Katalog

lerının değerlendırılmesının temelını de sırasıyla bu goruntuler oluşturacaktır Ama bu aşırıya kaçmış dehşetın dışında clc alındığında bıle, olum heı ne olursa ol sun hepımızın ya/gısıdır Bu duşunceyı hep aklımızdan çıkarmaya, ya da en azın dan olası en buyuk soyutlama ıçınde hap setmeye çalışınz ( )ysa hep bu duşuneey le yatıp kalkan Celıne, onu ınadına en so mut gerçeklığı ıçınde bıze anımsatmayı ustlenır Gecenın Sonuna Yolculuk'ta, ılk bolumlerden sonra bıle can çekışme sah nelerı hıç eksık olmaz Olumu ımgeleme alışkanlığına sahıp olmayan okurlar bıle, onu ıster ıstemez kafalarında canlandır mak /orunda kalırlar Olum Olum sozko nusıı olmadığı /amanlarda bu ke/ de fark lı anıştırmalar sergılenır, ozellıkle de be denleılgılıolanlan, hem dehastalanmaya da yaşlanma surcçlerı gıbı, bır başka de yışle yaşamın fı/yolojık ve bıyolojık zorun luluklarına boyun egışı ıçeıen, aklımı/a getırmeye pck yanaşmadığımız ışlevlerıy le, Celıne'ın ışın ıçıne kattıği gulunç oğe lere karşın, okurun bn başka yonden hıs setmış olabıleceğı yakınlığı yok edebıle eek bır o/ellıktır bu Bırakınız sonı akı ro manlarını, Geeentn Sonuna Yolculuk'ta bıle, C elıne'ı okumak rahat bır ış değıldır (5 elışkılı heyecanlarla oı ulmuştuı bu okıı ma sureei ve gerçekten bu duyguları LA man zaman suratımı/a atılmış bırer tokat ya da bızc yapılmış bırer saldırı olarak al gıladığımız da olıır, ote yandan, bu oku mayı bırçoklarından daha eanlı kılan ozel lık de bııdur ışte tnsanı, unutmaya çabaladığı bır duru mun yarattığı duyguya yoneltmek ıtın ışı boylesı bır hoyratlığa vardırmak şart de ğıl Ancak Celıne'ın aıt olduğu kuşak ıçın, Bırınci Dunya Savaşı kendı dehşetıyle sı nırlı kalmamış, bır çağın bıtımının doğru lanışı olarak ortaya çıkmıştır Savaşla nır lıkte, dort yuzyıl boyunıa Batı'nın felsefı ıyımserlığının temelını oluşturan butun o nkırler, dunyanın ussal duzenı, ınsanın us sal doğası, ılerleme, vb kesın bır bıçımde yok oîup gıtmıştır Celıne'den sonra baş kaları da ner turlu dayanak noktasından yoksun kalmış ınsandakı bu duyguya, olumsallık (Sartre) gıbı, saçma (Camus) gıbı felsefı adlar vereceklerdır Ama belkı bu adlar hâlâ, ışaret ettıklen duygunun yaşanmış gerçeklığını uzakta tutmanın bır bıçımıdır Bu duyguyu daha da dennden hıssetmeye başladığı bır anda Celıne'ın Bardamu'su şunu soyler yalnızca "Adeta boş bır ınsan olmaktan hep urkmuşum dur, yanı varolmak ıçın hıçbır nedenım ol mamasından " Boylelıkle o, herkesın kul landığı bır dılı benımseyerek, bılınçsız bı le olsa herkesın paylaştığı bır deneyıme daha aykın durmayı basarıp bunu okurda canlandırma konusunda daha elvcrışh bır konunıa ulaşır C elıne'ın başlangıçta top lumsal nedenlerle benımsedığı bu dıl, fel sefı dıle yakınhğı olmayan bıreylerın bıle