Katalog

Prof. Dr. Talat Tekin'in 'Türk Dillcri"vc "Orhon Yazıtları" adlarını taşıyan bu iki kitabı, gerek tcmiz ve güzel baskılarıyla, gerek tanıtıcı vc güvenilir bilgilcriylc yalnızca bilim adamlarının değil, konuya ilgi •duyan herkesin cl altında bulunduracağı yayınlardan. YUSUF ÇOTUKSÖKEN Türk Dünyasım tanıtan yayınlar kiycli Türkler; CJagavuzlar, Azcriler, Türkmenler ile daha kolay anlaşabilnıcktcyiz. Ozbekler, Kazaklar, Tatarlar ile anlaşabilmcmiz, onlarla bir süre birlikle yaşamanıızı gercktirnıektetlir. Ancak Yakutlar, Çuvaslar ile anlaşabilnıe olanaklarımız yoktıır, çünkü bu Türk dilleri gcrck scsbilgisi, gerek sözvarlığı, gerck bıçimbilim özcllikleri yönürıdcn Tiirkiyc r'ürkçcsi'nden çok (ark.lic.Jir, başka dil ailcsindcn bir dil gibi yabancı gclmcktcdir bizc. Türk Dilleri adlı kitap, başlangıcm dan günümüzc cskiyeni bütün Türk tlil vc lehçelerini, başlıca scsçil özellik leri, yayılma alanları ve knnuşanlanyla birlikte kısaca tanıtmak amacıyla hazırlanmı^ıır. Altay dilleri kuramına görc, Altay dillerinin bir kolunu oluşturıluğu kabul cdilcıı Türk dillerinin tarihsel bir çizgi izlcncrek tanıtılması (kullanıklıgı döncm, kullanıklıgı yöre, kullandıkları abeeelcr, bclli başlı sesçil özellikler/dcğişimlcr...), gcrckli durumlarda mctin örncklcri verilmcsi, kimi öncmli dil vc tarih belgelcrinin lotoğrallannın yayımlanması, Türk Dilleri kitabına tc mcl ba^vurıı kitabı nitcliği kazaıulır maktatlır. Kitap aynı zamanda vabancılar da gözetilerck ikidilli olarak hazırlanmıştır: Çift sayialarda Türkçe mctin; tck sayfalarda l'ransızca çeviri. Bu da kitabın özcllikle beliıtilmcsi gcrekcn bir özclligitliı. Kitapia aynca I'ürk dillerinin gclişim çi/clgesi (daha oncekı sınıllandırma öıncklcrindcn biraz tarklı), Türk dünyasmda kııllanılan abccclcrin kaı^ılıklı harr ve ses degcrlcri dökümü, zengin bir kaynakça, Türk dillerinin yayılma alanları ilc knnıışanları gostcren bir "dil haritası" da yer al maktadır. Hazırlayanlarını kutlarkcn bir iki noktada kcndi görüşlerimi dc belirtmck istiyorum: a) Bu kitapta kısaca Türk dillerinin biçimbilim vc sözdizim özelliklcrinc ilc deginilebilirdi. Aralara scrpiştirilcn kısa metinlerin anlaşılması, bövlccc ılaha da kolaylaştııılmı^ olurılu. b) Tıirk dilleri haritasında Batı Avrupa tılkclerinde (özclliklc Almanya'ıla) yaşayan Türkler de gösterilmeliydi. Bugün sayıları 2.5 milyonu bulan bu Türk kökenli insanları unutmamalıydık. Ayrıca ABD ilc Avusiralya'da yaşavan Türkler'c dc haritada yer vcrilcbilirıli. c) Bu kitap anloloji lürü kitaplarla bir bütün olarak elc alınmalıydı. Bu bilgilcr, Türk dilleriyle üretilmi^ şiirdüzyazı örnekleriylc de okurları karşılaştırmalıydı, diyc düşüniiyorum. Türkler'in kcnıli aıllaııyla tarih sahiıesinc çıkmaları MS VI. yiızyıl ortalaı ıııa rastlar. Bu tarihlcrdc Türkler T'umen'in önderliğinde