Katalog

nıldıklarını söylemck güç çüııkü politika gibı konularda söz söyleyebilecek pek çok yazar yazdıkları biliniKurgularda ne duyulnıaya değcr bir şey söyfüyorlar ne de sorunları anlanıak yönünde bir egiIimleri var. Basılan Bk'ların çoğu boş. Ama bıınıın nedenini zatcn hepimiz biJiyoruz. Ünlü BK yazarı Theodore Sturge on'ııı yıllar önce söyledig'i gibi BK'nun yüzde doksanı çöp, ama zatcn her şeyin yüzdc doksanı ç<jp. Bahsettiğim, BK'Iar yüzde doksanın dışında kalan yüzde onluk bölüm. Yani bana bilimkurguyu cdebiyat türleri arasında benzersiz yapan entelektüel içeriğidir dedirten bilimkurgular. lyi BK akla scslcnir, okuyucuya yalnızca renkli maceralar vcya sentetik bir dııygusallık vermez, bcynini uyarır. Bu uyarmayı pek çok yöntemle gerçekleştirebilir uma, bcnim iyi BK olaraK adlandırdığım yüzde onluk bölümün çoğunda kayda deöer politik nitelikler vardır. BK oundan kaçamaz, çünkü bir degişim edcbiyatıdır. Arthur C. Clarke bu yüzden kendisine, neden bilimkurgu yazdıöı sorulduğunda; başka hiçbir euebiyat dalı gerçcklc ilgilenmez, yanıtını vermiştir. Gerçckten de yalnızca bilimkurgu bu çarpıcı yeni teknolojiler, hızla çözülen sosyal standartlar çağında karşılaştığımız ve daha öncc hiçbir nesilin yüzyüzc gelmedigi kadar biiyük ölçcktc bir de^işim gerçcğinı ele alır. BK clbette geleeeg'i öngörmez. Öngörmcmesinin bir ncdeni. aslııula "gclecck" diye bir çeyin olmama.sı, yalnızca ola.sı geleccklerin varolmasıdır. Bu olası geleccklerden lıangı.siylc Lıışıl.ıs.aoığımızı ıse gelecek sjmdı olmadaıı bık'ineyız, Bılimkurgunun y.ıpııgı, öngörmekten çok djlıa yararlı bir şcvdir. Bilinıkurgu, clıınue olası gclcccklcrdcn oluşan bir ka lalog vcrir. Kalalog, gclecck şokuna karçı si/.i koruyabilecek tek ilaçtır. Çünkü yc teri kadar bilimkurgu okuduğunuzda, hiçbir şey sizı çok lazla hazırlıksız yakalayamaz, Daha da öncmlisi, bilinıkurgu, olası gelcceklcıin degişik yaıılarını da göstererek, alternatiHerı dcğcrlendirme nizi sağlar. Eger bir seçim yaparsak, şimdi, eylemleriınızi vc yaşanılarımızı, olum1LI gelecekleri gcrçekleştirmek üzere yönlendirebiliriz. Ray Bradbury'e bir kcresinde Fahrenheit 451'de betimlediği karanlık ve kas vetli geleceğin ne dcrecc do£ru bir öngö rü olduğunu sormuşlar. Ray Bradbury de şöyle yanıt vermiş: ' Yoo, hayır. Ben gele cegi tahmin etmeye çalışmıyorum. Yalnızca böyle bir gcıeceği engellcmck için elimdcn geleni yapıyorum." Tam bu noktada araya politika giriyor. Çünkü toplumlaıın ne yapacağını belirleyen politıkadır, bu yüzden dc değişimi, politika şckillendirir. Politik bilimkurgu aslında uzun süredir aramızda. Gulliver'in Gezileri, bu alandaki ilk başyapıtlardan bıridir. Jonathan Swift, Ingiltere Krallığı hakkındaki düşüncelerirıi açık açık söylemeye cüret edemediğinde, Liliputluları vc Houhynhms'i yaratıp, anlatmak istcdiklerini ortaya koyuu. Orneöin, bilimkurgunun ırklararası ilişkilercıeki değişimleri nasıl hızlandırdıöını düşünün. Kaptan Kirk, Uzay YoIu'nda, Te^men Uhura'yı öptüğünde, bir tabuyu yıktı. Bu öpücük, televizyonlarda 'siyanbeyaz' arasında gerçekleşen ilk öpücüktü. Belki de bu öpücük sayesinde iki ayrı ırk arasındaki duygusal ifişkilere daha fazla tolerans gösterflmeye başlandı. Bazen bilimkurgulardaki siyasi modellcr distopyalardır. Distopyaların etkisi, geleceğe giden tek bir mutlak yolun yaratacağı tehlikcnin boyutunu göstermck oldu. 1984, böylesi bir ronıandı vc gerçekten dc bu yönde büyük etkisi olmuş olabilir. 