kendılerıne en az otekıler kadar yonelt tıklerı soruları ozgun bır bıçımde dıle ge tırebılccek bır dıldıı Oıller arası f aı klılıkların ve C elıne'ın se çımınden dogan gucun en belırgın oldu ğu yerler, kotuluğun sorgulandığı yerler dır XVIII vc XIX yuzyıllar Batı'da, ın san doğasmın ıyı ya da en a/mdan lyıye do nuştuıulebılır olduğu ınancıyla belıılcn mıştır, eğıtım ve toplumsal somuruye kaı şı mucadelenın, kotuluk egılımı olarak go ı ulen ve Hırıstıyanlığın ılk gunah dıye ad landırdığı şeyı yok edebıleceğı duşunulu yoıdu Celıne'ın kuşağı ıçın savaş buıyım serlığı de dıgtrlerıyle bırlıkte gommuştu Buna Celıne kadaı ıkn ı olmtıs, bırı yoktur herhaldc, ama yalnızca bellı bır ielsetı ya da tanııbılımsel kultur duzeyıne aıt olan kotuluk sozcuğu yalnı/ca "hırtlık' adını ya da hırt' sıtatını kullanıı bu so/cııkler de tumııyk sokak dılıne aıttır ve gorunuşte zararsızdır Ama( elıne debağlambunla ra bırçok kez, fılozoflann ya da tanrıbılım cılerın teşhır ettıklen şu "kotuluk (ya da kotuye yakınlık) ıçgudusu" kadar değer yukler "Heı alanda, asıl yenılgı, unutmaktır, CUMHURİYET KİTAP SAYI 658 o/ellıkle de sızı neyın gebertmış olduğu nu unutmak, ınsanların ne derece hırt ol duklarını asla anlayamadan gebermektır" (lnsanlar) sıze kotuluk etmenın en kolay yolunu bulmaya çalıştıkları surece, bıraz netes almak mumkundur ( ) Sonrasında aynı hırtlık yenıden başlar " Burada soz konusu olan ucu/ kotu kaplı davranışlar değıl, benzertne acı çektırmekten zevk al maktır Yaşamları boyunca ınsanların bıı bırlerıne yaptıkları ufak tefek "hırtlıklar" belkı de gerçek boyutunu ancak savaşla rın, sıyasal çatışma gorunumu altında açi ğa çıkardıkları daha temel bır hırtlığın, ın dırgenmış, yasalarla ıyı kotu sınırlandınl mış şekılde ortaya çıkışıdır Ama buraya olduğu gıbı en yuklu anıamıyla kullanıldı ğında, şu "hırtlık" so/cuğunun Celıne ta raiından yeğlenmesının nedenı, en gun delık, hatta soylemek gerekırse, en somut olana ışaret edıyor olmasıdır Ona kıyas la, standart soz dağarcığında eşanlamlısı olabılecek "kotu kalplılık" gıbı bır sozcuk bılcsoyutkaçmaktadır tersıne, Ahmadou Kourouma'nın sozlerı, ( elıne'ın terımle rının gucunu daha ıyı gormemı/ı sağlıyor yenı bır romana baslamadan once Gece nın Sonuna Yolculuk u bır ke/ daha okur ken benım keştetmek ıstedığım şey dıyor Kourouma, tam da ışte şu "evrensel hırt lığın" anlamıdır Bu romanla ılgılı haberler sık sık gun deme getırılıyorsa, bunun nedenı ecıebı yat taııhınde bır ışaret noktasına donuş mekle bırlıkte, onu keşteden okuıların doğrudan doğruya algılayabıleceklerı bır yenılığı hâlâ koruyor olmasıdıı Ln kalıcı devrımler belkı de dıldc gerçekleştııılen lerdır ( elıne, bıı bıçem oluşturmak uze re sokaktakı adamın dılını seçmek sııretıy le, Fransız