Katalog

0 K U R L A RA KAYA ÖZSEZGİN 1M pcınturc n 'cst pa s uııe profes \ıon, ınats un destm (1) Paul Cezanne £ { f I I iinnbaba" (Le bon dıcu) tanınıını, I Cezannc için Matisse söylemiş.(2) J L Matisse kusağından başka sanatçıların da bu tanınia katıldıklarını veCezanne'ın kişiliğinde öncü bir ressam kimliği bulduklarını niliyoruz. lzlcnimciligi bir tür önmodernizm olarak dcgcrlcndirirsek, resinı sanatındaki köktcn değişimin tek başına öncüsü, "tanrıbaba'sıdır Cezanne. Doga resminin salt gözlemcilikle sınırlı olmayan, kavramsal değerlerc biiyük pay ayıran gelişimini, bu devrimci rcssama borçludur Batı sanatı. Etkisinin, kendisinden sonra gelen hcmcn biitün sanatçılar üzerinde duyumsanır olması ve çağdaş modern akımlara, eğilimlere özendirici bir işlev taşıması, Cczanne'ı, sanatta bir diinya yurttaşı yapacak evrensellik düzcyine yükseltmiş,tır. Napoleon'u, Wagner'i, Delacroix, Chardin, Poııssin ve Pissarro'yu, yagda kızarmış patatesi, kır kokusunu, taşra doğasını, sıradan kadınları ve şarabı seven, dostluga inanan ve biitün bunların ötesinde, sanatına inançla baglt olan Cezanne'ı, yaşamı boyunca doğup büyüdüğü Aix en Provence'a çeken gizemli ncdcnleri tahmin ctmek, hem kolay, hem zor. Yaşadığı yörcnin doğasıyla resmini, görsel planda özdeş kılan ayrıntıların bu tür ayrıntılar, Picasso için de gcçcrliydi bir sanatçı kişiliğindc bunca pekişmiş olarak karşımızaçıkması, ilginç birolgudur. Güney ve Güncy rüzgârı (mistral), onun biçim yönündcn sapasağlam resimlerinc bir sağlık iksiri gibi işlcınişse, bunda, yaşam topragının payı vardı elbet. kendi deyimiyle söylersek, doğulan yöre, bir başka duyguya yer bırakmayacak ölçüde in.san kimliöiyleözdeşleşir. Hele, 19. yüzyılın sonlarına kadar, Aix ve çevresinin salgın nastalıklarla kırılmış oldu&unu, bu nedenle de ortalama Fransızın ilgisinden uzak kaldıgını düşünürsek, Cezanne'ı Aix'e bağlayan ncdenlerin derinliğini daha iyi anlayabiliriz. Geçen yüzydda Paris ile Marsilya arasında işleyen trenler, bu yolu ancak onaîtı saatte alabiliyorlardı. Aix'e doğrudan ulaşım, söz konusu olmamıştı uzun bir zanıan. Paris'te, Academie Suisse'de oku rken dostlar edinmisti kuşkusuz, onlarla yakın ilişkiler kurmuştu Cezanne. Ancak Salon sergilerine kabul edilmemenin verdiği bir hoşnutsuzluk duygusu da, onun taşraya kapanmasında etken olmuştu. Arkadaşı Pissarro'nun itişiyle, izlenimcilerin 1874'teki grup sergisine katılmıştı, ama daha o yıllarda büe resminin bu grupla bağlantısı tartışma götürür bir düzeydeydi. Üç yıl sonraki sergide ise, Cezanne'ın on altı suluboyası yer alır. Ama bu serginin hemen arkasından, Paris'i terkedecek ve Âix'e kapanarak "münzcvi" bir yaşam sürmeyi tercih edeccktir. Emile Bernard'ın da anuarında dcğinmiş olduöu gibi, resminin yarattığı tepkiler, onun böyle bir karar almasında etken olmuştu. tlk konakladıgı yer, üzüm bağlarının ve çam onnanlarının çevirdiği Jas de Bouffon'daki güzcl evdir. Baba baskısından uzakta, çocukluk yıllarından tanıdığı bu çevre (Estaque ve C îardonnc), bundan böyle resimleri için uygun bir ortam oluşturacak ve gör sel izlenimin alışılmi!