1984 yılının, romandakiyle aynı olmamasının, öncmli bir nedeninin, Orvvcll'ın böyle bir gelecekten kaçınmak için okurları ne yapmaları gcrcktigi konu.sunda uyarmış olnıası oidu^una inarıan insanlar var. Bir de politikada 'Yeşiller' harcketi söz konusu. Yasadığımız dünyayı çeşitli yönteınlcrle yokettiğimizi ve bunun da büyük bir budalalık olduğunu düşünüyo3UMHURİYET KİTAP SAYI 332 rum. Havayı, suyıı kirletiyoruz, ozon tabakasını ııercdeyse yok ettik umarsızca ve anlamsuca fosil yakıtlarını tüketiyo ruz, bu aptallığımız sonucunda da 'kürc scl ısınıııa' tüın dünyayı tehdit ediyor. Bu konuyu bilinıkurgu öykülerimde işledini. lsaac Asimov la beraber çalıstı^ım Our Angry Earth'de de bunu iştcdİK. Bu konu berıinı için çok önemli ve sanırım önemli olnıasının bir ncdeni de yaşamım boyunca bilimkurgu ilc yakından ılgilcnmem. Bilimkurgu yazarları, uzun bir sürcdir dogayı yok ctmenin tehlikelcri konusunda bizi uyanyorlar. C^)rneği, Cyrill Kornbluth'la ortak çalışmamız The Spacc Merchants (Uzay Tacirlcri, Mctis1996), Amerika'daki çevre hareketinin bilim kurgu ıle basfluJığını söyleıııek yanlış olnıa/. Tabii, bilinıkurgunun her zaman oynadığı kendine ö/gü siyasi bir rolü var. Sıyası bir hiyeroglıf olan bilimkurgudan söz edıyorum. Yani, yazarın açık açık söylemeye cürct edemeyeccklerini, ima ve mctaror yoluyla anlatmak için bilinıkurgu kullanması. Bazen bu hikâveler yergi biçimindedir. Gulliver'ın Gczileri'nde Swift in, Micromegasında Voltaire'in kullandıgı gibi, Svvift, Dünya'da yasayan keşfedilmemİ!) ırklardan bahsctti, Voltairc'da yıldızlardan gelen bir ziyaretçidcn. Ikısinin dc asıl tartıştığı, yaşadıkları zamanların Av Rama ArlhurC.CLıdc 272 sayfa V «', ""v/ hr Çıkış Kapısı ircJnL P,,N <•;,»•) nr!,r. Solüris Stıiıııiltir Lfin 22') uıyfıi Kdvnım YdvıııLırı Bıçak Soırtı Vlvhp K ÜıtkV>7 \a\fa havnıın Ycivııılurı Ve Soııra 1 liı, Kalmadı Erıt \:raııh R/ıwl W Miyfci Mctı\ YıtYinLm Balıkçıl Gözü Vntılıt K 1 cCıtıııı I5')\njü Metts YayınLırı Mevki Uy(>arlrğı Rohirt S/\(/'/(T l">7 \ıi\fıi Mctıs YiivıııLm tki Yıldız Rrıhrl A Hcmlfiıı Mclı\ Yuvınlan l Rocannon'un Dünyası Ursubı K LeCiuın / Mctıs Yayınlan Kaybolan Miras Robcrt A Hanlcin 114 Say/a Mtiıs Yaymlan tki Dünya Savaşıyor Poul AnJcrso/ı 124 Say/a Mctt\ Yaymlan Uzay Tacirleri ¥ Pohl, M Kornhluth 193 say/a Mtiıs Yaytnlun Son Tiryaki Müfıt Ozdı'i IGHSayfa hAetıs Yaymlan Biz Ycvgem Zıimyatin 1X0 say/a Aynntt YayınLırı Karanhğın Sol Eli LhsuLı K Lcftuın 254 \ayfn Aynıılı Yaymlan Gülün Günlüğü (Inı/la K LeGum 765 say/a Aynıılı Yaymlan GtLtCEĞİV MİTOSURI J.G.Ballard rupa'sındaki budalalıklar ve kötülüklerdi ve okurları da onların asıl söyledikleııni anlamakta giıçluk çckmıyorlardı, Bu tür bılinıkurgular, çogunlukla baskı rcjimlcri altında ortaya çıkar. Ifade öz gürlü^ünün kısıtlı olduöu Gorbaçov önccsi Sovyetlcr Birliğı'ndc bu tür bir olu şuma rastlıyoruz. Sovyctler Birliği'ndc devlet veya toplumu clcştirmek Gulag'a tek yönlü bir oilct anlamına gcliyoruu. Eski SSC^B'de sanatçılar, sansürden kaçmak için samidiztat vcya magnetizdat yöntcmlerini kullanırlardı. Magnetizdat ile yasak eser, yasadışı teyp kasctlerinc kaydediliyordu. Çoğaltnıak için kullanılabilecek herhangi bir fotokopi makinesi yoktu (olanlar da kilit altında tutuluyordu). Bu yüzden yasaklanan eserler karbon kâğıt kullanılarak daktilo cdiliyor