Katalog

'Denemeler' Sabahattin Eyuboğlu çevirisi ile yeniden yayımlandı Bir MontaiHie klasiai Montaigne, Denemeler'in ilk iki kitabını 157180 arasında yazmıştı. Ilk kez 1580'de 'Essais de messire Michel Seigneur de Montaigne' (Montaigne Senyörü Micnel Beyefendi'nin Denemeleri) adıyla yayımlanan bu kitaplar, doksan dört bölümden oluşur. Bunlardan 157174 arasında yazılmış olanları, ihtiras, sadakatsizlik, acı ve ölüm gibi konuları ele alan, çok da kişisel olmayan bir üslupla kaleme alınrmş kısa anekdotlardır. Sonraki denemelerinde ise Montaigne'in önceki Stoacı bakışını giderek terk ettiği, Stoacılığa ve bütün bağnaz bakışlara cephe aldığı görülür. FATMA ORAN nı 157180 arasında yazmıştı. İlk kez 1580'de Essais de messire Michel Seigneur de Montaigne (Montaigne Senyörü Michel Beyefendi'nin Denemeleri) adıyla yayımlanan bu kitaplar, doksan dört bölüm den oluşur. Bunlardan 1571 74 arasında yazılmış olanları, ihtiras, sadakatsizlik, acı ve ölüm gibi konuları ele alan, çok da kişisel olmayan bir üslupla kale me alınmış kısa anekdotlardır. Sonraki denemelerinde ise Montaigne'in önceki Stoacı bakışını giderek terk ettiği, Stoacılığa ve bütün bağnaz bakışlara cephe aldığı görülür. Artık daha kuşkııcudur; insan zihninin hcrhangi bir şeyi kesin olarak bilemeyeccğıni, insanı yükseltebilecek tek gücün Tanrı olduğtınu düşiinür. Ama Montaigne'in insan bilgisine vönelik saldırısı, insanın kendisi üzerinebilgistni dışarıda bırakır. "Eğer kendimizi bilemezsek, neyi bilebiliriz ki" diye sorar ve hcm bilgiye hcm de bilgeliğe giden yolun insanın kendisini bilmesinden geçtiğini savunur. Denemeler'in 1588'deki beşinci basımına alınan üçüncü kitabında, doğruya ve uyuma ulaşma çabası ön plandadır. Montaigne'in kendi portresi, insanlığın da portresi olarak sunulur. Artık Montaigne, insanın kendisini inceleyerek insan doğasını kavrayabileceğine inanmaktadır ve gösterişli bir kamu yaşamına karşı erdemli bir özel yaşamı savunur. Montaigne'e göre, özel yaşamında kendi doğasıyla barışık yaşamayı öğrenen insan, kendini inceleyip denetim altında tutarak ahlaksal bağımsızlığına ulaşabilir. Montaigne 1588'den sonra Denemeler için yeni bir kitap ya da bölüm yazmadi. Ama kitaba hem kendisiyle hem de ahlak, müstehcenlik ve dinle ilgili yeni bölümler ekJedi. Ayrıca Fransa'daki iç savaşlar üzerine, bir yandan Katolikleri, daha çok da Protestanları cesurca suçlayan yeni bölümler yazdı. Montaigne yaşadığı dönemde çizdiği kişisel portreden çok, duygıılarına kapılmayan ölçülü tutumuyla beğenilmiş, sonraki yüzyıflarda başka yönleriyle de önem kazanmıştır. A. Armaingaud tarafından yayınıa hazırlanan toplu yapıtları 192441 arasında Bütün Yapıtları adıyla on iki cilt olarak yayımlanmış,tır. Türk kültürünün kökenlerine ve sorunlarına eğilen yazılarıyla çağdaşlarını ve kendisindeıı son ra gelen kuşakları etkileyen deneme ve eleştiri yazarı, sanat tarihçisi, çevirmen Sabahattin Eyuboğlu (1908, Akça abat 13 Ocak 1973) Montaigne'in Denemeler'ini çevirmeye Tercüme dergisinde