} bütün kurallanndan koparak, kendi resmini kuracağı bütün nıalzeıncyi orada bulacaktır. Resim sanatının "Tanrı Baba'sı Şü'kran Kurdakul 1927 yılında tstanbul'da doğdu. Ortcı öğrenimine istanbul Erkek Lisesi'nde devam ederken Ceza Yasasımn 142. maddesine aykın eylemde bulunma savıyla dört buçuk ay tutuklu kaldığı için okuldan çıkanldı. îzmir Belediye Encümeni kalenıinde daktiloluk, askerliğinden sonra Ziraat Bankası Bahçekapı şubesinde depo ve muhasebe memurluğu yaptı. Ceza Yasasımn 141. maddesine aykın eylemde bulunma savı ilc iki yıl tutuklu kaldı. Askeri Yargıtay'da beraat etti. Cezaevinden çıkınca Tan, YeniGazete, Varlık Yayınevi'nde düzelticilik yaparak yaşammı süraürdü. Yelkin dergisini yönetti. Ataç ve Eylem dergilerini çıkardı. Ataç Yayınevi'ni kurdu, yönetti. Birçok dergi ve gazetede ürünlerini yayımladı. îlk şiir kitabı "Tomurcuk"u 1943 yılında on altı yaşındayken yayımladı. îlk kitabımn yayımlandığı 1943 yıhndan bu yana on şiir, dört öykü, Meşrutiyet ve Cumhuriyet dnnemlerini detierlendirdiği iki ciltlik bir edebiyat tarihi ve iki arastırma kitabı yayımladı Şükran Kurdakul. Yetmisinci yaşını kutlaaıgımız Şükran Kurdakul'a uzun bir ömür diliyor ve yeni yeni kitaplar bekliyoruz kendisinden. Bol kitaplı günler'... TÜRHAN GÜNAY Paul Cezanne Emile Bernard'ın "Cezanne Üzerine Anılar"ını Kaya Özsezgin dilimize aktardı. Kitaba Özsezgin'in yazdığı "Giriş" yazısını sunuyoruz. dönemde Cezanne. Sonradan yaşamını birleştireceği Hortense Fiquet, ona modellik yapmaktadır. iki yıl sonra barış imzalanır. Cezanne'ın kendisinden "alçakgönüllü veanıtsalbirkişilik" diye söz ettigi Pissarro, Pontoise'a döner. Salon sergisine kabul edilmeycn rcssamların ortak çıkışı, bu dcincmdedir. Cezanne bu sergiye, Manet'ye bir saygl işareti olarak, "Modern Olympia"sını vcrecektir. Sanatçının Estaque ile Aix arasında gidip geldiği, seyrek olarak da Paris'te uğradığı, Medan'da Zola ile buluştugu bu dönem, portreci dönemidir. Eşinin dışındakiler, tümüyle erkek portreleridir. Tek bir portre üzerinde, kimi zaman 150şcansgibi uzun birçalışmayı gözc aldığı olur. Ölüdoğa resimleri üe bu dönemden başlayarak etkisini duyurmaya başlar. Şişe ve meyve tabaklarının dcngesiz biçimde yerleştirildiği, oransız ölçüler içinde yeraldığı, dolgun ve iri meyvelerin, masa üzerinde düşecekmiş gibi durduğu olağanüstü güzellikte bu resimlerlc, Cezanne, resminin bicimsel çatısını iyiden iyiye kurmuştur artık. Cîelencksel perspektif kurallarının dışlandığı, nesnenin bir defiil, birkaç açıdan görüldüğü bu resimlerlc, kübizmin ayak sesleri ividcn ivivc duvulmaya başlamıştır artık. lc Bernard gibi dostlannı kabul etmelde yetinecek, vargücüylc çalışacaktır. Ünlcnme mutıuluğunun Cezanne'ı bulması, ilerlemiş bir yaşında, 189'5'tedir. Bu tarihte, ünlü koleksiyoncu Ambroise Vollard, onun sergisini düzenleyecek ilk sergisidir bu ve ondan birkaç resim satın alacaktır. Bernard'ın anılarında da değinmiş olduğu gibi, artık kadınları soyup karşısına oturtacak bir yaşı geride bıraktığından, resimlerindemodcl kullanmamaktadır. " Yıkananlar" ve "Kâğıt Oynayanlar" gibi büyük kompozisyonlar, bu dönemin ürünleridir. 