Katalog

r lıte vardır Sonuçta taklıt eden gorebıldıklerını ve beğenısıne uygun olani alabılecektır Ozellıkle kulturel ve ıdcolojık etkılcnmelerde sadece etkıleyenın dcğıl et kılenenın du/eyının de belırlcyıcı oldu ğunu soylcyebılırı/ Oncelıkle ıkısı ara sında bır etkılcnme ılışkısı yaratabılccek oıtak bır zcmın olmalıdır Yanı ctkılenen tarafın etkılcncbıkcek asgarı du/cydcbır kıılture sahıp olması gerekir Maddı ko şullarla bıılıkte bu duzcyın etkıleşımın ıçerığını belırlcdığını, yolunu çızdığını soyleycbılırı/ Taklıt olabılır dcdtnız Taklıt olmayan varmıydi'1 Yadaolabılırmu Iurkresmın dc bu etkılcsımın ıçerığı ve yolu nasıl ge l Yanlış anlaşılmasın Taklıt olabılır, ama bence belırlcyıcı değıl Taklıt yerıne bazen "aktarmacılık" da denılebılıyor Taklıt veya aktarmacılık sonuçta gelenek sel olanın daha hızla parçalanmasına ne den oluyor Tabu bunda bılınç unsurun dan fazla soz cdılemez Bu ılışkıler ıçınde bıçımsel laklıtın otesınde ıçerığı de sındı ncı, kavrayıcı, yorumlayıcı, bıncştırıcı et kıleşımler de gorulcbılıyor Bunlar subjektıf etkcnın daha belırleyıcı olduğu dummlar Dolayısıyla daha onemlı Ancak Osmanlıların Avrupa'ya kontrollu açılma çabları vc bu turden cvgun ornekler far kedıldıkçe, bu kcz "taklıtçılık"le tam ters yondc ılışkılerc aşırı bır bılınç yuklenerek "scçıcılık" gıbı yorumlar da yaptlabılıyor Kanımca bu ılışkılcr "taklıt"ten "seçıcı Iık"e kadar bırçok ılışkıyı ıçınde barındı ran çok karmaşık bır ılışkılcr ağından oluşuyor Tabıı "seçıcı" so/cuğunun uzerın de dc duşunmek gereklı Ben daha çok "yoıumcu" veya "sentczcı" demeyı ter cih edıyorum Çunku sureç çok da ıradı dcğıl, koşullar, olasılıklar cıana belırleyı ci Ve bunlar çoğu kcz golgede de kalabı lıyorlar Vaılıkları ve onlemlerı sonradan anldşılabılıyor Kıtaptan anladığım kadarıyla Eşref Uren'ı, sızın ıfadenızle "yorumcu" veya "scntezcı" olarak değerlendınyorsunuz'' Evet Ve bu onemlıdır Aslında resım gıbı çoğu kcz "taklıt" olgusuna ılk ornck olarak gosterılmesınc ıağmen o kadar da taklıt olmayan bır ortamda bunu yapabıl dığı ıçın onemlıdır y Bıraz açabılır mı\ımz Eşref Urcn, uçuncu kuşak Turk ressamldrı arasında sayılır Ona gelınceye ka dar epeyce yol alınmıştır Ve Turk rcsmı kendı doğrultusuna gumıştır Aslında Turk resmı 19 yuzyılda Batı'ya yonclış ıçınde bırdenbıre doğmamıştı Daha on cesındc mınyaturlcr vardı Ve 18 yuzyıl dan ıtıbaren eşyaların uzerlennde, evıer dc duvar ve tavanlarda bır susleme bıçı mı olarak manzara kompozısyonları, na turmortlar goruluyordu Burada, Avru pa'dan gelen etkılcrle sadece susleme bı çımındc değıl teknık olarak da fresko vc yağlı boya uygulamasıyla geleneksel re sım anlayışından uzaklaşma olduğunu soyleyebıhrız Bu eğılım lstanbul'la da sı CUMHURİYET KİTAP nırlı kalmamış Anadolu'da da yayılmıştır Bu rcsımlerın arasında fıguılu ıesme pek rastlanmaz Kent ve doga manzaralarına dayanan konular ıse çoğunlukla gerçcktır Fıgurlu resmın ortaya çıkmamasındadm sel sınırlandırmaların rol oynadığını soy leycbılırı/ Aynı zamanda fıgur çdlışmak ıçın oldukça ıyı bır rcsım eğıtımı gerekı yordu Turk resmı bu aşamaya Osman 1 lamdı Bey ıle geçebılecektı Boylece ko şullar daha baştan Turk resmınc man/a ra yolunu gostermıştı Man/ara rcsmı mınyaturden dc bır temel bulabılıyordu kendısınc Ancak ressamlarartıkçızgıler le ve renklerlc sağladıklan perspektıfle re sımlerıne gerçckçı bır goruntu verebılı yorlardı Gorulduğu gıbı Turk rcsmı en başından ıtıbaren basıt bır "taklıt" yoru muyla açıklanamaz Ama bunlar Avrupalı anlamda yağlı boya retmı değıl Evet, ama ycnı resmın ılk orneklerı Yaglı boya resım 1830'lardan