başlamış. Hasan Âli Yücel'in Milli Eğitim Bakanlığı döneminde, Neşriyat Müdürlüğü'ne bağlı Tercüme Biirosu'nca ilk sayısı 19 Mayıs 1940'ta yayımlanan ve seksen yedi sayı çıkan aylık Tercüme Dergisinde edebiyat ve düşün yapıtlarının çevirileri, çevirileri konıı alan tanıtma ve değerlendirmelcr, Türkiye'deki ve dünyadaki çeviri çalışmalarına ilişkin haberleı yer aldı. C icero, Scaurus'ün üç ciltlik kaynakçası için şöyle der: "Yararlı bir kitap! Ama kimse okumuyor." Günümüzde pek çok kitap için de söylcnebilir bu. Kimse Salâh Birsel ustamızın deyişiyle kanı bol kilapların peşinden koş muyor çünkü. Insanlann aklını çelen, onları gezmeye çıkaran kitaplar, zckâlarını vormayan kitaplar olııyor. () kadar çok kitap çıkıyor ki elbette çıksın, çıkmalı da sapı samanı birbirine karıştınyoruz. } liç kıışku yok, Montaigne, çağının bütün kitaplarını üç eksik beş artık, okuınuşlıır. Aynı şeyi 2001 yılındaki bir yazar için düşüncbilır miyiz.') Klasiklcri mi okursun, yukbit sayısi her giin biraz daha artan çağ daş, vazarları mı? Dirlik, dışlık bırakmayan bir konıı. Bir eğitim sorunıı. Gelgelelim eğitimciler hiç oralı değil. Ama YKY ve Türkiye Iş Bankası Yayınları, yazın ve dü şün hayatımıza ycnidcn kazandırdıkları yapıtlarla eğitimcilerin yapamadıklarını yapıvorlar. İ'ürkiyc lş Bankası Yayınla rı'ndan ozcnli bir baskıyla çıkan Montaigne'in Denemeler'i bu olumlu çabaların güzel bir örneği... Dönemin önde gelen kisilerinin yaşamlarını vc ideallerini konıı alan Denemeler, Sabahattin Eyuboğlu'mın da önsözünde belirttiği gibi, 'Kendini tanı!' ilkesinin bütün bir ömre uygulanmasıdır. Denemeler, klasik bir Latin öğrenimini, kuşkucu bir bakışı ve insam merkez alan bir ahlakı yansıtır. iTÜ'deki işine döndii. Babeuf'ten Vedat Günyol'la birlikte çevirdiği Devrim Yazıları (1963) adlı kitaptan ötürü Türk Ceza Kanunu'nıın 142. Maddesi uyarınca yargılandi; 1966'da aklandı. 12 Mart döneminde gizli örgüt kurdukları savıyla Vedat Günyol ve Azra Erhat'la birlikte tutuklandı; yargılama sonunda aklandıktan kısa bir süre sonra öldü. Ilk yazısı 1930'da Ankara'da Hâkimıyeti Milliye gazetesinde yayımlanan Eyuboğlu, 193O'larda Tan, Varlık, Ağaç, Kültür Haftası gibi dergilcrdeki deneme, eleştiri ve incelemeleriyle dikkati çekti. Bu sırada şiir ve müzik, öz şiir sorunu, yabancı dil ve kültür, sanatta içtenlik gibi daha çok genel sanat kavramları ve dil sorunlan üzerinde durmuştu. Yazarlığmın asıl etkili ve verimli dönemi 1940'larda başladı. Tercüme, Yaprak.Yeni Ufuklar, Tanin; Cumhuriyet gibi dergi ve gazetelerde yayımladığı yazılarıyla lcültürün maddi temellerini araştıran, halk değerlerine yönelen hümanist bir düşüncenin öncülüğünü yaptı. Yaprak dergisinde, Yeni Şiir hareketinin toplumsal Dİr içerik kazanmasına katluda bulundu. Orhan Veli, Cahit Külebi, Ceyhun Atuf Kansu, Mehmet Başaran gibi şairleri ele alarak tek tek değer lendırdi. Küllür yaşanıına yeni bir edebiyat anlayışının ve cıil devriminin yerleştiği bir dönem olan 1950'lerin sonlarında ise yazılarında empervalizm