dılının tarıhınde bır donum noktabina ımza atmakla kalmamıştıı Res mı dılın tenmlerıyle dıle getınldıklennde artık hıçbır heyecan uyandınnayan, ama dun olduğu gıbı bugun de deneyımlenmı 7in merke/ınde yer alan konulara, sorgu layıcı ve kışkırtıcı yeteneklerını yenıden kazandıımıştır • / ranuzca dan ı^evıren hsra Özdogatı 0 tuplumun tum değerlerını dışlayarak ya nıt venyordu Oylcsıne kı, işgal yıllarında 1 ransa ulusuna duşman olan herşcyı ken dıne dost bılmıştı Celuıe de aynı radıkal tutum ıçındedır Ama o Genet gıbı eşcınsellcre 1 reud Marx gıbı Yahudılcre de karşıdıı Kısacası ınsan ( elıne de, bıı ınsanda da yanaşım olmayan her şcy var benmerkez cılık bencıllık çıkarcılık guçluden yana ol mak, ınsan, ozellıkle de Yahudı duşmanlı ğı Yazar ('elıne'de ıse, bır yazarda aradığım hemen her şey var Kendını olduğu gıbı benmerkezcı bencıl çıkarcı korkak Yanu dı duşmanı olarak ortaya koymaktan çe kınmemek Hıçbır şeyı saklamadan Gı/Ie meden Ama boylesı ıçtenlık hvarılerınden her zaman buyuk yazarlar çıkmaz O 20 yuzyılın, yepyenı bır dıl yaratmayı başar mış bırkaç romancısından bırıdır Bu yuz yılda (yanı geçen yuzyılda) ınsanoğlunun gerçeğını çopluklerde sıperlerde hastane lerde, lcamplarda aramak gerektığme man mıştı Hıçbırşeye (ınsana bıle) ınancı olma yan bır mahalle doktoruydu Parıs'ın, bır kenar semtınde Clıchy de ıkı savaş arası ta kır fukaranın derdıne derman olmak ıste yen bırhekım ]I Dunya Savaşı yıllarında ışgal altında kı Pransa'da, Nazılere yakın tavır alan, Ya hudı duşmanlığını dıle getıren yazılar, kı tapçıklar yayımlayan, savaşın bıtımınde Al manya uzerınden, kansı ve kedısıyle bırbk te Danımarka'ya kaçan, 1950'ye değın Hamlet'ın ulkesının zındanlarnıda yatan, ancak 195 l'de Fransa'ya donebılen bır he kım yazar Toplumdakı hastahklara, salgın lara karşı hekım olarak, anlaşılan elınden pek bır şey gelmedığını çok çabuk anlamış olmalı Mort'a C.redıt (laksıtle Olum) Nord (Kuzey), D'un Chateau 1 Autrc (Bır Şato dan Oburu) bunun buyuk bırer roman ola rak kamtlarıdır Bu romanların tunıu Nı etzsche nın 'ustun ınsan" kavramına verıl mışbıryanıtgıbıdır bır yerde surunen su ruklenen ınsanlar Celıne ı bağıştan yaratmış olduğu bu kendıne ozgu yepyenı ıoınan dunasıdır Kotuluğun akla gelen ve gelmeyen her tur lusu, aptallık, salaklık, hudukluk alçakhk, ne ıstersenız hepsı vardır bu yazarda Bel kı hıç okumadığı ya da okuduğunu ıtıraf et mekten kaçındığı Nıetzsche gıbı, bu ro manları okurun yuzune fırlatıp, ışte ınsan1 demıştır Çev rılmesı son derece guç, hattâ olanak sız bır yazarın ılk ama en onemlı kıtabını yayımlanışından tam yetmış yıl sonra, elı nızde tutuyorsunuz Benım soyledıklerımı unutun, yazarın cumlelerınekulak veun Çunku bu dunya dan, bu dunyanın korkunç savasjarından bu dunyadakı