Katalog

Mahir Ünlü'nün kitabının en dikkati çeken özellikleri, konuları yazın tarihine boğmadan, mctinlcre dayalı olarak iişlcmesi; öğretmene ve öğrenciyc mctın iı/erindc düşünme, düşünce geliştirme vc tartı^ma olanağını sağlaması ile metin seçiminin son dcrecc isabetli l KEMAL BEK Kusbakısı elestiri ıc,ın kavııakolma nıtelığındede lıklendırl Bıı bolumde "Llestı ğılleıdıı, "Bılgı bakımından ve ıı tuıleııvlc ılgılı bıı sonucavar MAHİR ÜNLÜ tersı/, de&erlendırme bakımın mnk ıcın, kanımı/ca şıı temel dan genelgecer vorıım ve yargı o^eleri go/ onıınde bıılıındıır TÜRKÇEDE laıı KjCien tcvkîıcleı, bugıınku mak geıekır,' denerek "Ya/ın YAZINSAL • edebıvat taııhıntn tartısılabılır sal Kuıam ve Kuıallaı', "Ya/ın ka\nal<.ları sayılan bıı va/ınsal sal Akımlar", "Ya/ınsal Iurler ELEŞTİRİ tıııdııı " (s 89) ve ()lçutler", "Ya/ar ya da Sanatcılarm Bakıs Aulan", 'Yon Bu bolumun ''Tan/ımat Fde teııı ve Bıı,emleıı ' ' k u ı a m ve bıvatı Donemı' baslıklı kısmın Kıırallaıa Baglı Uc^tın", "Ol ıla (S 90), (,agda^ elestııının gus.ıl I leştırı, " d e r ç e k t ı Bılım Fan/ımat Fvdebıyatı Done sel l.leştm", " lonlumbılımsel I leştın" mı ndt başladıgı, bu konudakı «.abaların "Sosyalıst Llestiiı , " fınbılımsel Lleştıu", ılaha <,ok, dılın (< )smanlıca'nın) doğrıı "ksıl L le^tııı' "i/lcnımcı Llestııı", "Va kullanımı, konusma ye ya/ı dılı aıasinda lofustu l'lcsiırı" vt "Yaptsaltı Clestm" sı kı laıklılık, Dıvan Fulebıyatı'nın, Avru nıHandırmasına varılıyorvebunlaralt tııı pa'dan, ozellıkle Fransa'dan ctkılenen yeleı lyle ıneclcnıyoı r l b e t t e kı, oı nekk 11 \e nı ya/ın anlausma ka\nak olama\acağı; kanıtlaıı olmak ko^uluyla, baska ııiLeleyı sanatlıanlatımınanlasılmayıgucleştııme Likı baska sınıllandıımalaı dayapabılıı, sı, aru/ ol^usunun, uyaldaıın dogıu kul bunlaıın bıı kısmını bırleştırıp, ba/ılarını lanılması, Osmanlı aydını lun yenı olan bolerek yenı eltstırı turkrı dc ortaya ko du/ya/ı anlatımn (loman, oyku, oyun) tayabılırler lıer sınıflandııma okurun kav nımı ve sorunları vb gıbı, gunumu/dc arlamasi a^ısından kolaylıklargetııdıgıgıbı, tık taıtısılmavan soıunsallarla ılgılı oldıı sakmcaları da ıcınde ta^ıı Bununla bırlık ğu belırtılmcktedn Cjoıuldugu gıbı, bu u , anladıgını kadarıyla, Unlu'nun sınıldonemdı kı eleştırı cabalaıı, metnın kenlandırmasi henı o/gundur, hem de Tmıle dısınden cok, metın aracıhg'ıyla sanatçıya 1 Iennequın'den Baudelaııe'e kadaı bıı donuk ve ogıetıcı nıtelıktcclır çok elebtıınKiıdcn sc^den parcalarla do Unlu su sonuca varmaktadır " lanzı yurucu bıı oıncklendiıme yauıltnıstır mat hdt bıyatı, yazarlann, hırtakım konu 'T.leştırının Anatı/gılerı' (s 4X) bolu lar ve yapılar uzerındc yaptıkları deg~t rlenmunde elcştııının nesnesının yapıt sanat dırmeltrle yazınsal cleitırıyı ba$lattıkları (,ı oldugu uzeıındc duıularak 'elestırıde ılk donem sayılır ( ) Iler \eyden once $uolçutler, oğeler, yontemler" ırdelenınekte nu soylcycbılırız lanzımal yazarları ara dır Ya/ara gore, "Ya/ınsal Anlatı Olcııtsında clag'da^ eltüırmen olarak nıteleyebılcrı" (s 54) dılsel olçııtler, gu7elduyu, ya leceğımız yazar bıdunmadıg'ı gıbı, bır yapı ratı, "Ya7arın Seı^ımıvle llgdı Ogeler" (s tın ya da bır yazar/sanatc. ının çagdas etes Cj4) konu, /aman, bi(,ım, "()kuıa ü o n u k tırnmc pck rastlamıyoruz Bunun/a bırlık Olcuder" (s 71) gudu, ınandıncılık, kalı lı kıtnı tutumlarıyla çagdaş eleştırı anla eılıktır [Bu bolumdt, "Ttrry F'agleton, yı^ına yaklayın, bu bag'lamdagoruslt rurc 'toplumcu cdebıyat'ın oğelerını sırahyor tenler de yok deg'ıldır lanzımat elt^tmsı, vc elestırmenın goıevını bınlcte belıılı çagdaş eleştırımızm ılk adımları sayılır " yor '1 (jeııel uıetım bıcımı 2 Ya/ınsal (s 113) "Ya/arlaı ve Llestıtdıkleıı" baş uıetım bıyıııı, ) Cıenel ıdeolo|i, 4 Ya/a lı^ı altında, 'jınası, Namık Kemal, Be^ır ıırı ıdeolojısı, 5 Cîu/elduyusal ıdeolo|i, 6 Fuat, Recaızadc F^krcm, Muallım Naeı vc Yapıt" dondi{*ı ıcın bunlaıın va/arın gore Mı/ancı Mıırat ın ya/ılarından ornckler vı oldıığu ı/lenımı doguyot sanırım 1 ag verılmekte ve bıınlar değerlendınlmekte leton, bunlaıı, metın olusıııken ya/aıın et dıı kısı altında kaldığı "ctkı çcnıberlen"nı, va "Ldcbıyat ı Cedıde Donemı' baslıklı nı meinm gıı/clduyusunıın olıısnıasında kısımda (s I 14), F.dcbıyatı ('edıdecı kı bclırlcyıu ttkenlerı belırkmck am.ıtiy ler ın otc kı adıyla Servet ı Fununcular'ın la belııtmıs, "eleştıımcnm goıevını belııt eski yazın vanlılaımtakcndılerıne "I ran mek" amauvla dıgıl I sı/ eclebıvatına a^ırı bağldık, ko/mopolıt lık, oykunmecılık, ulusal olmamak, 'dekaTiirkYazınındaBeftiri danlık', Dıl vc anlatımda halktan u/aklasKıtabın doidiun.ii VL besıiKi bolıımleıı ma.yapavlık Şıırdc "ımgegarınlığı, anlaş"Turk Ldcbıyatında L k s t ı n ' (s 87) ve ma/lık bı^ımııukyapılan salcıııılaıa kar "20 Yu/yıldaTurkeedc Ya/ınsal Kleştın" sj basta 1 luseyın (^ahıt ve Ahmet îjuayb (s 1 37) bashklaıını taşıyoı Kıtabın adıy olmak ıı/cre, elestırıye yoncldıklcrı, ama la bağlantıh ve en onenılı bolıımleıı bun daha (.\A oncmlısı ele^tırının ne ve elestırlar: menın kım oklugunu sorgulamaya başla "Turk Edebıyatında Eleştırı" bolumun dıklaıı belııtılmektedıı Yazara gcjıe do ı\c, "Doğu edebıyatında, Ratı'dakı anlam nemın bashca eleijtııı sorunsalları, olcuda yazınsal eleştıııyı bulmak, yakın tağla uyaktartıi;maları,oykuroman taıtı^malaladekolanaksızdır Doğuedebıyatlaıının rı vc dıl anlatım tartışmalarıdır sıır ve (.lu/ya/ılaı ında, (;eşıtlı konulaı ısk nırken, bol bol 'ovgu' vc 'yergı'krt rastlı yoru/ Bıınlar, ya/ınsal yapıtlardan, kısıler den cok, genel anlamda, ya^ayışlaıı, dav ıanı^laıı, ınanc,, ahlak vc gelenckleı aı,ı sıtRİan tlestıren, ın sanlara yol gosterıcı olma, oğutler vcrme amaıina yonelık de geılendnıneleıdıı," denıyoı Anla^ıl.ua^ı fibı, ya/ar "te/kırı" yada "te/kîıet ııs şıı arâ " adı venlen veeb kıya/.