Katalog

çıkmaya ozen gostenyorlardı Sahneyle ız feyıcı arasında kalın çı/gılerle çı/ılmış bır mcsafcoluşmayabaşlıvoıdu I ıvatrosalon larındasessı/Iıkvekaıartmalaı ılkkez 1870 yılında gcrçekleştırıldı 1/leyıcı aıtık pasıf bıı hale gclmıştı Sokaktakı durum da bu na uygundu Yabancilaıdan korkan ınsdtı laronlaıla konuşmaktan, ılışkı kuımaktan çekınıyoılardı fıyatıoda olduğu gıbı ın sanlar kamusal yaşamda pasıf ı/leyıuler du rumunagelıyorlardı Kendılermı açıklamak gereğı duvmadıklaıı ıçın rol de yapmıyor lar boylccc tcatrallık ıle sokaktakı davranış bırbııınden kesın olaıak kopuyordu Sos yal yaşama cgemen olan aldatma. gızemll lık vc yanılsama, açıklığın, yabaneılarla ılış kı kuımanm yanhş olduğunu her gun yenı oldylaı la kanıtlıyordu Bıı durumda tıyatro ınsanlar ıçın başka anlamlaı ka/anıyordu ' Sehırde gı/emlılığı sona eıdırmek ıçın, bıı hakıkatı dıle getırmck ıçın toplum sanata dayanmalıydı aksı halde erkek kadın herkes o hakıkate çoğunlukla hatalı bır yolla mınyaturleştırılmış verılerden tureterek ulaşacaklardı Yanı ızleyıcı ıle bu sanat bı çımı arasındakı ılışkı bır bağımlılık ılışkısı olmaya başlıyordu Onların modern baş kentte kendılçrı ıçın kolaylıkld yapamadık ldiını tıyatro onlar ıçın yapıyordu Bır yanda g!7emlılık, yanılsama, aldatma vc obur yanda dc\ hakıkat arasındakı çızgıler 19 yu/yıl ortasında kendınc ozgu bır bıçım ka/andı Hıçbır şıfre çozme çabası gerektırnıeyen sahıcı yaşam ancak sahnc sanatının hımavesı altında oıtava çıkıyordu ' (4) Savunma olarak benliğe kapanış 19 yuzyılo/el alanın onemmın aıttığı bır doncmdı Kısılık kavıamı da bu yuzyılda gundeme geldı Kısılık kavıamının oluşma sıvla, msanlaıın aılelennc sığınmalaıı ara sında sıkı bır bağ \ ardıı Aıkyı koruma, aı ledekı bırc\lenn çıkaılaıını koıtıma gıde ıek, kcndı benlığım koruma kcndı çıkar ldrını heı şevın onunc almavı berabeıınde gctırdı Kırsal vaşama o/gu olan genış aılc, kentc gelındığmde çekırdek aılcyc donuş nuk /orunda kaklı Aılc ıçındekı ışbolumu kışılıgın oluşumıınu bclıılcycn ılk etken lcıdendır Kısılık bu çekırdek aıknın ıçın den çıktı K Marks ve 1 Lngcls ın 1848 yılında Londıa'dayavımladıkları Komunıst Manı festo da kışılıgın oluşunuına ılışkın ıpuçla ıı şu so/cukkrle vcıılıvor "Bur]uva/ı aıleılışkısındekı duygusal pe çeyı yııtıp attı ve bunu salt bır para ılışkı sıne mdırgedı Butun sabıt, donmuş ılış kıler, berabeı ınde getııdıklcn eskı ve say gıdeğer onyargılar ve goruşler ıle bıılıktc tasfıye oluyoı lar, butun yenı oluşmuş olan laı kcmıkleşmeden eskıyorlar Yerleşmış olan ne varsa erıvıp gıdıyor, kutsal olan ne vaısa lanetlenıyor ve ınsan, kendı gerçek yaşam koşullaıına ve hemcınsıyle olan ılış kıleı ınc nıhayet ayık kata ıle bakmak zorun dd kalıyoı ' (5) Bu 'ayık kafa" kışılıgın doğuşudur Ama Maı ks ın bekledığı dc vrımler gecıkeeek vc "ayık kafa olaı ak tanımlanan kısılık sureç ıçınden bulanıklaşacak vc kaı maşık bır ya pıya ulaşacaktır 19 \u/yıl lonıaııcılan aıa sında Balzac ın, yaı attığı kışıhkkı, o done ının kamusal vc o/cl vaşaını aı asındakı den gcsı/lığı ve bu olgunıın