Katalog

70. yaşmda... Mehmet Başaran aydınlığt mış, Tonguç'la tanışmış, eğitim kurslaıında eğitmenlik yaptıktan sonra da 19Î946 arasında llköğreiim Cîenel Müdüıü Iongııç'un S,nbe Müdürü ol muştur "()mrü boyunca geceyi günclüze katarak eğitıme hizmet edcn... ileri rikirlere bağlı" olan Bayır, enstitülerin direngen savuncusudıır. "Köyün gücü "ne adanmış ve "yüzyılımızın ta nığı" olan Bayır'ın yaşamı, aynı zamanda ülkemizdeki yüz yıllık aydmlanma kavgasının da bir panoraması gibidir. Mehmet Başaran'ın bu kitabı da Köy Enstitülmeri aydınhğına, aydınlığımıza önemli bir katkı... Mehmet Başaran, 'Köy Enstitüleri", "Yücel", "Ülkü", "Varlık" dergilerinde başlattığı şiir sür serüveniyle ve "Başaran" imzasıyla şair kimliğıni kattı aydınlanmacılığına. Ahlat Ağacı (1953, 2. basım Koza Yayınları, 1976) kitabı ile görkemli bir çıkış yapan Başaran, şairliğin Karşılama (Varlık Yayınları, 1958), Nisan Haritası (Varlık Yayınları, 1960), Kocakent (11963, 2. Basım Akçay Yayınları, 1981) Pıtraklı Memleket (1969, 2. basım Prospero Yayınları, 1994), Gök Ekin (Cem Yayınevi, 1975), Meşe Seli (1982, 2. basım, Ba şak Yayınları, 1993), Günler Tuz Rengi (Cem Yayınevi, 1986), Sis Dağının Başında Borana Bak Borana (Cem Yavınevi, 1990) adlı şiir kitaplarıyla sürdüıdü. Emitı Ozdemir'in deyişiyle, "Türki ye'nin şiir haritasında özgün bir bölge oluşturdu" Başaran'ın şiirlerı. Avdınlanma düşüncesini sanatçıya yüklediği işlevin ayırdmda bir şairin sesi oldu. Kaynağım toprağımızdan aldı ve toprağımızın insanlarının aydınlık geleceklerine damlalar kattı şiiriyle. Umut taşıdı. tnsanın yaşam damarını vakalayıp acıları ve hüzünleri, sevinclere ve öfkelere dönüştürmeye çabaladı. Toprağımızın clününden aldığı zengin dokuyu bugünlere taşıdı güzelim Türkçesiyle. Bugünleri alıp okşadı olanca sevecenliğiyle ve deui yaşamın aydınlık şiileri bunlar. "Senin için gtlmişim dünyaya/ Umudum sevincim çilcm / Kafamla kolumla sevmeğe seni / Memleketim Türkiyem" dedi daha ilk şiir kitabında. Yıırt sevgisinin sözcüsii kıldı kendinı. lkinci kitabında, "Mümkün değil mi bir sabah / Akıp gitsin çağların kiri / Dolsun içime ferahhk / Bir gürı başlasın bir gün / Anamın südü gibi aydınlık" de di; çağrı gibi: Aydınhğa çağrı. 21 Köy Enstitüsü'nü destanlaştırdı, haritasmı çıkardı, "Yurdunun bütün insanlarını norona çağırdı." Kocakent Istanhul'ıı insanlarını yazdı; "ışık tarlalan"nı ve "korkunç karanlığı"nı. "En yoğun aşk" olan "imece"yi yazdı. "delirsem halkın gücüyle gelirim" dedi, hep inandı buna. Merhaba dedi, hep yurdunun toprağma ınsanma. Anadolu halk şiirinin damarlarıyla geldi, "Dirençtir / Kimliğini kazandırır çağa" dedi. Son şiir kitabında da "Birer ual attı biz de / Katıldık horona" dedi yine bir çağrıyla, güzellemeyle. Aydınlığın şiirini yazdı kısacası Başaran, yurt aydınlığının, insan