Katalog

Hikâye Eleştirileri Fethi Naci'den tbram Erdem ve Süalp Çekmeci'nin öyküleri Ibram Erdem SESSİZ MUHALEFET I bıaııı Lıdem ın Sessız Muhalefet (Oykus.nr Yayınları, 1992) adlı hı kâve kıtabını sonundan okumaya başladım, ılgınç bır adı vardı hıkâ ycnın " Ias,ralı Bır Yazarın lstanbııl Se ruvenı ' Ren de ya!;ami!;tım bu seruve nı 1943'te Lızuııım gazetesınde başla mış, sonra, u/ıınca bır sıırc Yejfilgıre son'da.Gııesun Halkevı deıgısı Aksıı da yazmıştım 1945 46 ders yılında yuk sekoğrenım için lstanbııl'a geldığımde 1 taçralı bır cdcbıy.ıt heveslısı' ydım Sev gılı ükıay Akbal anımsar o gıınlerı îlk tanıştıgım Istanbullu yazar oydu (Hıç unutmam.o vıllaıda guneşlıbıı gıınCa ğalnğlu Meydam'nda Oktay Akbal'la konuşutken Nahıd Sırrı Orık gelmıştı yanımıza, Oktay benı tanıçtırınca Nahıd Sırrı pıs pıs sırıtarak "Beyerendı ne ıle oynuyorlar*" dıyedalgageçmıs,(ı benım lc ) "Taşralı Bır Ya/arın ", "taijralı' ya zarlaıın çilesını ve ofkesını dıle getırıyor Anlatıcı, "Orta Anadolu'nun ortasında bır kasabada oğretmenlık yaptığı bu lı sede" tanıdigı yctcncklı bır gencın, id man ıçınde gelı^mesını ve çok çalışıp çok ııretmesıne, yazdıklarının "gerçekten çok guzel" olmasına rağmen vayıncüann bu "çok gıı/el' ıırunlcrı basmamasını, o gencın kendı olanaklaı ıyla bastırdığı kı tabın "vıtnne çıkma olanafiı" bulaına masını varışnıalarda sııadan eserlere odul vcrıldıgı haldc o genun değeılı eserlerıne ouııl verılmemesını anlatıyor, ırdından suçlamalar basjhyor anlatıu dan da o genç vazardan da "Sıhırlı değ nek bıtıleımın elındevdı va/ık ( ) donenoyıınl ın ırtikbıldıgını ısjcrın uç knji arasında olup bıttığını bıldığını, doluılı/gın anlatıvordu Haklıydı ( ) Onların (Seçı<ilerkuıulu uveleıı) eLleıı nı bıle değdırmeyeteklerım soylemedım ( ) Bu bıçımıyle bıze yas,ama hakkı oı tadankaldınlmış B17 bızolmayıelealıp yarattığimı/ gıbı, yaıattığımızı vaşatma hakkını eldeedemedıfımı/surcce ( ) Bır buyıık govdeolamazsak bunu kııra ma/sak bu ı^ın olmayacağını ıçımdc du yaıak gıdıvoıum ( ) Hıncımızın o/e rıydı bu Bılıvorduk Ama hep beraber boyunegiyoıduk Katlanıyotduk Gıdıp adamları dovemezsın, ba^yapıtlar yatat san yas,atamazsın ( ) Yenıldım.amaoı dumıı toplayıp gelcccgim Istanbul, Anadolu senı bıı kez daha fethedecek (Son cıımle, o yeteneklı gencın, oğrct mcn olan anlatıcı, ışı 'halletmış", kapa ğı lstanbııl'a atmı^tır1) Ibıam Lrdem'ın butıın hıkâvelerını okııdum epev /orlanarak, sabrcdcrek, «,unku coğu berbat, ı,oğu biradan hıkâ yelerdıbunlar îbram Lrdem'ın "dıl"ınc bakın "Yıllaı yılı bırıktııdığım acılan, sevinçlerı bılıncımın boğumlarına yer leijtırmı^, say(alar buyu koşuşturdıığıım satır yolculuklanyla yaşamın engınlıkle nne velken açmüjtını kı bırden kendımı bır yadekle yaralı vc (jirıluplak buluver miijtım " tbıam Erdem, bu laflan ede bıyat dılı" sanıyor1 Ibram Lrdem'ın hıkâvelerınde hep kuçuk ayrıntıların beylık so7İerlc clcijtı rılerı var Otobuslere, şoforlere fena rak mış Zaman zaman olcuyu lyıce kaçırı yoı, " la^ıalı ' adlı hıkâyesınde, anlatı cı, o vereneklı gen<,tcn soz ederken "O yaşında, otıız be^e dayanmamıştı da ha, ofıi7 kıtap yazmıştı, " dıyor O yaş 1 ta otuz kıtap Haklibinız Ya sayı sayma 1 vı bılmıvor ya roman ya/mamıs Ibram Lrdem, sadece " lasralı "da "edebıyat yapma yı bır yana nırakarak valın bu dılle yazmı^, demek ancak of kelenınce kıırruluyor o "edebıyat dılı" sandıgı latlardan tbram Frdem'ın suçlamalarının yerın de olmadıgını, su<,lamaya kalkmadan kendı yazdıklarını eleştırel bır gozle (mumkunhe1) okuması gerektıSını gos termcyc bır ornek yeter YusurAtılgan, 1957 1958 Yunus Nadı Roman Mııkâ fatı'nda ıkıncılık kazanan Aylak Adam adlı romanını Manısa'nın Hacırahman lı koyıınden gondcrmıştı Cumhuııyet'e Ne se(,ıcıler kurulu duymuştıı Yıısuf Atılgan'ın adını, ne Yusur Atılganonları tanıyordu1 tstanbul eserle "tethedılır", palavray ladegiJ1 Süalp Çekmeci FİRARİ RENGİM KIRMIZI O ktay Akbal, bır hıkâyesınde, "gencecık ınsanların <,ektık lerıne" uzuluyordu, gençlerı "anlamaya" (,alışıyoruu, ama tanımıyordu gençlerı, bunun ıçın de gençler hakkında soyledıklennın ozetı, "Orda bır genç var ıızakta / O genç bızım gencımızdır" olmaktan ote geçemı yorau Sualp Çekmeci ıse o gençlerden bırı 1959'da doğmu^, 1977'de Istanbul l'eknık Unıversıtesı'ne, 19S()'de hapıs hancye gırmı^ "Sol bır orgute uye oldu ğu ve çeşıtlı eylemlere katıldığı ıddıasıy la " Ceza Kanıınu'nıın 146/1 maddesı ne muhalefet gerckçcsıyle verılcn cezası henuz kesınleşmemış Bu ce/.