Katalog

İletişimden sanat kitapları tın toplumsal statusunu bclıılemeve um vermıv Bu statu onıılıkle va/arlaım ve eleştırmenlerın dıı^unctsmde ka\ranabı lır Ornegm sanatın klasık lomantık do nemındckı statusu konusunda Kant ın Yargıgıııunıın elcijtııısı vı Schıllır ın Insanın ıstıtık Lğıtımı u/ıııne mıktup lar ı Bıııgıi ı goıı bu d o n ı m k ılgılı te mcl kasnaklardır (s 47) TARİHSELCİ BAKIŞ Avangardın toplunı sanat kaı^ıtlığı gıbı a(,ma/laıa ortam ha/ırladıgı goru^unc ısı katılma/ liurger Ona gore toplum esere bır "ın^a" olarak dahıl olıır Sanat ılc to[i lumıın kcsın bıçımde bııbııını kar^ıt sayılması so/ konusu olamaz Bu karşıtlık beıtaıaf edıldığındı sanatın toplum bu tunlugunun dı^ında olmadıgı aksını onıın bır parc,ası oldu^u gorulccektır (s 49) Model ılı bu a^amada lıernııntutık model olaıaktır Bu modelın aslı gorcvınm Bur ger'ın tanımmdan yola çıkarak toplumsal venler ıle "eser venlerı"nı tutarlı bıçımde bırbırıne bağladığı olçude ınandırıcı ola cagını duşunursek nesnelcı bır yaklaşımla karşı karşıya gelırı/ Anıak sahte' bır nesnelcılık değıldır bu Tarıhselu bakı^ açısından bıı kuramı (sanat ve edebıyat kuramları) tarıhselleş^ tırmek ne anlama gehr? Bu noktada da Burger'ın yaklaşımı, nesnelıılıkten uzak değıldır Tanhselcı bakış, bır donemın tcnomcn lerını, o donemı ıfade eden fenomenler olarak ele alır ve tek tek donemleı ıluşun sel bıı e^zamanlıhk yaratır Donemler ara sındakı bu tıır eyamanlılık ısı salt anlam da bıı kıonolojık nıoıleh ılısarıda bıraka laklıı 1 aıklı ılonımlınn ıs/ ım ııılı bıt ka tcgorne ılonu^turulmısı sanat \apıtının ! O/Ullılıkl Oltuslllllsıl o/llllkllllllll k 1\ Kazlmir Malevich. \ll[)UIII lll\l ( ı»ııp nıttoıt Kuramı ınl ımd ı dah.t nıt bu anlatımla \ ıkl ısıı vı* kıır.ımın ılışkısel i(,ı rıpmı ıçm ı\ ı ı ılı •jiı Soz konusu kıtap Alı Artıın ıın ıdıtoı lııg'ıı altında 's.ınat ha\at başjıgısl ı bun dan bovle llelı^ım vasınluınm \t*nı bu dı/ısıyle surduıuleıek olan ıtkınlıgın ıçındı dılımı/ı akt uılmış, bıılıınmoı ALEGORI VE MONTAJ Bıııgır'ın bu konudakı c,o/umle\m y.\kl ışımımn o/ıı kıtabııı Alıgoıı \e moııl i| bolıımundıkı san ıt LSLII sinıfl ı mısislı b.ışl ıın ıkt.ıdır ()rganık olan \e drganık olmayan basjığı ıltındakı bu sı nıilamada ılk gıuba gııınlu o/gul bu an lam yııklenmımek kos,ıılu\la klasıst ıkıntı gruba gırınlır avjngaıdıst cseı leıdıı Klasıst ıseılıı mal/unıdı bıı an 1 ımın tas,ıvııısmı gorur o n ı d m l ı nıal/ı meyı butun olarak elı alııken avangar dıst eserler malzemede, ancak kendısının anlam ka/andıraıagı bos. bır gostergı goruı onu hayatın butunluğunden çıka rır, yalıtır ve bır 'lragman"a donuijturur ü nedenlc de montaj, avangardıst sanatın temel ılkesıdır Alegorı ıse bu kuramın bellı bır yonunu daha net bıçımde tanını lamamıza yarayacak bır