Katalog

Bu kez denemeleriyle okur karşısında... Avna \Attm Adnan Binyazar'm 4 ı\S ğl gıbı, "En belırgın çizgısıyle dene mecı, yazı sanatçısıdır Kımlığı yazı sındadır onun Her şeyden once ya zardır denemecı Edcbıyattıı dene mecınıntamalanı " De nemeciyı nasıl bır yere oturtulacag'ını veya onu nasd kavrayabdeceğımuı dc şoyle açıklar ışte ondan nc felsefeyle ne bdımlc olan ılı^ kılerı denemecının bu varlığını aydınlatabılır, edebıyatçi go/uyle bakmazsak dencnıtcıye gun ışığına çıkaı amayız kımlığını cdebıyatın tam ortasındadır denemcunın yerı" (6) ' 1 » Il I t , « v v. / a <: a " * v V gesını zayıflattı Yaşam tarzı vc yaratıcı benlı ğı ustun olmak ıcın caba harcarken, dığcr ta raftan gergın veendışelı bır hayat da onun pe şını bıraktnadı Oylc kl, kımsesız, umıtsız de recede hasta aulı rııhunun goruntulerı olan tablolan onun bır anlamda nıhsal portresıdır TTıco ve Vıncent bırbırını destekleyen ıkı kardeştıler Bırlıkte sanat dunyasının ıçınde yaşadılar "bır ruh bırkalem vefırçagıbı" ol dular "Cıerçek sanatın ancak sanatı,ılar tara fından anlaşjlabılecegl duşuncesındcydıler" (11) Ruh yalnı/lığını rcsuıı yaparak gıdcren "ha yata ısyan" cden sanattakı yaratıtılıg'ın gızle rını bılınme\ene uzanan yollarda "gu/elı ara mak ' ' kendını bulmak" gıbı ınsanlık duygu larını a\iga <,ıkaıan "mektuplar" sanatçının duvgtı vt diüjiınteleıın] gun ı^ıgına çikarır Bmva/ıı sınatçının cdcbıyata karşı da dıı yarlı olmasııul ın dolayı ona kar!}i kcndınde bır \akınlık bulur O/gun algılayış bıçımıylc dc okura Van dogh'un yaşamınılan kcsıtler sıınar " Vandogh bırlıkte yaşadığı kadı nın çocııguna sut alnıak ıçın satılmak uzere 1 Parıs'e gonderdığı kulube gravurlcrınden bı rı bcğcnılmeyıp gerı gonderılınce, kardeşı Theo'ya yazdığı mektupta, 'Oysa, ben o res mı yapmak ıçın kulubeyı gunun her saatınde loş ışıkta gunlerce seyretmıştım" (12) der Adnan Binyazar, denemelennde yorumu nu pekıştırmek ıçın resım sanatıyla ozellıklc ılışkı kurar Sanat yapıtı ve onun yaratıcısı olan sanatçının dunyasını genış perspektırtc araştırır, oradan ozgun yonımlar ortaya çı karır O kadar kı bır sanat yapıtına, edebiyat yapıtına yalnızca edebiyat eleştırıcısının bır yorumlaması yeterlı dcgıldır Toplum bılım cı, telsefccı, luh bılımcı degışık yorumlarla, yontemlerle değeılendırmelıdır bu yapıtları" (13) der Soruna şoylt bır bakış açısı getınr "Cıer çekte her sanat yapıtı, yaratıldığı donemın ızı nıbaıındırıru/eıındc Onu yaratıldığı done ının etklsmden kurtaramazsıni7 /aman ve çag, damgasinı vumıuşıur sanat yapıtına Onun dcğışme/lıgı çagsal etkıler taşıması nı telığınden gelır Sanat yapıtlarını o7gıın kılan da bu değıl mıdır'' Van Gogh, Cezanne, Du(y, Adnan Binyazar, hem kendi özel yaşamında hem de toplum içinde yaşadığı, gördüğü, izlediği deney dünyasında, kültür dünyasında yaşar. Denemeleri/eleştirileri kültürle sanatın; sanatla edebiyat ilişkilerinin bir izdüşümüdür. Bir bakıma o, tek bir dünyayı yani yaşadığı dünyayı ayrı yönlerde, ayrı bakış açılarıyla inceler. Q ŞeneröZTOP dnan Bınyazaı denemelennde,kul tur, dıl eğıtım edebiyat, sanat, fel sefe, estctık, ınsan ve toplum u7cn ncbelıılcncn soıulara okurla karşı lıldı olarak cevap arama yollarını dencr Bır bakıma belırlenen bu kavramların ınsanın dünyasında "ne"yı ılade ettığını araştırır Dıpten ve ıç ten gelen bir sesle, hayatın ıçın de var olan ınsanoğiunun benlığını, duşııncc sını sarmdlayan bılınmeyenlerı ya da farkın da olunmayanları dılın ve cdebıyatın gucuyle soze doker "Insan kıtle olarak buyuk bır guçtur, ama yaratıcı