ve kültür ili^ kileri sorununa ağırlık verdi. Sabahattin Eyuboğlu Türk kültürü konusunda Halikarnas Balıkçısı ve Azra Erhat'la birlikte yeni bir Anadoluculuk görüşü getirdi. ()na göre Türk Kültürü, Ana dolu'da daha önce yaşamış eski toplumla rın kültürlerinin bir uzantısıydı. Böylece Türk kültürünün kökenini Orta Asya'da aramak, çağdaş, Batı kültürüne dolaysızca bağlanmak kadar yanlıştı. Batı kültürü nün kaynağı olan Yunan kültürü Anadolu'da doğup gelişmışti. Eyuboğlu ve arkadaşlarının Anadolu hümanizmi kavramı ilkçağ Anadolu toplumlarının kültürlerinden kaynaklanıyor, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerini içine almıyordu. Böylece laik ve maddi içerikli bir kültür ortanıı ya ratılacaktı. Eyuboğlu Eski Anadolu uygarlığı konusunda bir dizi de belgesel filın yaptı. Bu dizinin ilk filmi olan Httıt Güneşi (Mazhar Şevket tpşiroğlu ve Aziz Albek'le birlikte) 1956 da Berlin Film Senliği'nde ikinci oldu. Eyuboğlu 1966'da Sinematek'in kurucuları arasında yer aldı. Çeviri alanında ise Fransız, Ingiliz, Rus, Yunan ve Latin edebiyatından birçok klasik yapıtı çevirerek önemli bir boşluğu doldurdu. Mavi ile Kara (1960) adlı denemeler ki tabıyla Atac Armağanı'nı, M. Ali Cimcoz'la birlikte yaptığı Platon'un Devlet'inin çevirisiyle de 1959'da Türk Dil Kurumu Çeviri Ödülü'nü kazanan Sabahattin Eyuboğlu'nun 1970 yılında IVJontaigne'in Denemeler'ine yazdığı Önsöz IV'ün son bölümüyle bitiriyoruz tanıtma yazımızı: "Montaigne çevirileri yıllarytlı, zor olduğu kadar da tatlı bir uğraş oldu benım içın Çevirdikçe sevdim, sevdıkçe çevırdım onu Güzelim dilini hâlâ rahalça anlar duruma gelmış degilim. Ona söylemedig'ıni söyletmek korkusuyla çevirmediğım, çevtrıp basttrmadıg'ım parçalar, çevirdiklerimdcn daha fazladır. Biz daha dün yajayanyazarlartrnm, Ahmet Haşım't hıfe, yeni Türkçeye çevirirken Fransızlar Montaigne'in dilını yeni Fransızcaya çevirmeye ktyamtyor ya da cesaret edemiyorlar. Montaigne in ııydurduğu kelimeler bir yana, anlaınlart çok değısmn ya da hiç kullamlmaz olmu$ deytmler bir haylı şajirtıp oyalıyor insanı Ama öyle stcah bir içtenliği var kı bu dılıtt, seve seve uğraşıyonıunuz öziine vıir/mıya Çok yerde Montaigne'ı kendi çafcındü îngılizceye çeviren Floriot'ya başvurdug'um oldu. Ama o da çok kez Montaigne'in k.eli melerine kıyamayıp oldu&u gibialmts ken dı dilıne." • Montaigne Denemeler/ Türkçesi: Sabahattin Eyuboglu/ Türkıve ts Bankası Yayınları/284 s. C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 5 8 8 Eyuboğlu ve yapıtları Montaigne'in Denemeler'inden başka Fransız Realizmi (1940), Avrupa Resminde Gerçcklik Duygusu (1952; M. Ş. Ipşiroğlu ile birlikte), Yunus Emre'ye Selam (1966), Yunus Emre (1971), Pir Sııltan Abdal (ölümünden sonra, 1977), Köy Enstitüleri Üzerine (ös 1979), Gökyüzü Mavi Kaldı (ös 1978; Yaşar Kemal ile birlikte, halk edebiyatından derlemeler), Bütün Yazıları I (ös 1981; der.: Azra Erhat) gibi önemli yapıtları olan Sabahattin Eyuboğlu, ressam ve şair Bedri Rahmi Eyuboğlu'nun ağabeyidir. Trabzon Lisesi'nin son sınıfınaaykcn üniversiteye öğretim üyesi yetiştirmek için açılan sınavı kazanarak 1928 de Fransa'ya gönderildi. iki yıl Dijon, bir yıl Lyon (Jniversitesi'ne devam ettikten sonra bir yıl Paris'te kalıp Sorbonne'da dersleri izledi (1931). Ertesi yıl Ingiltere'de Ingiliz dili ve edebiyatı üzerine incelemeler yaptı. 