katcgorıdır, ılk ke/ kubızmle ortaya çıkmtştır, ayrıca or ganık olmayan eserde parçalar, organık olanın aksıne, tabı oldukları butunden bagımstzdır Oysa organık eser, doğanın bıt ogLsı olarak bakmaktadır Bu konıı d ıkı gotuşlerı 1971 de \a\ımlanan ger çıkustııuıluk akımıvla ılgılı olaıak bır (,ok kuramıı a\angardı/mı, Daıla ve oııtın butunle\ııı bır versnonu olan bu akımla ba^latır vardığı gtıruşlerle ılıntılı ılıı Cnne dc avangarda bakı^ının bır b ı>k ı amaıa lıı/met ıttlğmı \ı tek tek mılı/lır oıtava kosmak dıgıl kdtıgo rık bır ^er^cve sunma\l hedıHıdığını kıı ıbının on notuııda bılııtıvor Boslebır lııdıl bııkiMimın IMII / ımand ı soııım \ı tlcştııı ıtkınlıklııımn bıı\uk olt,ııde de\ıı>ı sokukluğu anlamın.t j,ı.lmıktı ılıı Nıtekım ılı^tııı ka\ramını ıdıolojı (,er<,evesıntle baktıgında voıumbılımı ( lııımeneutık ) ıdeolo|i ele^tırısı olarak goımısı buııdandıı Ancak ıdıolııjı bıı c,ok anl m u ^ckılın nıııflak bıı ka\ lanulıı vc kısnıen (,ok savıda anlamın bağlantılı olduğıı genı^ bır c,ei(,eve ı^ındı algılanır Nıtekım Marx ta bu kavramın <.ıftc ka rakterı (7or aynı zamanda da verımlı) soz konusudur Burger'e gore (Dın ornegl dc boyledıı Hem bır yanılsama, hem de bır ' Inıkık.ıt ugrağı') Sanat yapıtının evren sellık ıddıası, bu bağlamda anlam kazanı yor Degı^en toplumsal yapılar ı<,erısınde, sanat yapıtı, i!}levınden bır şey kaybet mez, ycnı toplumsal ışlevler kazanır (Bu rada Eıo'nun ' a<,ık yapıt" kuramına ılış kın goruşlerı anımsanacaktır) Olumlayı Bürger'in kitabı, avangard sanata ilişkin yorumların ülkemizde çelişik kanıların doğmasına ortam hazırladığı bir dönemde dilimize aktarıldığı için geç de olsa önemli bir boşluğu dolduruyorye bu kuramla ilgili başka kaynakların da dilimize kazandırılması gereğine işaret ediyor. • KayaÖZSEZGlN ağdaş modeın sanatın bırbırı ar kasından gelen ıkı donemını ta nımlamak ıçın kullanılan bir te rım olarak 'avangarılızm", sa natta bir bıtış ya da sonlanıs, ıfade etmedığı gıbı gelışjneler açısından nı haı bir hedef anlaını da taşımıyor Ancak sanatsal ozcrkleşme çabaları yonunden bakıldığında, avangard oncrılcr ve olu şıımlar, bu çabaların yolunu açmış ve ge lışmclcrc somııt bir ıvmc kazandırmıştır Bu bagiamda modcrnı^m, kendısınc bağ lanan bir surecın de teknolojı çağına ozgu bakış scçcncklcnnın yolunu açar ve avan gardı, bu çağın sanat uretımını bıçımlcn dırıcı yenı bir ışlevle butunleştırır 1974'te yayımlandıktan sonra bırçok dılle çevrılen ' Avangard kuramı" adlı kı tabıyla(*) Peter Burger, bu kurama, bır Ç bır eserı olarak gorunur Nıtekım Lukacs cı kultıır bağlamında, sanat yapıtındakı naklaıuı kus,kusıu \ukarda ıkgımlıgımı/ nesnelcı lutumun sahte lıgı burada bır taral ıılılmış olaıaktıı Bıı kuı.