eylemde tek ınsanın var lıgından başka guç yoktur" (1) deı Dıl bılın ci,duşuncegelgıtletıonun 'Ayna'sındayan sltılır O sonsu/luğa doğru yuruyen bır yolcu dıır Bır "keşşaP'tır kcşfcdendır Yaşantısını veıımlendırcn taçlandıran bılgelendırenbır yolda yurtırve okura şoyle seslenır "Do£ugı zemcıİığınde gerçek scvgı, yola koyulma, ama gıdıp gıdıp kavuşamamaktır" (2) der Dığer taraftan Ncrnıı Uygur da "ınsanı" "can gozuyle" şoyle tanımlar "Şu her şeyın gelıp geçtığı evrende kalır gıbı goruncn bır tek gerçeklık kendı değışen, kendı değıştıkçe de hcr şeyı değıştıren ınsandır" (3) Sozun tam ortasinda "Içımın sesıdır denemelerım" (4) dıyen Nermı Uygur, bakın "Denemecı" baş lıklı ya7isında denemccının ışlevının neolma sı gerektığını şoyle vurgular " denemecı bı lımııı ılerlemesmde çalışan dupeduz bır emekçı dıye anlamaz kendını Okuyucuya 7a man zaman ılgınç bılgılcı sıınsa bıle, asü ama cl okuyucııyu duşundurmek sorularla uyanık tutmak, çozunı olanaklannın çeşıtlılığıyle oz gurlcştırmektedır Bunun en sağlam tanığı denemecının ıızmanlaıa değıl, halka seslen mcsıdıı" (5) der Nermı Uygur'un uzerıne basarak soyledı FELSEFİ D6WNUK Adnan Bınvazar, hem kendı ozcl yaşamın da hcnı dc toplum ıçındc yaşadığı gordugu, ızledığı deney dunynsınd.ı kultuı dunyasın da yaşar Denemelerı/cleştınkrı kultuılc sa natm sanatla cdcbıvat ılışkılcnnın bır ı/du şumuduı Bıı bakıma o kkbıı dunvayıyanı yaşadığı dıınyau ayrı yonlerdc ayrı bakış jçı larıyla inceler Bırdenemeya/arı olarak kabul ettığımız Adnan Binyazar, edebıyat sanat kulturvetoplumeleştıımenı bırdılcı bırdu şunurduı Çeşıtlıkonulaı u/eııne\a7ilmışbu denemelcrdc onun dcıın kullurıınun, sanalı nın ızleıını buluıuz Degışık uzunluklarda, değışık konularda deneme ve eleştırılerınde konuyu problematık açıdan ele alır çozunı ler felsefık dennlık kazandırır Bu konuda bır yazısında şoyle der " go rulenı oldugu gıbı aktarmak değıldır, gorule ne kendı yaratıcılığını katarak kendı gerceğı nı bulmaktır" (7) Onun denemelerınde en çok başvurduğu, gonderme yaptığı şcy, sa nattır Aldous Huxley'ın "Denemeler"ını Furk çeyekazandıran Ayselı Usluata kıtabınonso zunde şu değerlendırmeyı yapar "Kımı de nemecıler kışısel açıdan bakmayı sevcrlcr olaylara, kımı dcncmecıler olayları nesnel a<,ı dan ele alırlar kımı denemecıler de soyutla maya gırışırler" der ve sozu Huxley'e getınr Usluata "Huxley ıçın en ıyı deneme, tuıu uç turu de ıçerendır kışıselden evrensele, soyut tan somuta, nesnel venlerden kışısel deney lere akıp gıtmelı deneme " (8) Soz konusu bu yazısında Usluata, ozgun bır fıkır ortaya atar Huxley uzenne " Hındıı fclsefesınden etkılenerek sonunda Van (îogh'un sanatçı gozuyle ozdeşleştırdığı mıstıklıgı seçmıştır" (9) der Hemen derıkı sayfa larda da bu bağlamda şu saptamayı gozler onune serer " Doğu sanatını ıse sonsuzlu ğun aynasında gerçeklerı yansıttığı n,ın Batı sanatından ustun tutuyor ( ) Huxley kendı nı aşamayan buyuk sanatçılan yetersı/ bulma ya başlar artık, Van Gogh ıse gıderek değer kazanır" (10) der Adnan Binyazar da denemelerınde sık sık unlu ressam Van Gogh uzenne onun duşun celerıne yer verır Kımı zaman bu buyuk sanatçının yaşadığı toplumda gerçek değerının anlaşılmadığını, hor gorulduğunu sanatçının kcnduıeozgu "yaratış," bıçımınden omekler le onun ı,ağına, donemıne ve ınsanlara kalıcı ıletıler ve yapıtlar verdığını anlatır Van Cıogh hayal etnnş olduğu serbest ruh larını yuksek ulkulerını vc sanatında hedef ledığı bcklentılerını mektuplannda anlatma ya çalıştı Kendı ıc, dunyasının sarsıntıları