ın'ıtıata^tırınaı ılar ı^ın hemen hemen tek kaynağı olantuıdcn so/ et mektcdir ne var kı, tt/kîrcler, so/ konu sıı ettıklerı saıılerı degcıkndlıme (,aba sı olaıak vazılmıslar dıı, ama lıenu n he men hıcbır bakım dan c.ıgdaş tlestırı Unlu lAİebıyat ı Ccdıdc'declc!jtın ko nusunda da su sonuca v.ırmaktadıı "hde bıyat ı ( (dıdt dom mındc, topluluk yazar larının, kar^ıtlarımn ya da dtşta kalanların edebıyat ve dıl konu lurında, yazın sal du ru)n ya da <ic h\ıwle ılgılı goru^lc rı olduk ça d( $ı$ıktır / Bu değtfik tutunı, duşunce ve yonlendırrnelerın, dılın yalınlasması dı şında edebıyat ve eleştırı bağlamlarına olumlu bır sıırcce eır dıg"ını gostermekte dır / Ldcbtyatı Ledıdecıler tanztmat donemı \aır ve yazar larına gore, edc bıyata dabagcnı^ vc deg'ısık Mahir Ünlü'den "Türkçe'de Yazınsal Eleştiri" tı tdcbıyatı dolaynıyla guzelduyu (es/elık) vc ba^ka alanlarda ara^tırmaların yapılnıa \ı onların bakı\ açılarının değtyneunr yolaı\ınıştır' (s 1Î3) Bıı kısımda da "Ya /arlaı ve Lle^tırdıklcn" baslıgı altında, Ahmet 'juayb, I luscyın C.ahıt, Cenap îja habettın, Mehmet Raut, Haht Zıya. Tev fık Fıkret vc Alı Kcmal'den ornckler ve değerlendırmeler vııılmektedıı "20 Yu/yıkla [ uık^ede Ya/ınsal 1 les tın" bolumunde (s 137), 1%0'lara dek ya/ınımı/, (Aimhurıyet OIKCSI, Me^rtıtı yct Donemı (19001925), Cumhıırıyet, Kuıuluş Donemı (1923 1940), Cıımhuıı yet, Yenıleı Donemı (1940 l%0) vc Son Donem (1960 sonıası) olaıak bolıımleıı mekfe vı ek ştıı ı, bu bolumlcme ı/k nerek ııdelenmektedır Bolumun "( umhurıyet Oncesı, Me^rıı Uyet Donemuıde Ya/ınsal Llestııı (1900 1923)" baslıklı kısmında bu donemdckı ana sorunların Turk(,ecılık (ulusal dıl), ulusalolçu (bccı olcusu), Batıcılık, Islam cilık,( )smanlı I uıkbegenısı gıbı, toplum sal tarıhseldonu^umun lıı/landıgınıngos tergesı olan soıunlar oldugu belııtılmck tedır Metnın kendısı, gıı/cl dııyıı, buım sel tartışma değerlendırmeler ıkıncı plana atılmıstıı Bu donusum vetaıtısılan konu lar aıtık t>kut olaıak "ulusal olan"ı almak ta ve deöerlendırmeler de bu yonde yapıl maktadır Unlu bu bolumde, çeşıtlı ya/ar ların eleştırcl metınlennden oı nekleı ın ya nı sıra, yazıuıını/ ausından onemü ıkı met nı, "FecTı Atı Toplulugunun Kurulus Bıl dırgesı" ıle Ahmet Hâsjm'ın "Şıır Flak kında Bazı Mulâhazalar ' baslıklı (sadeleş tuılmi!;) metnını de ornek olarak almak tadır. "Cumhurıyet, Kuruluş Donemı, (1923 1940) baslıklı kısım (s 158) "genel coru nüm"lc baijlamakta ve donemın e^ıumlc rını ozetlemektedır, ulkctı