ve eklen ele dolasıyordu. Ama samızdat da yeterli değildi. Yazarlar, kitaplarının basılmasını istiyorlardı. Ama kısıtlanan So\yet dünyasında gerçekleri tartışabilen yalnızca iki edebiyat dalı vardı. Şıir vc bilimkurgu. Her iki dalda da yazarların özgürlükleri, risk altında ve kısıtlıydı. Kımscnin söylemeye cesarct edemedıklerini simgelerlc aktarırkcn, her şey kullandıkları benzctmelere baglıydl. ()zgür ifadeyle gelebilccek cczalardan kurtulmaları, sansürcülerin, yazarların nc dediğinı tam olarak anlayacak kadar zeki olmaları gcrçcöine ılayanıyor. Sansürcüler anlamasa bile, okuyucular anlıyordu. Bu da, Strugatsky kardesjcr gibı BK yazarlaımın SSC.B'dcki popülaritesinı açıklar. Strugatsky kardc^ler, Sovyet toplumu nıın her katnı.ınııı.ı ulaşabılıyıırlarılı. Bir kitapçıva girip, Strugatsky kardcşlcrııı ki tabını bulnıanız mümküıı degildi. Kitap lar daha baskıya gırmedeıı ısmarlamrdı. l^er kitapçıya sabah gclnıi^se, kitapçı kapanmadan tükcnmi^ olurlardı. Ne yazık ki Strugatskylcr son dönemlcrindc sansürden kaçamadılar. Kariverlcrinin sonuna dogru na/.cn kitaplarmı hiç yayınılatamaılıkları oldLi. Şüpneli içcriklerinc ragmen ba/.en kitaplarmı yayımlatabildılcr, ama o zaman da söylemck istediklerini o kadar dolambaçlı yollardan aktarıyorlardı ki, çogu zaman anlamsızlaşıyorclu. ABD'de bilimkurgu, siyasi göndermeler yapmak için bir araç olarak kullanıldı. 1950'lerin başjarında MacCarthy döneminde pek az kişi özgür ifadenin olanaklarını sonuna dek kullanabiliyordu. Ancak BK yazarları, hâlâ söylemek istediklerini söylüyorlardı. Çogu BK'nun al tında siyasi bir argüman yattığını kabul edersek, bu argümanın tam olarak ne ol duğunu söyleycbilir miyizr1 Vietnam savaşı yıllarında, 30 kadar bilimkurgu yazarı bir araya gelerek savaşı protesto eden bir ilan verdiler. Farklı siyasi görüşe sahip başka yazarlar da, Amerika'nın Victnam'da sürdiirdüğü savaşı destekleyen başka bir ilan yayımiadılar. Her iki ılandaki isimleri de az çok tanıyordum. (En azından 2100 yılında nasıl bir dünya arzuladıklarını bilccck kadar.) Hepsinin kurguladıgı idcal dünya; ırk ayrımmın ve yoksullu^un olmadığı, hcrkesin ifade ve eylem özgürlügünün oldugu, en büyük yatırımların bilimsel araştırmalara yanıldı^ı bir dünyaydı. Aralarındaki tek fark, yalnızca bu hedeflere ulaşmak için izlenecek yoldu. Her iki BK öykusünün altında yatan politik argümanın tüm insanların insan değcrlerine sahip oldugu özgür bir dünya oldugunu düşünüyorum.Bir nokta yanlış anlaşılmamalı, BK'nun yalnızca politik olduğu sürece iyi BK olduğunu söylemiyorum. Çok daha genel bir şeyden bahsediyorum. Yani, BK salt bir kaçış olmaktan ziyade okuyucuya; dünyaya ve diğer olası dünyalarımıza yeni bir bakış açısı sunabildi^i zaman iyidir. Gcrçekle bağlantılı hiçbir BK hikâyesi, politik sorulardan kaçamaz. Sosyal ve politik yargıyı, bilimkurgunun en iyi örneklerinde bazen açık, bazen de kapalı olarak bulabiliriz. Joanna Russ'ın The Female Man'i hiç şüphesız radikal teminist kola ait politik bir mesaj içerir. Robert A. Heinlein'ın The Moon is a Harsh Mistress'ı ve Ursula K. LeGuin'in The Dispossessed'in de (Mülksüzler, Metis) de açık anarşist mesajlar vardır. SAYFA 5 Yakın Geleceğin Miloslan / C lUlard Aynntı Yayutlan Sınırsız Rüyalar Diyarı } C RallarJ 17Uay/a Aynntı YayınLırı Zamanın Kıyısındaki Kadın Margv Pıırcy Aynntı Yaymlan Ozmos Kronos Adam Şenel 145 say/a Aynntt Yaymlan