aydınlığının... Köy Enslıtulerı scvdalısı, aydmlanma tutkurıu, yurt güzcllcmecisi, düşünce adamı, sair Başaran'ın, bu özelliklerinc uygun dilciliğini, I ürkce aşkını gördü Şalr Başaran '•* Oncc bir köy çocuğuydu. Lüleburgaz'ın Ceylanköyü'nde doğmuştu; az topraklı bir çiftçi vc dülger olan Sülman Aga'nın 5 çocuğunun ikincisi olarak. Bir ilkyaz gününde dünyaya gclmişti 1926'nın. Köyünün üç sınıflı ilkokıılıınu biıirdikten sonra dördüncü beşincı sınıl]arı Uzunkoprü'ck, dayısınm yanında okur. Sonrasir1 "Köy Enstitüleri açılmasa ortada kalacak", okuyamayacaktır. "Kcpirtepe Köy Enstitüsü" Mehmet Başaran ın yaşamının gidişini değiştiren, ona geniş ufuklar ve zenginlikler sunan bir fırsattır. "Köy çocuğu" Mehmet Başaran, "Köy Enstitülü Başaran ' olmuştur ve yaşamını belirleyen Köy Enstitüleri olgusu, onıın yazın ve clüşün eyleminin de temelini oluşturmuştur. Gök Ekin/ Mchıuct Başaran / C.cııı Yayınevi / Meşe Seli/ Mvhıı/ct Bdjıirnıı / Başdh Yayınları ,1')')!/ SO s. Pıtraklı Memleket/ Mchıtui Başaran / Prospcro Yayınları/ SS s. EylüTün Kızuın Soluğu / Mcnıııct Başaran / Çağdaş Yaymlart / 192 s. Mehmet Başaran, kendisini bir çoban olmaktan bir yazan ve düşün ııstası olmaya yönelten Köy Enstitiileri'ne karşı lıep bir borçluluk duygusuyla vaşadı. Aziz Nesin'in sürckli yinelediği "lıalkına karşı borçluluk", Mehmet Başaran'la Köy Enstitüleri arasında tam anlaınıvla soıııııt bir gerçeklik olarak kaışımıza dikildi. Eğitim olayına, eğitimimi/ın sorunlanna ve çağdaş bir hümanizma olan K(Sy Enstitüleri'ndeki eğitinı anlayışına hep sevgiyle yaklaştı; Köy Enstitüleri'nin düşmanlarının karaçalmalarına ve yalanlarına karşı clirengen bir Enstitü savunucusu oldu. Bu savımmanlığını bugüne kadar yazdığı onlarca ya/.ının, yaptığı onlarca konuşmanm ve diğer kitaplannda yer verdiği onlarca kcsitin dişında dört de kitapla sürdürdiı. Mehnıet Başaran'ın "Köy Enstitüleri: Devrimci Eğtım" altbaşlığıyla sunduğıı Tonguç Yolu (Varlık Yayınları, 1974), onun Köy Enstitüleri'yle ilgili ilk kitabıdır. "Bcn köylüyüm, okumak istiyorıım" diye dayatan bir Rıımeli göçmeninin, "lş l.gitimi'nin, "Dev rimci Eğitim lmeeesi"nin, "Canlanclırılacak Köy" düşiincesinin ve "Köy Enstıtülcri'nin nıimarı olan tsmail I lakkı Tonguç'un eğitimle ve toplıınııın kalkınmasıyla ilgili düşüncelerini, SAYFA 4 Köy Enstitüleri ve Mehmet Başaran tasarılarını inceledi bu kitabıyla Mehmet Başaran. "Ulusal bağınısı/.lığın ve toplumca kalkınmanın köylüye dayanması, özüne köylüyü katması tarihsel bir zorunluluktur" düşüncesiyle bir vol atan Tonguç'un bu aydınlık yolunu Tonguç Yolu'nda bir ke/. daha özetledi. Tonguç'ıı, yaptıklarından ve yazdıklarından örneklerle bugüne taşıdı. Mehmet Başaran, Tonguç Yolu'yla yetinmedi. "Köy Enstitüleri'nin KuruluşLinun 50. Y.