aşağılık somurulcn zorbalık tan saçmalıktan noşnut olmayan ama tum bunları yaşamın kaçınılmaz koşulları olarak yaşayan ınsanlaıla tanışacaksınız bu roman da Yaşamlarına c/ılmışlıklcrınc hıçlıkle nne, pıslıklerıne kımı ycrdc başeğen kımı yerde başkaldıran ınsanlarla Yazarına onun saçma sapan ınançlarına kulak asma dan gerçek bır ya/arın yarattığı gerçek bır dılle ancak bır romanda var olan gerçek ın sanlar • SAYFA 15 Onsöz FERİT EDGÜ O M P çağm mttmi yle kıtaplar vardır kı, elınızc alıp daha ılk saytasını bıtırmeden urpe rırsınız Olağanustu hıçbır şey yok tur ama duyduğunuz yepyenı bır scstır Kendı kendınıze, bu sesın, bu urpertının lutabın sonuna değın surup surmeyeeeğını sorarsınız decenın Sonuna Yolculuk ıın yarattığı urpertı, okuru, o gune değın, bıl nıedığı, tanımadığı bambaşka bır dunyaya, bambaşka bır ıklıme ^ağırmasından kay naklanmaz Okur, kendını sokakta sanır Çunku okuduğu sozcukler, cumleler soka ğın sozcuklerı sokaktakı adamın cumlele rıdır Ilk sayfalarda, ne mene bır yazarla karçı kar^ıya olduğunu çıkaramaz ve nasıl bır yolculuğa çıktığını da ayrımsayamaz I ıpkı 20 yuzyılın tum buyuk romanların da, Kayıp Zamanın t/ınde Dava, Şato, Ulysses ya da Nıtelıksız Adam'da olduğu gı bı Gecenın Sonuna Yolculuk da bu roman lardandır Ama hemen soyleyelım kı, bu ro manlarla uzaktan yalandan hıçbır gobek bağı yoktur onun Bellekten, bılgelıkten, duş gucunden, /ıhınden, felsefeden değıl yaşamın ıonden doğan bır romandır o 1932 yılında, o gune değın adı duyulmamı^ bır yazarın adıyia yayımlandığında, edebı yat dunyasını alt ust eden ozellıkle romanın dılı olmuştu Bu, Pransız yazınında uç yıız yıldır unutulmu^, sokağın dılıydı Bu yenı, genç yazar, bu dılden bır uslup,, hattâ, onu da aşan yepyenı bır roman dunyası yarat mıştı Bu sesı daha oncc duymuştum dedırten bır dıl bır usluptur soz konusu olan Sıra dan ınsanların ışçılerın ı^sızlenn esnafın yosmaların kanıın kaçaklarının konuştu ğu bır dıl Yazar onların so/cuklerı dcyıs lerı, argosuyla ya/mi!; bu dıle uygun bır de uygıın bır de sentaks yaratmı^tır Bıtmcyen uç, noktalar hemen hersozcukten sonra yer alan unlemler Yazar Celıne, sokağın bu dılıne oykun mez, o hammaddeden yenı bır dıl yaratır Çunku konu^ma dılı yazı dılıne donu^tu ğunde tum renklerını şurını canlılığını yı tırır solar olu bır dıle donusur Bunun bı lıncındekı ya/ar o hammaddeyı ı^lerken bır loman dılıne donuştururken o dılı ye nıden yaratır Artık o sokağın değıl roma nın dılıdıı Yctmıi} yıl sonı a bugunun okuuına (o/cllıklc bu lomanı Turkçe çcvııısınden okuyanlara) bu du^unceleı abartılmı^gıbı gclcbılu llaklıdıtda (^unkuaıadan gc<,cn sure ıçınde, ( elıne uı bu lomanla açtıgı \c olcnc dek sekız romanında surduıduğu bu dıl bu uslup yalni7İ ransa'dı değıl yeryu zunıın