sonra Avru pa'ya oğrencı gonderılmesı ve yenı kuru lan yuksck okullarda yabancı hocaların resım dersı vcrmcsıylc başlıyor Ancak bu kuşak ılgınç şckılde Avı upa'da onde olan resım akımlarına ozenmıyoı, kendılenn den once ortaya çıkan man/ara rcsımlerı nı, teknık ve ışçııık olaıak daha gclıştıre rek surduruyorlar Bunlarla Avrupalı akımlar arasında bır benzerlık aransa an cak o donemde sııadan bır akım halınc gelmış "fotoğrahk gcrçc*kçıler"le bır ya kınlıkkurulamlu NıtekımTurkıye dc dc bunlaid "fotograhk gerçekçılcr" dcnıl mektedır Bu berhaldc ttkılenentn duze\ı\lc ılgı lıydı Evet Resmın duvaıdan henuz tuvdlc ındığı bır sırada herhaldc Mıllet, Corot, Corbet gıbı gerçckçı ressamları "taklıt" edemezlerdı Ayrıca ızleyenler ıçın de resım duvarda gorduklerı basıt man/ara rcsımlerıy dı Çevrenın etkısını de duşunmek gerck Ancak onfarla fotoğrafık gerçek çıler arasında kurulacak yakınlıkta da doğrudan bır taklıtten so/ edıleme/ Taklıt denmeyeceksc ne demek gerekıyor? Etkılenme dahd kap sdyıcı gıbı Tdklıtı de ıçerı yor sentezı de Gelışım bu yone doğru olmuştur Os mdnlı rcssamlarının 1860lardan sonra Avrupa ıle ılışkılcrı daha da yoğunlaşmıştı Ancak onlar da o sııalarda Avrupa'da kı rengarcnk açan ızlenim cılerı taklıt ctmemış, man /ara rcsmını surdurmuş lcrdır "Asker Ressamlar" donemınde resım anonımlıkten bıraz uzaklaşmış ve oznelleşmeye başlamıştır Bu neclenfe dc "Turk pırımıtıflerı" dıye adlandırılırlar 20 yuzyılın başlarında Av rupa'ya gıdcn "Çallı İCuşağı" da karşıla rına çıkan fovızm, kubı/m, futurızm, so yutçuluk gıbı yenı anlayışları bır kenara bırakarak ızlenımcılığe sarıldılar ve gor duklerı eğıtımdcn sonra gerçek yağlı Oo ya resmını Istanbufa getırdıler Onlar bu ısı kendılerınden oncekılerı sıddetle red ucdcrek yapmı^lardı, ama onların gelıştırdığı \c toplumda tanıtmaya başladıkları resım de kcndılerı ıçın bır zemın oluştur muijtu Bu, resmın Turkıye'dc artık ken dı yolunda ılerlemeyc ba^ladığını, kendı gelışım dınamığını varattığını gosterıyor Bır akım Avrupa'da modası gcçmış ve es kımış olsa bıle 1 urkıye'de yenı bır oluşu mun ortaya çıkmasına neden olabılıyor Akımları da bu çcrçevede duşunmek gc rekır Bu gelışım ıçınde Eşref Ureıt ve kuşa ğının y( n ? (, allı kuşağı Lşref Uren kuşağının ho cası oldu Onların kuşağı ızlenımcılıkle vetıştılcr ama hocalarını reddctme teme lınde modern resmın yolunu açtılar Bu nun ıçın onların da Avrupa ya gıtmesı gc rcktı Ancak onlar da dana oncekıler gıbı Avrupa'nın yenı akımlarına pek bakmaya rak aı tık gerılcı de kalmış kubızme yoncl dıler Ustclık kubızmı Pıeasso ve Bra que'ın ılk oncu yaklaşımlarından arındı rıp tcorıleştıren, fıgur temelınc taşıyarak bır anlamda klasıklcijtııcn bır geç donem kubıst ustasının, Andrc Lhote'un oğrcn cısı olckılar llgınçtır Avrupa'da empres yonızmın sonu da kubı/m tarahndan ge tırılmıştı Ve guçlu ustaları karşisında sağlam bır resım yapmaya oncm verdılcr Bu iıedcnle Turk rcsmı bır surc Konstruktı vızmın sıkı kahplarına da sokuldu EşrefUren de Lhote'un oğrencısı oluyor Pekı onu dığerlerınden aytran nedır? Eşref Uren resme baş ladığından berı peyzaj ressamı olmak ıstıyor Bu an lamda Turk manzara resmı geleneğının surdurucu lerı arasındd değcrlendırıl melı Onun doğdyla kurmak ıstedığı samımı ılışkı ıçın kubızmın, hele Lhote tarafından teorıleştırılmış kubızmın uygun olduğu soylenemez Bu nedenle, bır donem yaptığı resım lerde, ozellıkle portre çalışmalarında Lhote'un etkısı gorulmekle bırlıktc, ondan ıcsmın kurallarını oğrenccck ve kendı rcsmı nın pesıtu duşcccktır Eş ref Uren'ı dığerlerınden ayıran en onem lı fark budur