193 3 'te Türkiye'ye dönünce, Istanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Fransız Dili ve Edebiyatı Bölümü'nde doçent oldu. 1938'e değin Milli Eğitim Bakanlığı müfettişliği, Talim ve Terbiye Kurulu üyeliği, Tercüme Bürosu Başkan Yardımcılığı gibi görevlerde bulundu. 193947 arasında Hasanoğlu Köy Enstitüsü'nde ders verdi. 1946 da çok partili yönetime geçildikten sonra köy enstitülerine karşı yürütülen kampanya sırasında Tercüme Bürosu'ndaki ve Hasanoğlan'daki görevlerinden uzaklaştırıldı. 1947'de Paris'e gitti. Dönüsünde yeniden Milli Eğitim Bakanlığı müfettişliğineatandı; îstanbul Üniversitesi Fransız Dili ve Edebiyatı Bölümü'nde karşılaştırmalı TürkFransız edebiyatı, Istanbul Teknik Üniversitesi ile Istanbul Tatbiki Güzel Sanatlar Yüksekokulu'nda sanat tarihi dersleri verdi. 27 Mayıs hareketinden sonra üniversiteden uzaklaştırılan 147 öğretim üyesi arasında Eyuboğlu davardı. Yeniden göreve çağrılınca İnsanlığın portresi Deneme türünün öncüsü Deneme turünün oncüsü olan Fransız yazar ve saray adamı Michel Eyquem de Montaigne (28 Şubat 1533 13 Eylül 1592, Montaigne Şatosu, Bordeaux yakınları) büyük oir özenle yetiştirildi. Fransızca bilmeyen bir Alman öğretmenin elinde Latinceyi anadili gibi öğrendi. Altı yaşında, dönemin önde gelen hümanistlerinden George Buchanan ve M. A. De Muret'nin ders verdiği, Bordeaux'daki College de Guycnne'e gönderildi. Daha sonra Toulouse Üniversitesi'nde hukuk okudu (154650). 1557 'de Bordeaux Par lement'ına (Yüksek Mahkeme) danısman oldıı. Orada tanıştığı, kendisi gibi danışınanlık yapan şair ve edebiyat adamı Etiennc dc la Boetie'yle kurduğu dostluk, ya şamının en güçlü bağlarından biri oldu. Babasının isteği üzerine, on beşinci yüzyıl îspanyol bilgini Ramon Sabunde'nin Tanrı nın varlığını ve insanm ona karşı sorumluluklarını konu alan Doğa Dini adlı yapıttnı Latinccdcn Fransızcaya çevirdi vc 1569'da yayımladı. Deneme vazmaya 1571 de başladı ve yazmayı aralıklarla ölümünedeğinsürdüıdü. 158081 yıllarında, yayımlatmak üzere yazmadığı için ancak ölümünden sonra basılan Journal du Voyage'da (1774; Gezi Günlüğü) anlattığı Avrupa gczisine çıktı; Fransa, Almanya, lsviçre, Avusturya ve ttalya'yı dolaştı. Montaigne, bu yapıtında 'merak'ı gündelik hayatta kullanıma sokmanın yollarını açıklamıştı; okuyucularını 'sıradan şeylerin gizenıi'ni araştırmaya yönlendiriyor ve seyahat edcrken 'tanımadıkları lıavayı iç lerine çekmekten korkmamalarını' öneriyordu. Montaigne, karışıklıklarla geçen 158185 arasında, Bordeaux belediye başkanı da oldıı. Montaigne, Denemeler'in ilk iki kitabıSAYFA 12 Deneme türünün öncüsü olan Fransız yazar ve saray adamı Michel Eyquem de Montaigne.