1900'lü yılların başında, kendisine büyük bir saygıyla baglı olan öğrencisi Emile Bernard'a söyledikleri ve yazdıkları, yılların içinden süzülerek seçkinleşen görüş ve önerilerini kapsar. Ustasını daha yakından tanımak için, onunla yakın ilişkiler geliştirmiş ve onu yakından izlemiş olan Emile Bernard'a, Cezanne'ın söyledikleri değil yalnız, büyük bir ustanın yaşam biçimi ve insan olarak taşıdıgı niteliklcr dc bu kitapta oku • run ilgisini çekecek vc Bernard'ın dikkatli bir gözlemcilikle tuttuğu notlarda, okur bir ustanın "intim" anatomisini bulacaktır. Emile Bernard'ın Paul Cezanne üzerine anıları, Raincr Maria Rilke'nın ilk kez 1944'te basılan ve eşi heykel sanatçısı Clara Westhoff'a 1907'de, yani Cezanne'ın ölümünden bir yıl sonra, Salon d'Automne'dâ gördügü yapıtlan üzerine gönderdiöi mektupları (3) akla getiriyor. AncaK Emile Bernard'ın anılarındaki tanıklık, Rilke'nin mektupları için söz konusu değildir. Rilke, Cezanne'ın resimlerinden yola çıkar. izlenimlcrini aktarır, çıraklık döncmini, ustası Cezanne'ın yanında geçirmiş, onun deneyimlerinden yararlanmış olan Emile Bernard ise hocasının kişilifiinde, geleceğe yönelik ışıkları ilk keşfedenlerden biri. Cezanne üzerine bir ilk yaşamöyküsel denemeyi kaleme alan odur. Elinizdeki anılar demeti, Emile Bernard'ın 1904'te, Cezanne'ın ölümünden kısa bir süre önce, ustasını daha yakından tanımak için Aix'e yaptığı bir ziyareti, orada ressamın yanında, yaşamına tanıklık ederek geçirdiği günlerin izlenimlerini, 15 Nisan 190421 Eylül 1906 arasında Cezanne'ın Emile Bernarü'a mektuplarını, sanatçının ölümünden yaklaşık on bes yıl sonra, Bernard'ın Aix'i ikinci ziyaretiyle ilgili nostaljik yorumlarını ve gene 1904'te, Aix dolaylarında yaşlı ustayla yaptığı bir gezi sırasındaki söyleşiyi lcapsamaktadır. Cezannc'in tekniği ve anlatım biçimi konusunda, Emile Bernard'ın yorumları da kuşkusuz kitabm ilginç bölümleri arasında yer almaktadır. Emile Bernard adı, bilindiği gibi, Cezanne'ın ona yazdığı 1904 tarihli bir melctubundaki ünlü yorumuyla geçer daha çok. Doğa görüntülerinin, geometrikhacimsel biçimlere dönüştürülebileceğfsavını içeren bu yorum, gene buindiği gibi, zamanla bir "porteparole" niteliöi kazanmıştır. Bernard'ın anıları, bu yorumu biraz daha açmakta, sanatçının görüşlerine açıklık getirmektcdir. Emile Bernard (Lille, 1868Paris, 1941), bu kitaptan da anlaşılacagı gibi, dönetninin ilgi çeken bir rcssamı olmaktan çok, o dönemc tanıklık etmiş, Cezanne'ın yanı sıra Gauguin vc Van Gogh gibi başka sanatçılarla yakın ilişkiler geliştirmiş, Renovation Esthettque adlı bir dergi yayımlamış olan güçlü bir sanat yazarıdır. Resimlediği şiir kitaplarıyla, illüstratörlük çizgisini pek de aşmamış olsa bilc, bu yazarlık yeteneöini, Cezanne'a ilişKİn anılarında ortaya scrmektcn geri kalmıyor. Anılarda dikkatlerden kaçmayacağını sandıöımız önemli bir nokta, Emile Bernard'ın geleneksel ustaçırak ilişkisinden kaynaklanan bir "vefa" duygusuyla örülü anlatımıdır. Anıların hemen her satırında kendini gösteren bu