ıkı uç arasında gelıp gıtmeler onun ruhsal den Denemenin 'Ayna'sı ~i Gultekin EMRE ynanın ne zaman bulundugunu, yaşamımıza hıç çıkmamasına nasıl çakılıp kaldığını bır yana bıraka lım aynanın yansıttıklarına, on dan yansıyanlara bakalım bız Ayna deyıp geçmeyelım toplumsal yapımızın odağında ne goruntuler nc dışavurumlar var Adnan Bınyazar'ın kalemındc hayat bulan ()nun son deneme kıtabı Ayna bızı bı/e anlatıyor, lîizı bı/e gostenyor Herkes kendı aynasında gorııryuzunu ıçınden geçenlerı ıçınde bınkenlen Aynaya bakan goreceğını gorur, elbette bakmasını bılenleı gorur gormek ıs teyen gorur Ltık bır tavırdır ıçımı/den ay naya yansıyanlar, aynadan yansıyanlar A A AYNAYA YANSIYANLAR Ioplıımsal yaşamımi7a ayna tuttuğumu7 da ne ılgınçlıkleıle karşılaşınz telcvızyon larda toplumumu/a kotu ornek olan halkl mızı kotu yonde etkıleyen programların ya pımcılarından, kendılcrını bır şey sanan 'sa natçılar'a ıı/anan kapkalın bır çi/gıde ço ken etığın değer yargılannın elımı/den bır bır kaydığına tanık olmanuı uzuntusu kımı lerının aynasına yansırken, kımılerının ay nasına da yaJnızca sahtekârlıklar, yalanlar yansıyor Şu saptamaya ne dıyeceksınız ba kalım? "Yuzlen hıç kızarmadan, 'sanatçı' olduğunu soyleyen şarkıcılar, bu şarkıcJa rın yaptırdığı buyulen bozduran pnmadon nalar Gunlerdır ekran onlarla dolup taşı yor Tartışma sırasında azarlayanlar, azarla nanlar cınnet gctırenler, goruşunc karşı çıktıkları adamın ustunc yuruyen softalar, ağzından laf kapıp bır daha susmayanlar, bırbırlcrını bılgısızlıkle suçlayanlar, ahlaklı olduklarını ılerı surııp ahlaksızlık yarışında bırbırınden gerı kalmayanlar, buyucu ufu rukçu medyum gıbı bırtakım zavallı ınsan ları ekranda sergıleyıp, ınsan yaratılma hak larını gozetmedcn, onların onumyla oyna yan program yonetmenlcrı " Gozlemler uzayıp gıdıyor can alıcı bır bıçımde Adnan Bınyazaı ın yenı deneme kıtabı Ayna, "Bılgının Denn Kuyıısu", "Eğıtım Insanın 'ınsan' Olnu Bılıncı ", "YaşamJa 1 nna, Duşunce EmekJcrınc Saygı " bolum lerındcn oluşuyor Kıtapta yer alan 4 S de < neme, bdgı, go/lem, yaşam uçgenındekı ın sana ayna tutuyor Bu denemelcrde Adnan Bınya/ar kımı bır kırık aynadan yola çıkı yor, kımı "buyuk bır mdgdid kapısı onun dckı genış alanda" boy vercn "Gelın cık"ten Gelıncık dedım de Sıvas katlıamı kurbanlarından şaıı Metın Altıok'un şu dortluğunu anımsadım "Bırsapgelıntık ıkı taş arasmda/Bulmuş da boynunu uzatan hı/ı/Sallanır durur çıçeğıyle ruzgârda/Bu tun gelıncıklerden ılaha kırmızı", Gelıncığı vermeye lcıyamayan eşekten yola çıkarak da şu gO7İcmını paylaşlyor okurla Adnan IJın yazar "Uygarlık, kultur, Avrupa Bırlığı, yumaşlık ve ınsan hakları, kamunun mutlu luğu, doğayl ve hayvanları koruma u/erı ne yu/lerce yasa maddesı, bınlerce ahlâk kuralı sıralansa, aslolan, ınsanın, cşcğın ıç guduyle kıyamadığı gelıncığe kıyamayacak bılınce ermesıdır " Kulturun ışgal edılışın den soz edcrken de televı/yonun ınsanın kultur yaşamını nasıl olumsuz etkıledığıne dıkkat çekıyor "Poüi. oyunları, maiya acı masızlıkları, kadmı mal sayıp aşağılayan dı zder, seks manyağı kadınlar, bu kadınları pazarlayanlar, gelecekte ınsanın bır araçtan başka bır ışe yaramayacağı ana duşuncesı uzenne kurgulanmış bılımkurgu f ılmlen, Amerdcan dLîilerının yapay kopyaları, ınsan kışılığını ayaklar altına alan duzeysızlık ler1 " Arada ıyı şeylerc de yer vermelerı te levızyon programlarının gunahlarını hafıf letmcz Kıtabındakı dcnemelerde 'yaratıcı dıl' ustunde de duruyor Adnan Binyazar "Ya K İ T A P SAYFA 16 C U M H U R İ Y E T SA YI 7 36