uluscu ıçerık, halk kulturu ve edebıyat, ıçe donuk ede bıyat, Yedı Me^ale topluiuğu, toplumcu lu^a ve serbest na7mn yonelış vb Un lu nun bu donem ıun yaıgıları, kısa bıı alıntı ornegıyle, soyledır "kurtıduş Sava $ı yılları de Kuruluş Donemı'ndt Ulusal (Mıllı) kdebtyat Akımı'yla oltısan I leteı ı ler \ureı ı, gıderek folklor ve halk kıdtıırun den yararfanmayt, aydın edebıyatında bır bıreşıme (senleze) varmayı arnatlamaya ko yulur" (s 163) 20. Yiizyılda Bestiri M alııı Unlu, benını de pek cok ya /ın oğretmcnınm de yıllardıı sc vcrck bcgtncrtk kııllandıgı lıse deıskıt.ılıınl.ın lurkDılıvt I dt bıyatı nıtı ııt, >a/aıından bıııdıı Bıı kıtabııı en dık katı çekcn o/cllıklen, koııulan va/ın laıı hınc bo^madan, mctınkre dayalı olarak ısjemesı, oğretmenc vc oğrencıve mctın u/crınde dusunme, duşunce gelıstırmc ve tartısma olanagıııı saglaması ıle metın seçımın.|n son d u e c e isabetli ojııs,uduı Mahır Unlu bıı başanyı, Omer O/can'la bıtlıkre ya/dıgı PO Yıızyıl Iıırh i.dehıya tı adlı dort kıtaplık yapıtta (2) da gosteı mıstıı Bıı kıtap da, sjmdıye değm va/ın taııhlcrının ı/ledıgı "uzun u/urı arılatıu lık'tan ıı/ak kalışı, sanalcıların o/ellıklerını kısa kalcm darbelerıyle ama isabetli \aigil.nla o/ctleyısj, o konLida olumlu olumsu/ bakıs acısıyla yazılmıs. cle^tıı ı ya zılaı ından sc cKinleîjmektedıı Mahır Unki, aynı anlayısja ve yontcmlc kaleme al dığı 7urkcede Yazınsal l leştırı kitabının onso7unde her ne kadar" araştırma yap tıktan \onra, varabıldıg'ım doğruları, gerctklen scrgdemeyı dusıınuyor, yargtya var mayı yommlamayı ele\tırmenlere bırakı yorum, ' (s 2) dıverek aynı alçakgonullu tavıı seıgdemekteyse de, onun elestırıde kendı yargdarmı on plana ukarmayan. ya ı\a baska bır deyıslc, ele aklığı sanatçı konusunda farklı gorusjerdekı elcştırmenlc rın gorusleı ınden yararlanaı ak kendı yar gılaıını denctleyeıı, secjncu (eklektık) bıı cleijtirmcıı oldugu sovlcnebıln Türkçede Yannsal Beştlri Unlu, onso/dc de bclıııııuı gıbı, kıiabı "tanımlama ve bılgılcr" v( 'Turk cdebıyatında clestın" bağlamlarında olmak ıı/ere ıkı ,\hn.\ ayıııyoı "Tatılı^c" bolumunde taıııklaıa basvu laıak, Batı'daekstırınm veeleijtiielbaki!; açısmın tarıhı esını kısa ama o/ olarak ve nyor, M ( Anday'ın bır ya/ısından yo laçıkaıak "ya/ınsal ılk eleştırı"nın, "I [o meros destanlaıındakı asıl dı/eleıle kat ma dı/ckıı bırbırındcn avıklanıak ama cıyla" yapılmış oldııgıınu ogrenıyoru/ "Gencl Anlamda Flestırı' (s 11) bolıı mııne.elestııının alanlaıı, tanımlaıı, ele^ tıımenıngeıeklılığı nıtelıklerı ıslevı ırde lenıvor, Unltı,eleştırmenm kimîığı konıısıında, 'Bıze gore eleştırmen, toplumsal bır varlık o/duğu goz onııne alınırsa, beğe n:\iyle dnygulanyla, ıst< mlerıylc dog"al olarak LyapıtlaııJ 'kendı zcvkıuc, kendı hıslcrtnt gon