Avarlar'a başkalılırarak Moğolistan'da ilk Türk ılevle tini kurarlar (552). Bu devlet kısa bir süre sonra Doğu ve Batı olmak üzere ikiye bölünür. Doğu Türk Kağanlığı, 6 3 0 d a , Batı Türk Kağanlığı da 659'da Çin'in egcmenliği altına gircr. Ancak Dogu Türkler'i 670'te Kutluğ'un öncülüjünde Çin'e başkaldırıp tkinci Doğu Türk Kağanlığı'nı kurar Türk Dilleri ve Orhon Yazıtları ğan Yazıtları, Turk dilinin en eski yazılı belgclcrı olarak kabııl cılilir. ()rta Moğolistan'ıla Orhon ırmağmm eski yatağı yakınında Koço Çaydam adlı göl civarınıla dikilmis, olan bu yazıtlar, çokluk Orhon Yazıtları adıyla anılır. lar (682). Aşagı yukarı 60 yıl sonra da Uygurlar Moğofistan'daki tkinci Doğu Türk Kağanlığfna son vcrirlcr (744). Ikinci Doğu Türk Kağanlığı döncmindcn kalan Külligin vc Bilge Ka Bilge Kağan Yazıtı, 755'te dikilmiştir. Uçüncü yazıt olan Tonyukuk Yazıtı'rıın da 720 ilc 725 yıllan arasında yazılm dikildiği sanılmaktadır. Bunlardan Kült Tigin Yazıtı, 7 32de; E ski Sovyctler Birliği'nin özerk eumhuriyetleri birer birer bağımsızlıklarını ilan ctmeye basjadıktan sonra, Türk dünyasına ilgi daha bir yoğunluk kazandı. Batılı devletlerin Orta Asya T'ürk cumhuriyetlerine clnyJııkliirı ilginin büyük ölçüdc ekononıik içerikli olduğunu, l>11 cumhuriyetIcrdeki yeraltı zenginliklcrinin (özelliklc petrol), ucuz tarımsal ürünlerin gelişmiş ülkL'lerin iştahını kabaıttığmı bııgün hcmen hcrkcs biliyor. Türkiye'nin özellikle Türk asıllı Türk cumhuriyetlerine bakışı vc yaklaşımı da, ckonomik vc siyasal olduğu kaclar, kültürel alanlarda da bir dizi ilişkiyi sağlamca kurmaya yönclik olmuştur. Pck çok Türk sjrketi, bu yeni bağımsızlığını kazanan Türk cumhuriyetleriyle ortak yatırıma girmis,, ycııi ticari sjrketler kurarak oldukça zengin bir ticari ilişki ağı yerleşmesine katkııla bulunmuştur. Bütün bıınlar Türkiye ilc Türk cıımhuriyetleri arasmda dilscl, yazınsal vc kültürcl yakmlaşmalara da ortam hazırlamıştır. Sözgelimi ortak bir yazı dili okışturıılması, Türk cumhuriyetlerinde dc Latin abcccsinc geçilmesi, karşılıklı öğrenci gelişgidişleri, Türkiye'nin ora larda okullar kurııiası, ... soydaşlarımı/ı daha yakıııda tanııııa olanağına ka vuşturmuştur bizlcri. Türk dii'nyasıyla ilgili bilgilerimiz özclliklc son yıllarda, kimi bilim adamlanmızın gerçeklcştirdiği bilimscl yayııı, toplantı vc geziler vb. ile daha da artmıştır. Bugün dünyanın hcmen her kıtasına yayılmi!; olan Türk kökenli halkların toplam nüfusLinun 150 milyon dolayında okkıgunu biliyoruz. Yakın geçmişe kadar ilişkilcr pck sık ol madığı için Türklcr birbirlcrinin yayınlarıyla çok iyi izlcycrniyorlardı. Universitelcriniiz.de de çağdaş Türk dil ve lehçelerini öğretcn anabilim dalları hcmcn hcmcn yok gibiydi. Bugünsc artık üniversitelerimizde Türk dil vc lehçelerini çeşitli düzeylerde öğretcn anabilim dallarımız, yetiijmiş