovnar Ve bu dogıular çogu IA nıan aynı noktada bulıışmaz Askerıyle sıvı lıvle sagcısı solcusuyla, gazetecısıyle herkesin bu olaylar ıızerınde du^unmcM gerekır Han gı açıdan bakarsak bakalım bugunu değer Icndırmek ıçın geçmısje hesaplaşmamız gere kıvor kendı toplumumuzu ancak geçmışe bakarak tanımlayabılırız tnsanın kendı ıçın dekı çatışmadan da, toplumda farklı fıkırleruı çatıs,masından da korkmam Yeter kı, ınsan kendı kımlığını bulmak ıçın kendısıyle çatış sın, yeter kı toplumda çatışan fıkırleruı bulu^ ma noktası memleket sevgısı olsun tnsanın ıçındekı çatışmaların ınsana zarar verıp onu bozmasından, toplum ıçındekı çatışmalann memlekete zarar venp onu zayıf duşürmesın den korkanm Her bırey kendı kımlığını ve ozgurluğunu, her toplum kendı kımlığını ve ozgurluğunu korumak ıçın emek harcarsa, dıınya kendılığınden duzelecek zaten Kendı kımlığıne ve ozgurluğune saygı duyanlar, ba^ kalannın kımlıklen ve ozgurluklenne de tecavuz etmeyecekler Duşunsenıze, yalnızca bencıllıkle, sevgısızlıkle, ıkıyuzluluklc onur suzlukla, başkalarının ozgurluğune teeavuz edenlerle sava^an ınsanlann ve oyle memleketlerın gucu ele geçırdıklerı bır dunya Otekılerın azınlıkta kaldığı ve yenılmeyc mahkum olduğu bır dunya • İhtilalin Süvarisi/ Nesrin Turhan/Dog'an Kıtap/İHO s K İ T A P C U M H U R İ Y E T S AY I 7 36