ınsan psıkolo|isı uzerındekıctkılerınıen yoğun.en eanlı gos tcrcn oınekler olması bakımındanedebıyat tarıhıııde yadsınmayaeak bıı oneme sahıp tırleı Bu yu/yllın kamusal kışıhgı bıı sanat çıdan çok, bıı polıtıkaeı O7ellığı taşımak tadır Kamusal alan boşaltıklıkça bu alanlarda kıtlelerm çıkarlarım savunacak kışıleı boy gostermeye başlamıştır Ama tlgınçtır 19 yu/yılda ınsanlar polıtıkacılaıa oy verııken onlaıın progıamlaıından çok kışıhkleıın dekı tutaılılıkld durustlukle ınandıııcılık larıyla ılgılenmışler, polıtık tereıhlerını bu ozellıklcrc bakarak yapmışlardıı Bu, ka musal alandakiçuıumeycverılen yanhş bır tcpkıdır Sınıflaım çıkarları, ıstemlerını en lyı dılegetııcbılccek paıtılerı ve vonetıcllc rı scçmeleıı gerekır Ama bcnlık saplantısı ve ofayların bcnlıkk ıçıçe gcçırılmesı baş kabırdeyınık kamusal alandan u/aklaşma oylc bıı hai almiştu kı hdcrın kısılık O7el lıkkrıgerçekkştııniLVi vaad ettığı hedefler CUMHURİYE1 KİTAP SAYI 383 den çok daha buyuk bır onem taşımakta dır Boylcec polıtık ctkınlığın kendısı de formc olmakta, toplumsal donu^umu ger çckle^tırme gorevını yerıne getırememck tedıı 20 vu/yılda kamusal alanın boşaltılma sı surecı daha da derınleşmış, ve bu alanda gerçek bır çokus, yaijanmı^tu üzel alanın onc çıkması ve korunması olgusu kultuıcl alanın butun dallaıında mımarıdc sanat ta, polıtıkada \e ınanc sıstemk 1 ınde bclır leyıeılık taijimaya baslamıstıı Bıı değısım pohtıka alanına kanzmatık lıderkıın arn. çıkmasıyla yansımıstn "Kıişi, kamusal alan ıçındc kcndını acı ğa vurabılıyor, ama buna karşın da kendı nı açığa vuıma sureunı denctleyebılıyorsa, heyccan verıeı bır ınsan olarak goruiuyor du Onun guçlu olduğunu hısscdıyordu nuz fakat nedenını açıklayamıyordunuz Bu sekuler karızmadır Psı^ık bır strıptız Ifşa olayının kendısıydı heyecan yaratan, yoksa ırşa edılen açık ya da somut bır sey yoktu Guçlu bır kisılığın tılsımı altındakı lerpasıflc^ırleretkılenerekduygulandıkça kendı gereksınımlerını unuturlar " (6) Kanzmatık lıdcr, ınsanların go/unun ıçı ne baka baka onlara karşı vasaları hazırlar parlamentodan geçırır Seçmenleıı bu uy gulamalardan çok onun gunluk yaşarnın dakıdavıanı^larıvla ılgılcnmektcdır lyı bıı aıle babası olması, geleneklere baülıh^ı, sporsevcroluşu, sabah yuruvu^lcıı VD pek çok olumsu/ uygulama>ı ba^arılı bır bı çımde golgelcı Karı/ma 19 yuzvıkla gclı şen kışılıjiın belırlc\ıeı olması sonucu do gan polıtık va^amı ıstıkrarlı kılmaya vonc lık guçtuı 20 vu/vılm gıdcıtk malıiLiıık^en top lumlaıdan olıısan lın ^~ik^ donuşnnsındc elcktıonık meuvanın da lıı/landırıtı l)ir ıs lcvı olmuştuı Radvo tekvı/von gıbı aıaç lar mahi(.m araçlardır Lvlcıdc.ılort tluvaı aıasınd.ıı/lc.