ılına Armağan" kitaplaıdan biri olan Ozgürleşme Eylemi: Köy Enstitüleri'ni yazdı (Çağdaş Yayınları, 1990). Bu kitabında, ilk ateşin yakıldığı günden beri acılarla sürüp gıden ınsanın "ozgürleşme eylemi"nın ülkemi/.deki önemli bir parcası olan Köy Enstitüleri'ni bir ke/ daha anlattı. Bu kitabına da Tongu^'la başladı, çünkü özgürlüge giden yol, Köy Enstitüleri aydınlığından yani Tonguç Yolu'ndan girilmcliydi. "Tabandan fışkırtıcı, özgürlükçü, eşitlikçi, demokratik" bir eğitim anlayışı olan Köy Enstitüleri'ni (,eşitli belgelerle, anılarla, rakanılarla, ka/.andııdıklarıyla, soruşturmalarıyla, etkileriyle, düşmanlarıyla, dostlarıyla, emek verenleriyle bir kez daha anlattı Mehmet Başaran. Köy Enstitüleri'nin unutulmaz marşını bir kez daha söyledi: "Biz ulusal varhğın temeliyiz, kökiiyüz / Biz yurdun öz sahibi, efendisi, köylüyiiz..." Melımel Başaran, Sabahattin Eyuboğlu ve Köy Enstitüleri adlı kitabıyla da bir boı\ ödedi K!um Yayınevi, 1990). "Avdınlanma savaşımını sürdürenlere, bu ugurtla ean verenlere, say gıyla" sunduğu bu kitabında, enstitülerin yılmaz savunucusu Sabahattin Eyuboglu'nu anlattı. Eyuboğlu'nun yaşamöykıisünün de yer aldığı bu yapıtta, onıın Tonguç'a ve yakmlarına yazdığı mektunlardaki Köy Enstitüleri sevdasını, tutkusunu aktardı yeni kuşaklara. Mehmet Başaran'ın deyişiyle "Tüm balyozculara inat bir yıkılmaz Köy Enstitüsü" olan Sabahattin Eyuboğlu'nun Köy Enstitüleri tutkusunun boyııtunu ögrenmek isteyenler için önemli bir kaynak oldu bu kitap. Ne diyordu Eyuboğlu: "Her devrimci kurum gibi Köy Ens titüleri ni de dışarıdan ve içeriden yıkanlar oldu. Dışarıdan yıkanlar, bilerek, bilmeyerek, paranın u^aklarıydı; içeriden yıkanlar, bilerek bilmeyerek paranın uşaklarının uşakları oldular." Mehmet Başaran, yine Köy Enstitüsü tutkusuyla "Egitim Emekçisi Ferit Oöuz Bayır"ın anısına bir kitap hazırladı: Avdınlanma Yolunda. (Kartal Belecliyesi Yayınları, 199i), Bu kitabında Mehmet Başaran, ömrünü aydmlanma yoluna sunan bir köy Enstitüsü sevdaİısının vaşamını ve yaptıklarını aktardı. 1899 cloğıımlu, Balkan Savaşı'nı, bozgunu yaşamış, Edirne öğrctmen okulunda okumuş, Çolak Sabri çctcsiylc direnişe katılmış, Isıova köyünde öğretmenlik yapmıs, üç ay Yunanlıların Larissa Kampfncla tııtsak kalmış, kıır tulup Mııstahı Kemal ordusuna katılmış, savaştan sonra "ak okul, yemveşil köy" düşüyle l'oça'da öğıetmenliğe başlamıs bir aydmlanma savaşçısıdır Bayır. Ilköğretim mütettişlikleıi yap Yann ustası Başaran £ümüz yazınsal yapıtları chı onu ta mamlayan yaratılarclır. Köy notları Çarığımı Yitirdiğim Tarla'dan (Varlık Yayınları, 1955) sonra bir öykü serüvcni var Başaran'ın. Bu serüvende bize Aç Harrhanı (tzlem Yayınları, 1962), Zeytin Ulkesi (.1964, 2. nasım), Yiireğin Sesi Zeytin Ulkesi (Ararat Yayınlau, 1970), Elif Diye Bir Tiirkii (Yeni Büyük Dağıtım Yayınları, KİTAP SAYI 3 3 \ C U M H U R İ Y E T