uzmanlarımız, küçümsencmeyecek ölçüde yayınlarımız (yalnızca Türk dil vc lchçelcriylc ilgili dcrgilcr bilc yayımlanıyor. Orneğin TOMliR'in dergisi)... var. Bu bağlamda tanıtımını yapacağım iki yayın var climde. Bunların ortak özelliği, ders kitabı olmanın da ötesindc hemen herkesin yararlanabileceği bir anlayışla hazırlanmış olmasıdır. Prof. Dr. Talat Tekin vc Doç. Dr. Mehmct Olmez'in hazırladıkları Türk Dillerr (Les Langues Turaues), Kültür Bakanlığı'nın katkısıyla Simurg Yayınları arasında yayımlanmış (Ankara 1995, 150 s.). Obürü dc Talat Tekin'in hazırladığı Orhon Yazıtları (Simurg, tstanbul 1995). Türk dilleri, 25'e yakın dil fyazı dili) ve lchçesiyle başlı başıııa bir "dil aile si" görünümü vcrmcktedir. Bugün çoöu AsyaVla vc Avrupa'da, kimi bölürn leri dağınık olarak dünyanın deği»jik ülkclcıindc (sözgelimi Avustralya, Amcrika gibi) yaşayan Türklcr'in birbirleriyle kolavca anla^ıvertliklerini söylcmck pck olanaklı dcğil. Biz T'iır Orhon Yazıtları Ornon Yazıtları, Ikinci Doğu Türk Kağanlığı'nın askcri tarihi gibidir. Ancak kuru bilgiler veren bir tarih dc dcğildir. Bilge Kağan gerek kardeşi gcrek kendi adina diktirdiği yazitlarda bu kağanlığı nasıl kıırup gcliştirdiklerini, kimlerle savaştıklarını anlatır; bcylcrine ve halkına seslcnirken özclliklc (,in'in kimi oyunlarına karsji uyanık olmalarmı ıla salık vcrir. Orhon Yazıtları, özelliklc Bilge Ka ğan'ııı siyasal söylcv örncğini olu^turan bu yazıtların yazınsal özclliğini okiijturan birimlcr arasında "ikilemc ler" (açsık tosık "acıkma, doyma", iş küç "iş güç", yurtda yolda "dağda bayırda"), "koşutluk" (eş öğeli biıimlerin art arda yinclcnmcsi), "dcyiıııler" (adak kamsatmak "ayağı dolaşmak", uça barmak "uçup gitmck, ölmck"), "atasözleri", çcşitli "söz ve anlam sanatları"... anılabilir. Yaşamınm öncmli bir bölümunü Orhon Yazıtları nı ara^ıırmakla geçiren Prof. Dr. Talat Tekin, bu tanıtıcı yapıtında bizc hcm eski Türk tarihi üzerine kısa bilgiler vcrmckte, hcm yazıtları özgün mctinçeviri biçiminde sunmaktadır. Kitapta aynca sıizlük, kaynakça bolümlcri de bulunmakta dır. Kitabın son bölümiindc de ()rhon Yazıtlan'yla ilgili siyahbeyaz ve ıcnkJi rcsinılcr görüyoruz. Türk Dilleri ve Orhon Yazıtları adlı bu iki kitap, gerek tcmiz ve güzcl baskılarıyla, gerek tanıtıcı vc güvenilir bilgileriylc yalnızca bilim adamlarının dcğil, konuya ilgi duyan herkesin el altında bulunduracağı yayınlarJandir. Hazırlayanlarına ve basımına katkısı bulunanlara biz okurların cn içtctı tc şekkürleriyle... • Orhon Yazıtları / Talat Tckııı / Simurg / I2X ı. Türk Dilleri /'Türk Dilleri Ara^tırmaları Dizisı/ Talat Tekin Mchmct Ûlmcz / Çcv: tsmet Bırkan /SimurgT.C. Kültür Bakanlığı Yayınları. Türk Dilleri Tunyukuk yazıtı, batı ve guney yuzleri ( Yanda). Eski Türklerden Kalma kaya reslmleri (Üstte). SAYFA 9 UMHURİYET KİTAP SAYI 335