ıır Bı/ı bılgıkndııdıkkrı cg lcndııdıkkıı, so/um ona a>dmlattıklaıı ıçın bıı tuı kcndı kcndımı/c vctmcnın clc olanaklaıını sunarlar Tclcvı/von kaı^ısm da ı/lcvıcı pasıl kalır Onıınla tartısama/ valnızLadınleı Medvayıoluşturan guç lıa bcılerı sunus; tarzmdan, pıogıamlaıı ba zıılayı^ bıumınc kadar ınsanları ıstcdıgı yone kanalı^e etme, duşuncclerı yonkıı dııme vb olanaklara sanıptır Llektronık medya onemlı bıı çchşkıyı barındnır ıçın de, bır yonuyle dunyada olup bıtenlerı su narak uluslararasılaşmış bır toplumsallaş ma duygusunu verır, otc yandan ınsanları >alnız, sessız, cdılgen kı^ılıkler halıncgctı rır lıısana vcrdıgı zarar, sunduğu hi7metın yararı kadar buyuktur Onceiıkle kışısel deneyımlerımı/le oğrenmemı/ın onunc ge çcrler, çevremızdekı ınsanlarla konu^ma ını/ı cngcllcrler Yanı kamusal alanın son kaklerını de clımızden almak ıçın evlcrı mı/e kadaı sokulan bır Truva atı ışlc\ I go rurleı Kamusal alandan soyutlanmıs ol manın verece^ı sıkıntıları a/altır kapandı ğımız O7el ya^amda kendımızı o\alaınak ıçın tek vonlu oyunlaı sunaı bıze Sunulan oyun çocuklugumu/da vaşadıklaıımı/dan çok farklklır ğınden koparan, onu kendı bcnlığınc hap seden mutsu7 vıkıcı halcgetııcn mahrenı toplumlaı ın varatılmasıyla sonuçlanmıştıı Mahrem toplumlar ıkı tcmcl u/erınde yukselıı Bunlardan ılkı narsısı/m, ıkıncı sı ısegemeınschaft olarak adlandırılan.yı kıcı ccmaat anlamma gclen yapılanmadıı 19 yuzvıkla ıuh doktaılarınm cn çok kaısılaştı^ı hastalık hısterıydı Bastırılmı^ ısteklerın buldukları ılk olanakta kendını dışa vurmasıydı hısterı 20 yu/yılda ıse psıkologlar klınık narsısızm denılcn hasta tıkla uğra^ıyorlaı Kısaca narsısızmı oluş turan cfsancvı ammsavalım Narkısos bır golde kendı vu/unun vansımasını gorur Bu yansımdya asık olur Kcndı yansıması na ulaşmak ıçın naşını suya daldırır ve bo ğulur Yanı kendınc duydugu guzellık onu oylcetkılemıştırkı dışındakı dunyanınger çeklığını yok saymıstır Klınık narsısızm, narsısızm efsanesınden ayrı bır anlam taşır Dışımi7dakı ınsanları yalnızca kendı çıkarldrımıza gore değerlendırme ve anlamlandııma çabasıdır Onları kendı ger çeklığı ıçmde kabul etme/, bu yu/dcn de dı^ardakıler, otckılerı, anlamsı/, hatta teh lıkclı bulur Bu yuzden diijimtzdakı ınsan larla ılışkıj.e gıremez, ıletışım kuramaz Her zaman dana fa7İasını ıster ama hıçbır /aman tam doyuma ulaşamaz Kcndımızı tanımamız otekıleı le ılışkı ıçınde varolabı lecegı ıçın, bcnlıgın tanınması da hıçbır /aman gerçekleşme/ Tam anlamıyla kcn dı kışılığımı/de lioğulma olayı yaşantı Bu noktada tınsellık ıı/el bır onem ka /anmaktadır Cıunumuzdc, bırcy olmanın tcmcl olçutuııu Ü I I S J \aşamdakı o/gur davramş olarak clc alan goruşler \a\gmlık ka/anmıştıı ()\sa cınscllık bcnlığımı/de cmsel cvkmden çok ılaha genış kapsaınh bır yeı tutar Nc yaşaısak yaşa\alım bıı şckıkk cın scllığımı/le bag'lantılıdıı çunku cinsellık hcp vaıdıı Onu soyaıı/ keştedeıı/ onun la ıı/laşırı/anıaonu vonetcmeyı/ Onu vo netmemızguduınle\ıcı aıaçsal dıngusu? ca bıı şey oluıdıı Ayrıca cınscllıgı kendı mızı temsıl ctmckten çok bellı bır biçıme sokmaya çalıştıgımı/ du\gulaıld eş cfu/c vc ındırnıck anlamma gclırdı bu Cınscllı jiı bu ıkıncı tar/da algılavan Vıktorvenler cıotık yaşamlaıından dcrs almaktan soz edcbılnoılaıdı baskı su/geçkrınden do lavı bu dersler buvuk acılara nıal olsa da Bugun ıse cmsellıkten bıı şe> oğrenemc yız çunku oğrenmck cınscllıgı bcnlı^ın dı şına ycrlcştırnıcyı getektırır