bırcok ulkesınde bırçok ya/ara yol gosterıcı olmuş yenı roman anlatı anlayış, larına kaynak olu!;turmıi!5tur Ozellıkle de Amerıkan edebıyatında Henry Mıller \c ondan sonra gelen hemen tum beatgenera tıon ya/arlarında bu etkının dcrınlığını go ruru7 Celıne, anlatı dılının kemıkleşmış yapısı SokağmdHI nı yıkarken, toplumun tum kurumlannın, polıtıka, dın kultur, sanat edebıyat, daha da onemlısı yaşama bıçımını karş,ısına abr ve anar^ıst bır tutumla bu değırmenlere sal dınr Vatan,mıllet,esıitlık,o/gurluk kardeş lık \e bule blanc rouge ıçlerı boş.uzerlen ne tukurulecek kavramlardır I um yazarlık yaşamı boyunca bunların uzenne tukurur Kendısının de bu toplumun bır urunu ol duğunu unutmadan Dolayısıyla kendı uze nne de tukurerek Celıne ıkı dunya savaşını, somurgecılığın en korkunc buyutlarını palazlanmaya baş layan kapıtalızmın acıması/lığını yaşayan 20 yuzyıl Batı ınsanının bıreysel bozgunu nu, devrımcı mancın yukselı^ını ve çokuşu nu, ne Malraux gıbı yucelterek vazdı, ne de Sartre gıbı Varlık ve Hıçlık açıfanndan Bu ve bcnzen ornekler goz onunde tutul duğunda, onun toplu vapıtı ılk roman Ge cenın Sonuna Yolculuk'tan başjayarak, son kıtabı Rıgodon'a değın şaşırtıcı bır ınsanlık durumu sergıler Kendını ve yaşamına gı ren <,ıkan ınsanların oykusunu anlatırken, ıkı sava^m arasına sıkısmış ınsanların sefa letını anlatır Onların aılıyle Bas;ka bır de yışle kendı ki!,ısel oykusunu, yazı yoluyla bu çağın oykusune donuşturmeye çalıs.mış tır Ya da tersı 1 ransa nın toplumsal oyku sunu kendı yaşamına ındırgemı^ bır ro mandan obtırunt anlattığı olaylarda bata çıka kendı ya^am oykusunu anlatmıştır Oy lesıne kı ne kendındcn once ne kendınden sonra, hıçbıı romantı (belkı Jean Genct ha rıç ama o ayrı bır konu) kendını boylesı bır çıplaklıkla romanlaıının konusu durumu nagetamemıs.tır Celıne (jecenın Sonuna Yolculuk'tan sonrakı romanlarında, ad vererek çağdısji Malraux'un kahramanlığından tıksınır Sartre ın varoluşculuğu ve polıtık duşunce lerıylc Sımonc de Beauvoır'ın femınızmıy le dalga geçer Katolık Maurıac ı komunıst Aragon u Llsasıyla bırlıkte horlar gulunç lc^tırıı Onun zehırlı kalemınden kurtul muş pck a/ ya/ar ve polıtıkacı vardır Ken dınc gclınce o verleıdc surunen tek ereğl vaiçamak uğruna her ^eyı yapan her şeyı "mubah gorcn o "ınsanlık scralctrnın kan ramanıdır cğcr buıada onun tıksmdığı "kahıanıan" sozcuğuntı kullanabılırsek ( clınc ın romanlarında doğrulaı >anlıslar yoktur t, unku doğru/yanlış doğru/yalan lyı/kotu guzcl/çırkınkar^ıtfıkları bır değer olçutunu hatta bır cthık ı gerektır Celı ne de boylesı bır cthık dc yoktur Yajjamak ayakta kalmak ıçın neve ınanması gerekı yorsa onaınanır Banasorarsanızbırtekşe ye Ya/maya lean Genet kendısını dışlayan topluma, Supümn, surukteınn inssnlsr