Ve sonuçta konularıyla kur duğu samımı ılışkıyı doğrudan tuvalıne aktarabılecek teknıklerı dc gclıştırmıstır îzlenımcıler Avrupa dnlamında yağlıbo ya resmını Turkıye'ye getırmışler ve gelıştırmışlerdır Eşrcf Ûren'ın kuşağı kubızmın etkısıyle bu çızgıden hızla kopup Turk resmının onundc modern donemı açarken uzun bır sure bıçım sorunlarıyla ılgılenmek durumunda kalmışlar çok da ha sonra kendı resımlerını bulabılmışler dır Artık Eşref Uren ın neden "Turk resmının ana dıreklerınden bın" olduğu toru suna cevap verebılırunız sanırım ? Evet Eşref Urcn modern kuşak ıçın de yer almasına rağmcn, esas olarak man zara resmını surdurerek, teknık ve bıçım sel olarak oldukça olgunlaşmış bu resmı tumuyle ozgun bır anlayış ve teknıkle yo rumlama aşamasına taşımış Turk resmının bıçımıyle vc ıçerığıylc bır butunluk sağlanmasında, kışılık kazanmasında onemlı bır koşeyı dondurmuştur O donemde ortada çok tartışılan anlayışlar vc oncu ressamlar olmasına karşın, denebı lır kı bır donem Turk resmını, Lşret Uren gıbı uç beş ressam sessız scdasız taşımış tır Yıllar sonra, Bcdrı Rahmı'nın araları na kendısını dc katarak tam bn haktanır lıkla soyleyeceğı gıbı, bırçok ressam escn moda ruzgârlarının peşınde "yuıeklerını har vurup harman savurduktan, çeşıtlı ru/gârlara yclken açıp zaman zaman dev rıldıkten sonra" onlarla aynı yolda bulu şacaklarveTurk resmının yolunu açacak lardı Kanımca bu çctçcve ıçınde Eşref Uren "Turk resmının ana dıreklerınden bırı" olmayı hakedıyor Pckı Eşref Uren bu yonlertyle ytıerı kadar tartı^ıldı mı, bılınıyor mu ? Hatırla nıyor mu ? Buna olumlu ccvap vermek zor Kuş kusuz onemlı yorumlar yapıldı Ancak sa dece resmı değıl ellı uç yıl boyunca yazdı ğı yazıları da Jeğerlendırılmelı O yazılar da resım elcştırı geleneğının oluşumunun ana çızgılerı bulunabılır Aynı zamanda Turk sanat hayatının ve ozellıkle Ankara'nın kent olarak yarım yuzyılhk tanıklığı vardır Eğer bunlar konuşulup değerlendırılemezse ve yenı kuşaklara aktarıla mazsa elbettc kı Esref Uren de unutula caktır Ama bunda onun hıçbır sorumlu luğu olamaz Sorumlu olan onun bı/e bı raktığı elımızın altındakı değerlerı bıle meyen bızler oluruz Yayımlanan kıtabın ıçerığını naul be lırledınız? Eşref Uren'ın 100 doğum gununde ıkı sergıyle anılması ve bır kıtabın yayımlan ması kuşkusuz olumludur Kıtabın hazır lıklarına geçen yıl mayıs ayında başladık Kaynak ve arşıv araştırmalarında Mıllı Re asurans Sanat Galcrısı yonetıcısı Amelıc Edgu, Eşref Uren'ın oğrencısı olan Anka ralı ressam lmren Erşen ve Sema Bulut suz'la çalıştık Eşref Urcn'le ılgılı kaynak ların onemlı bır bolumune ulaşabıldık Yorum bu zengın kaynaklara dayandı Ancak yıne de yorum kısnunı ddhd sınır h ve ozet tutmaya, bıyografıyı ana metın den ayırarak olabıldığınce kapsamlı ve objektıf bıçımde duzenlemcye çahştım Elımı/dekı lcaynakları olabılaığınce doğ rudan aktarmaya çalıştım Boylece hem yorumun davanaklarını ortaya koymak, nem de daha sonra araştırma yapacakla ra bır zcmın hazırlamak ıstedım Kendısını doğrudan tanıtacak yazılarından seç meler yapttm Ve kapsamlı bır kaynakça hazırladım Bunlann bır anlamda kalıcı bılgıler olmasını ıstedım Çunku bır sanat çı hakkında kıtap ydpmd olanağı her za man pek bulunmuyor Ancak son zaman larda Iş Bdnkdsı ve Mıllı Reasurans'ın yanı sıra, Yapı Krcdı'nın ve Akbank'ın da hcr yıl dana oncekı donemlerın onemlı ressamlarından sergıler duzenlemclerı, kapsamlı katalog ve kıtaplar çıkarmalaıı Turk resmııun vc tarıhının tanınması ba kımından çok olumludur Cumhurıyct Kıtap'a da bu konulara gosterdığı ılgıden dolayı tcşekkur edcrım SAYFA 11 S A YI 380