Bunun yerıne durmaksızın ve duş kırıklığı ıçınde cınscl organlarımız aracılığıyla kendımızı anyo ru/ bız " (7) Anıa bu arayış hep sonuçsıi7 kalacak, başka ınsanlarda umarsız yenı denemeler Ic surup gıdecektır Çunku cınsel eylem, sosyal yaşamdakı eksıklığın bcnl ğımızde açtı^ı tahrıbatı duzcltcbılecek buyulu bır guct sahıp değıldır Tersıne otekılcrlc gı 1 ışıkn bn ılışkı olması ncdemyle çurumuş kamusal alanın olumsuz golgcsıyk lekc lenmıştır Mann.m toplumun u/erınde yukseldı^ı ıkıncı tcmcl ıse gememschdft olarak ad landııılan, vıkıcı ccmaat anlamma gclcn yapılanmadır Bu tur yapılanmalaı di çu ııımcktc olan kamusal vaşama bıı tcpkıdır ama bu topluluklaı 1 kolcktıf eylcm ıçın bır araya gclen topluluklaı dan ayırmak gere kıı Oınekkmek gerekıısc, "Sureklı Ay dınlık Içın Bır Dakıka kaıanlık Lvlcmı" larklı manç ve polıtık duşunceleiı. sahıp ınsanların ortak bır çıkar ıçın bırlıktc ha ıckctc geçtıkleıı bıı kampanvadıı Onem lı olan katılanların kımlı^ı, ınançlarını bay rak yapmaları, grup olarak vaıoluşlarını sergılcmclerı dcgıl, demokrasının ışleme sı ıçın yurutulen ortak faalıyettır Oysa ge meınsehdit'da so/ konusu olan eylcmın aınacı, polıtık çıkarlaı dcgıl ahlakı katılık, kapalı ınanç vc fanatı/mıdır Bıreyler ıçe kapanıp, kısılık sosyal vaşamın dısına do^ ru çekılmeye başlanınca, kolcktıl eyleme, davranışa dayanan cemaatlcı topluma duşman gruplar olmaya başladılaı Yanı grubun dışarısında kalanlaıın, "yaban cı"lann dışlanması hatta h7ik olarak yo kcdılmcsı (ıiubun vuıutebıkccjiı tck etkınlık aıınnıa.otckılcrc 'ben/emevenlerın ' red dcdılmckıı \ı (.e/alandırılmalaııdn Ko lektıf kışılığın oluştuı ulmasında kullanıla bılecek sınıgcscl maİ7emclerın ıstıkıarsız olmaları ncdemyle cenıaatçe arınma son suza dek suıeı Bu, ulkeleııne sadık Amc rıkalılar, otantık Aryanlar, "gerçek" dev rımcıler arayışıdır Kolektıt kışılığm man tığı tasfıyedır duşmanlaıı ıse ner tur ıttı lak eylemı ışbıılığı ya d<ı Bırkşık Cep he'dır Daha açık dıle gctırırsek.gunumu/ de ınsanlaı dolaysı/ vc açık duygusal ılış kılcr aravışına gırdıkkrındc, yapabıldık lerı tek şey bırbırlerını yaıalamaktır Bu, kışılığın toplum ıçınde kcndını gosterme sıyle ortaya çıkan yıkıcı gemeınschalt'ın mantıksal sonucudı ' (8) Ulketnızde yukselen koktendıncılık akımlarını da bu başlık altında ıncelemek olanaklı Yıkılan kamusal yaşamın yerıne, altcrnatıf olarak tıpkı Roma Imparatorlu ğu'nun yıkılışında yaşandığı gıbı mıstık bır seçenek sunulmaktadır Kamusal alanda kı yıkılış oyle boyutlara ulaşmıştır kı, yuz lerce yıl oncesının dını ınanç sıstemlen al ternatıf olarak gundcme gelebılmcktc, goçle kentc gclcn toplumun bellı kesımle rı, daha gcrı, kapalı bır sıstemı çozum ola rak goıebılmektedn Kendılcn dışındakı leı, "otckı"lcr degıştırılmcsı, gcrekırse yok cdılmesı gereken kultuıcl yaşam alanları dır Aynı tutum vc davranışı, koktendıncı akımların karşıtları da sergıkmektc oz gun bırkanıual alan olan polıtık ortam ya bancılaşmadan sıcak çatışmaya doğı u teh lıkelı bıı tnmanışa geçmektedır Kamusallaözelin birliği ütopya değll Ilıchard Scnnett "Kamusal Insanın (,<> kuşu" adlı vapıtıyla bı/ı kcndı gcrçcğımı/ Ic yu/lcşmcyc çagırıyor Yabancılaşnıanın bır va/gı olmadıgını, oıneğın 18 vu/\ılda boyle bır olgudan so7 c dılemeyeceğını sos yolojık polıtık vc sanats.