ımın tarıh scllıgı /ınıanın tınının ( /eıtgeıst ) ıfade sı olması değıl Buıgıre gore "Nesnuıın kendını açnıası ılı ketıgoıılıım gelı^tuıl mesının bııbırıylc baglantılı olduğıı te/ı, bır kuramı tarıhselleştnmının de ozunu teişkıl ııln (Burada Cı.ıdamır ııı tarıhsel cığtn elı^tırısnk ılgılı goııışıını .ıltıtnatlf bıı goruş, getırmıktıdır Burgır) Ya/ar A\ rupa avangardı ıçınde Dada harekctmı en ' radıkal (,ıkı^ olarak gor mektedır Ancak 1960 lı yıllaıda ı/lıyen donemın neo avangaıd gın^ımlcıını bu haı ıkı ıın dısıınLı tutuvoı ( unku ona go re, avnı amaçlar savunulmu^ olsa bıle sa natın h.ıyat pratığıne dahıi ıdılmısı avan gaıdısi lıaıckıtlciııı ba^aıisı/lıga ugıama sından sonıa ortaya surulmı/ Sıradan bu ha/ır ıusncnın (uad\ maılı) sııgılenınısı Duıhamp ın bu tuıdm bıı ıseıının içeıdı gı ıssaıı vogunlııgu na ula^am.ı/ Nıtıkım ılı ulaşmamaktadır Aıtık avangardıst ıs yan tcrsını çıvrılmı^tır Otı vandan taıılısıl avaııgaıdıst lıare ketler, bır stıl gelıştırmekten de ıızaktır Ornegın dadaıst ve sıırrealıst bır "stıl" yoktur çunku Ama sanat teknığı bağla muıda Rus forınalıstlerı vabancıla^tırma" kavramının kulJanırken 1/cleyıcıyı şoka ıığ ratma yanlısı olmu^lardır Sanat eserıne ozgu bazı kategorılerın ılk ke/ avangaıdla kavramlığı tezıne ağırlık veııyot Burger Cîenel kategonlerdır bunlar Oncekı sanat eserlerı, avangarddan hareketle anla^ılabı lır, anıak sanatın daha oncekı evrclcrın den hareketle avangarda ulaşmak yanlıs, olacaktır Burger burada zorunlu bır kav ramdan soz etmektedır Butun kategorıler ıçın "eşıt" bır gclışme soz konusu olamaz (s 58) Burjuvanın sıyasal egemenlığıntn pekıştığı 19 yuzyıldan ıtıbaren sanat eser bunu, doğa goruntusunun ("scheın") ya ratılması dıye tanımlamıştı Eserın "yapıl mış/' bır $ey olduğu gerçeğını fark edıl mez hale getırmek, organık. eserın amau dır Advangardıst ısc bunun tam aksını yapar, kendını yapay ("artefakt") bır eser sayar (s 136) Burger, avangard kuramına, gıınumuz sanat kuramındakı duşuncelerın, zorunlu "ınsanı ıddıa" adaletsız topluma ısyan dır Marıuse, sanatta nıyet edılen hedef ler açısından, pratıkte bu hedeflerın "et kısı/" olduğundan soz etmıi}tı Burger'e gore bu etkısi7İık ıle burjuva toplumun da sanatın ozerk statusu arasında bır bağ lantı bulunduğu kuşku goturmez (s 46) Pratıktekı etkısulık, bu yolla aşdmış ola caktır Yazılı kanunlar (sansur) ıse, sana lennin form içerik dıyalektığınde, "form" ağır basmaya basjar Bu bıçımsel yon, ken dını daha dar anlamda, estetık dıye tanım layacaktır Sonuç şudur Sanat araçlan, ıçerık kategorıstnın ağırlığını yıtırmesıyle bırkkte kullanılabılır hale gelır Bu nokta da avangard urunler ıçın kullanılnıast mo da halıne gelen "ıçerıksız sanat" tanımını hatırlamakta yarar var Adorno da bu ge lışmenın altını çızıyor Her turlu sanat ıçe K İ T A P SAYFA 14 C U M H U R İ Y E T SA YI 7 36