dıpl, toplumun zevkınc, dııygularına, ozelhkh topluımın ıstcklcrı ne gorc mceleyecektır' dıyen, liıinarlı'nın orıe surdukLrırıc bılın^lı ya da bıhn^sız olarak yaıııt veretektır Ne var kı ele^tırnıenın yapttla ba\ başa kalma\ı, onun on ıdıhlı tjlevnltr " (s 17) dıverek ı?lenımcı ve ııesnel elestırmenın degLİ, gostergebı lıınu ele^tıııneııın lutıınıunu benımsedı gını belırtmektedıı "F lcstııı Tıırlen" (s \L)) bolumunde, ^eşırlı ya/arların elestın tuılerı konusun dak.ısınınandıımalaııgt)/denge( T ırılıyor, Beı na Moıan ın,(evuet Kudıet'ın,(juısel Aytaç ın ve Asım Bc/ıru'nın sınıflan dıımalaıı veıılıyoı (BLI bolumde s 201 'Asım Be/ırefnınelestııı tuıleıınden soz edeıken saptadıklatıııa bakıJnsa ussal dııyvıt\al/'ozıu l nesnel/'btreyu l toplum \al ( ) gıbı kaısıt ya da bııbirını tamam layıcı ele^tırılerden scv edılebılıı," denı yoı VL bunlaıın bııer elestın aıılayı^ı ol duklan ı/lcnımı doğuyoı, oysa bıınlar Be 7iru'yc gore o/nel ve nesnel eleştırı anla yıslarının tleğışı^ bakımlardan karşıt o/el SAYFA 16 GaıHp (Mayı "1940 Sonrası Ya7insal Lle^tırı" kısmı (s 182) [ve bıından sonrakı kısımlaı I\A\ yıne "aenel goıunum" değeıleııdıımesıy le ba^fıyor ve yazann 20 i uzyıl l urk Ldc bıyatı kıtabındakı sınıllandırmayı ızleye rclc yazarlara ve eğılımlere dc'ğınıyor C)na gore " ılk bakışta karşıllıklara, çelıskılere de rastladığımız Ataç 'ın, ycmlcimcdı n ya na odıın vcrmcdıg'ınt goruyoruz O, bcğe nılerın, sanatın, '(a&daş guzelduyu vc eytı itmsel yenıleime olçutıı ıle deferlendtrıl me\ıkanı\ındadır Doga/dırkı, kınuyanıl gıları da vardtr ' (189) Unlu, Atae uzcnn de u/unCa durduktan sonta, "Cîarıp ()la yı ya da Bırıncı Yenı" çevresındekı clestı rılcre değınırken, yıne ya/ınımı/ acısın dan onemlı olan, (Vhan Velı'nın "(,arıp ' onsozunu alıntılamıs Bıından ba^ka 1940 sontasıııdan gunumu/e Suııt Kemal Yct kın, FahırOnger, Mc>lımct Kaplan, Vedat Gunyol, Orhan Bıırıan, Tahıı Alangıı, Berna Moran, Mu/affer Uygııneı, Memet Fuat, Asım Be/ııu, Fetlıı Na(.ı,(>emalSu reya, Mehmet H Doöan, Tahsın Yıuıl, Konur F.rtop, Doğan ÎFı/lan, Hılmı Ya vu/, Mıırat nclgc, Semıh (îıımui) gıbı kı mı doğrudan cleştırmcn, kımı elestıı ıler dc yazan sanat(,ılaruan (,ok sayıda alınan or neklcrle, ama bıı ele^tırmcnler hakkında çok kısa dcğerlcndırmelerlc kıtabını ta mamlıyor Sonuç olaıak lurkcedı Yazınsal kleştı rı kitabının, avdınların, yazın oğretmcnle rının, unıvcrsıtelcıın Turk Dııı vc Ya/ını bolumlerı oğrencilerının kıtaplıklarıncla yeı alması gcreken, ozen gosterılerek eınek verılmii} bır yapıt olduğıınu belırt melıyım • (1) Turk^ede Yazınsal Eleştırı, Malııı Unlu, lnkılâp Yay, Istanbul, 1997, 344 s (2)lnkılâpYay K İ T A P S A YI 440 aalardan hakmırfar dır Anlatım ozellık lerının {bı^em/us lup) ıncclenmc sı, Ba C U M H U R I Y E T