\ gazete haberlerınden de ofirendığımız gıbı, ıdam ce/ası Bu bılgıleıı Sualp f ekme cı'nın Fırarı Rengım kırmızı (Alan Ya yınulık, 19K9) adlı hikâye kıtabının dor duncıı sayrasından aldını kıtap, "1988 Akademı kıtabevı Oykıı M ınsiyonu" al mı% Sualp Çekmecı'nın kıtabında ıi7iın de nebılecck ııc hikâye var, uçunde de ı«,le rınde ya^aclığı yakından tanıdığı "o gençler"ı anlatıyor Sualp Çekmeci'de dıkkatımı çeken ılk olumlu yan ele aldığı kışılerde olaylar da lijin kolayına kaçmak tuzağından uzak durabılmesı ve gııç olanı seçmesı "Her Cîun Olemem"de, lü,edekı bır olava ka rışan arkada^larını lıse mudurunun bas kısı karşısında ele veren, unıversıtede, bu ele veıme olayını lıse mudurunden oğrenen polısın baskısıyla polıs olan bır genç kızı, 'Avnadakı Sıııetım de, dev nmcı bır gencın 'ıtıraiçı' halıne gelme surecinı ve bır ' ıtırarçı nın rııhsal du rumlarını, "Pırarı Rengım kırınızı"da, hapıshaneden kaçarak napıshanedc ka lan arkadaijinın evıne sıgınan ve arkada şının kausıyla sevışen gencı, arkadaşını ve arkada^ının karısmı anlatıyor Dı^ar da" sadeceyıımıbıryılyaşayan bırgenç, elbette gençlerı, elbette ya^adıklannı gorduklerını anlatacak, ama Sualp Çek mecı, yasantısından hareketle yazdığı hı kâyelerde, alabıldıgine serınkanlı davra narjılme ba^arısını gobteı lyoı lnsanlaı a ınsanca bır vaklaşım ve klışe savsozlerle suçlama yerıne anlayıp anlatmaya çalis ma Yığıtçe davranışları anlarmak bcl kı dahakolay gelebılırdı Sualp (,c'kme ci'ye, ama o, guç olanı seçıyor Sualp Çekmecı'nın hıkâyelerının etkı gucu, ın sanlara yaklasımındakt tutumundan, se rınkanlılığından gelıyor, vc bız, o hıkâ yelerı okurken ancak 'dışardan" baka bıldığımı/ "o gençler"ın ıç dunyalarını da, duşunce yapüarını da guçlıı ve /ayıf yanlarını da tanımaya ba^lıyoıuz Kısa ca, 'o gençler ', gazetelerde ve televı/ yonda oldugu gıbı bır "sayı" olmaktan kurtularak ete kemığe burunııyorlar, ya !}amımıza kariijiyoılar "lurarı Rengım Kırmızı" adlı hikâye yı ozellıkle sınemacı dostların dıkkatlc okumalarını salık verırım o hıkâveden guzel bır fılm vapılabılır Sualp Çekmecı'nın hıkâyelerının ıl gınçlığı "anlattıklan"ndan gelıvor ama nıkâyenın bıçımı ve dılı uzerınde daha epey çalışması, duşunmesı gerek Çek mecı'nın Bırkaç ornck vermek ıstıyo ııım "Yadsınan surcçlercc ya^anan geçnıı sı gıbı kaımaijik pozısyonunıı (s 53) Yaşamın ıvmesının sıfnlandıgı, olu mune eksılen geııye sayısın basladığı o anın urperışıyle yatagınclan kalktı " (s 54) 'Oysa artık zıncırlerınden çozecegı /amanı sıhrlamanın olanaklı olabıleceğı varsayımını pekışrırmekten başka çare sı kalmamıştı " (s 67) Akdenız rıızgârının antık savruluşla rında gorkemlıleşen bu kent " (s 79) ' Gerçek dostluklara ozgıı lırık bır or taklas,acalığı yaijamanuı guzellığı o ka daı uzun zaman onceyıtırılmıştı kı artık yasam dınamı/mının rıtılı ancak maske lı balo eğlencesının kuşkulanılmayan hırsızı olmanın heyecanıyla ate^lenebılır dı ' (s 78) Daha pek çok ornck verılebılır, Sualp Çekmeci, bunlan ' yazınsal dıl" sanıvor sa yanılıyor, bunlar, dupedu? kotu cdc bıyat Sualp Çekmeci Çehov'u mutlaka oku muştıır, buvuk ııstanın ozellıkle uzunca hıkâyelerını dıl ve anlatımdakı sadelık açısından yenıden okursa sanırım hıka yecılıgının gehijmesı bakımından yaraı lı olur (Yazık kı Sualp ( ekmeaden bır daha hikâye çıkmadı) • K İ T A P SAYFA 8 C U M H U R İ Y E T SAYI 723