anlatım, usta bir sanatçının gücüne tanıklık etmiş olmanın da bir kanıtı olsa gerek. • (1) "Resim, bir meslek degıl, bir yazpdır." (2)11 Matfne, "Ecrıtsetpropos suriart'', Collcctıon SavotrHcrmann, Parıs 1972, ı H4. (i) Raıner Maria Rilke, "lx'ttres \ur Cezanne", Cezanne Üzerine Anılar / Emile Bernard / Çeviren. Kaya Özsezgin flmge Kitabevi / 11H \ SAYFA 3 Dojjanın biliıci Peyzajlarda tek konu, artık Estaque değildir. SainteVictorie veçevrcsi, Chateaunoir, Bibemus kayahkları, Tnolonet yolu, onun gençlik kaçamagı yaptığı bütün bu yerler, peyzajınınbelirleyici göstergelcri olacaktır. Resmineözgü bir "mimari" biçimlenmektedir. Bu resimselaüzen, Cezanne'ın çok sevdiği Poussin'in resimlerine egemen olan ve onun deyimiyle Poussin'e özeü olan uyumla bir mukayese olanağı sağlayacaktır. Ancak Cezanne'ın dofia resimleri, Poussin'in aksine, insandan arındırılmıştır. Mutlak bir sessizlik vardır Cezanne'ın peysailarında. Gene kendi deyimiyle, doğa ona yönelmektedir ve o, doğanın bilincidir. "Resmetmek, renkJi duyumları kayda geçirmektir. Çok sayıdaki ilişkiler arasındaki uyumu yakalamaktır aynı zamanda. Bütün bunları, özgün ve yeni bir mantık içinde düzenesokmaktır." Ne kcndisıni scvmcyen Aix'in kentsoylu halkı, ne onu anlamayan ailesi, ne eşi (Hortense, yalnız Isviçre'yi ve limonatayı sevmektedir), ne de L'Oeuvre'de, onu mesleğinde dikiş tutturamamış, o nedenle dc başarısızlıfia yazgdı olmalda suçlamış olan Zola umurundadır. Zola'ya sert bir mektup yazarak, onunla ilişkisiııi kesecek, 1886dan sonra da onunla bir daha goruşmcyecektir. Güney yaşamının yalnız lığı içinde Monet ve Renoıı \r kuşkusuz Emi Sanatmn temel oluşumlan Gezanne'ın, gunun ilk ı^ıklarıyla ba^layarak sürekli resinı çalıştığı bu dönem, sanatının tcmcl oluşumlan açısından önem taşır. Tuval üzerine koyduğu her tuşun, atmosferi, ışığı, karakteri yansıtıcı dcğcrlerle yüklii olmasına özcn gösterir. SürckJi olarak aynı yörclcrin peyzajını akta nr resimlerine. Çalışmalarında ısrarlı ve kararlıdır. Emilc Bcrnartl'a da açtığı gibi, doğa, onun için çok karnıaşık bir ilişkiler yıımağıdır: bu yumağın resim yoluyla çözülmesi gcrekir. lstcdiği ve beklediği sonucu almak için aynı resim üzerinde, yorulup bırakıncaya kadar direnir, sonuç alamazsa, bundan doğan öfkesini dışarı vurmaktan çekinmez. Cezanne'ın yazgısını belirleyen tarih, 1870 olarak saptanabüir. Savaş, Paris'te pckişmişolan dostlukları dağıtmış, Cezanne'ın kolejden arkadaşı olan Zola, Marsilya'ya yerleşmiştir. Manet ve Pissarro geçici bir sürc için Londraya gitmişlerdir. Manet, ordııya katılmıştır. Reııoir, Bordeaux'da yaşamayı seçmiştir. Yaşlı badcm aöaçlarının ve zeytinliklcrin süslcdigi Estaaue'da, annesinin kendisine kiraladığı bir evde kalır bu SAYI 387 Imtiyaz Sahibi: Berln Nadl o Basan ve Yayaır Yeni Cün Haber Ajansı Basın ve YayıncılıkAS. cCenelYayın Yönetmeni: Orhan Erlnç Genel Yayın Koordinatöru Hikmet Çetfnkaya Yazıislerl Müdürleri: Ibrahlm Yildız (Sorumlu) , Dinç Tayanç 0 Yayın Yönetmeni: Turhan Cünay c Craf ik Yönetmen: Dllek llkorur 0 Reklam: Medya C CUMHURİYET KİTAP cezanne, 34 yaşında.