ıl yaşam bıçunlc ıınden sundugu verıkılc kanıtlıyoı Bcn lıgı gelıştırmenın yontcmının, ıçımı/c ka panmak değıl, sosyal yaşama katılmak ol duğunun dltını çızıyor Yanı gunumu7 ın sanını sındıgı çekıldığı koşesınden çıkma va, yaşama mudahale ctmcyc, katılmava, donuşturmeyc çağıııvoı Ça^ımızm en onemlı soıunsalını son uçyu/ yılı ba/ ala rak ııdeleyen va/arımı/, gerçek bıı cntc lektucl şolcn olan kıtabını şu umııt dolu so7İerle tamamlıyor "Ilk olarak 19 vuzyılda hızlanan ve gu numuzde bır ınanca donuşen şehrın ye nılenmesı, ycrellık zıncırlerının fırlatılıp atılması aynı zamanda bır polıtık davıanış ılkesının dc venılenmesıdır Insanlar top lum ıçınde çıkarlarının pcşıncsaldırganca duşebılmeyı oğrendıklerı olçude kışıdışı harcket edebılmeyı deofirenmışoluyorlar Şehır, bu eylemın ve otekı kışılerlc onların bırer kışı olduklarını bılmc zorunluluğu nu duymadan bıı araya gelmenın anlamlı forumun oğıetmenı olmak durumunda dır Bunun saçma bır ruva olduğunu san mıyorum, şehır, hemen tum uvgarlık taıı hı surecıncıe aktıf toplumsal yaşamın, çı kar oyunları \e çclışkılerının, ınsanı ım kân deneyımının oda^ı olaıak hızmct er mıştır " (9) Hanı kutuphanenızdebulunmasıbırgercklılık halını almış olan kıtaplar varuır Bır kere okursunu/, amakıtaptan vazgc çeme/sınız, ba/cn bır bılgı gerekır açaı ba karsınız, ışte "Kamusal Insanın Çokuşu" sıkça donup bakılacak kıtaplaıdan Bıl mckten, ogıenırken şaşırmaktan, duşun mcktcn, duşuncenın ulaştığı sınırlardan kcyıf duyanıarın mutlaka edınmesı gere kcn bır yapıt Oyun kamusal yaşama hazırlıktır Gcıçekte ovun ınsanın sosyallcsmesı kendı gucunun ayırdına varması bır an lamda kcndı bcnlıgını otckı bcnlıkkrk ta nı^lııdıgı ılk kamusal alanlardan bıııdır Çocuklaı ıçın oyun du^ kırıklığına ugra makoıkusunun ııskcatılma ıstegı tarafın ddtı vcuılgıve u£ıatıldığı andıı Oyun go nulluluk, çıkaı go/etınemek gıbı o/cllıkle ıc sahıptır Oyunda kazanmak onemlıdn ama dalıa ontmlısı oyunun surmcsıdıı Bu VU7den oyun adıl olmalı değı^cn ko^ullar da venı kurallarla yenıden olııştuıulmalı dır Orneğın >a^ı buyuk bır çocuğun daha kuçuk bır çocukla yaıı^ırken, daha gcıı den basjamayı onermesı gıbı Sıkça ıçımi7dekı çocuktan koptuğumu /LI yıneleıı/ Bu, şasjna duygumu7un kav boltı^una vcrdığımız tcpkıdıı Şasma diiv gusunuyıtırdığımi7an dı^ımı/dakıkıı an lamayı oğıcnmc\ı rcddcttı^ımı/andıı Ka musal alanı rıskkrlc dolu, vabancıları gu vcnılmcv kışıkı olarak gormcvt ba^ladı^ı mız andıı 19 vu/vılda ba^layan bu surcç ınsanı çotuklugundan, ovun ovnama ıstc 1) Kamusal tnsanın Çokuşu, Rıchard Scnnett, Çcvıren Serpıl Durak Abdullah Yılma/, Aynntı yayınları, s 19 2) Age S 69 3) Age S 35 4) Age S 224 5) Age S 35 Karl Marx ve Frıcdııch Lngcls Scçme Yapıtlar I Cılt 6) Kamusal tnsanın Çokuşu, Rıchard Sennctt, S 336 7) Age S 21 8) Age S 281 9) Age S 422 SAYFA 13