Katalog

yor Atasu'vc goıe bu Kemalızm var oluş sorunsalı belkı de, Atasu nun bııvjklaşınıı da, Agaoglu rıuıı 1938 odaklamasıyla ben zerlık gostuıyoı yıne Dagın Otckı Yuzu nde gezıntı 'Olme yc \atnıak la oldugu gıbı, geçmışe yolcu luk Sonıa ıonıandakı aıle bıreykımı (Ağaoğlu nda sınıl arkadasjannı) onların kı^ılık gelışımkımı iKİırleyen ortamlarda dolaşnıak Balkan ga/ısı Mıralav I lavreddın Bey padışah vavcıı Mııalay Hakkı Bev ın kı/ı Fıtnat Hanımla evlulıı C ıhın bu cvlıhktcn , 1910 12 aıasında, uç çocukları olmuştuı Vıcdan, Reha Burhan Selanık kentı, de nız kıyısı Maıtılaı donuyoı Bcva/ Kıı lc'nın çevresınde Mıralay 1 layreddın Bcy bır tek rakı atıyor kordon Boyu nda, eve geç kaldı I ıtnat Hanını sınırlenır Dalıa yenı loğusa, uçuncıı cvlat Buıhan dogdu ( ) Kcndınce mııtlıı bır aıle Huzur sona ermek u/ere Boran >aklaşıyor Kuçuk Burhan bebck Burhan goç yollarında, Bal kan Savaşı Selanık ı koparttı 1 182), ' O guzelım denız kentınden, ordakı oyma lı taş cvlerındcn' ayrılmak zorunda kal mıştır aılc "Yunan surup çikarmıştı(r) Turk u Rıımelı nden pekı ya şımdı " (s 64) 'Balkan bozgunundan sonra, Mıralay Hayreddın Bcy cmeklı ol(mus), karısı ve uç çocuğuyla Alaşchır'c yerleş(mıştır) Kaybedılen vatanın aeısı yurekte soğuma dan, yenı vatan kaybedılmek u/credır (s 65), "Bır geee pahkaryalar kapılarına dayanır " (s 64), ' Hayretldın Bey ( ) mıralav unıformasını gıymış madalyalarını goğsune ılıştırmıştı(r) ' hazırdır (s 65) Hayreddın Bey ın goturulmcsının ıızerınden gunler geçer ' Bır akşam vaktı Hay reddın Bey çıkagel(ıı) Zor yuruyor du(r) ( ) Ikı gun sonra ol(ur) ( ) Yaşlı za bıt, derın bır gonul yarasıvla olnıuştu(r) Ona en aeı gelen Musluman evlerıne çe kılmış Yunan bayraklaıı(dır) Onu ıhbar edenın yorgancı Yorgo olmadığım oğren mıştı(r), Yorgo yalnızca korkmuş, palıkar yaya evın yolıınu gostermeyı reckledcme mıştı(r) Hayreddın Bey ı ıhbar eden, Ru melılcr'ı sevmeyen Hacı Muhıddın Lfen dı'dır 1 Onun evınde de Yunan bayrağı asılıdır l layreddın Bey ışte bunu anlaya maz anlayamadıgı ıçın de dayanamaz (ss 65 66) Kuvayı Mıllıyecıler guçlendı ğınde, Hayreddın Bey çoktan olmuştur "Vıcdan ılk kc/ asılnıış bır adam ayakları şış moıarmış dılı dışaıı duşmuş gordıı ğundc AlaşLtıır'de ılkokul oğreneısıldır) Mıllıcıleıın ıpc çektığı bır asker kaçağıldır) bu Sonıa başkaları da sallan(mıştır) dara ğaçlarında " (s 63) Atasu, "Dağın Otekı Yuzu"nde, 1915 20 arasını, bu çızgılerle aktarır okura Bun lar, hıç kuşkusuz tarıhsel gerçeklerın do laysız bırer anlatımı yalnızca Bununla ılgılı bır ıkı ornek de ben vereyım Albay Bektr Sami Bey, 24 Mayıs 1919 sabahında Akhisar'ın manzarasını şoyle aktarır bıze "Bıi tun caddelcre Yunan bayrakları asılmış, herkes Yunanlılar'ın gelmesını beklıyor Bırçok yerlı Turkler, yerlı Rumlar'ın yanına sokulmuş, dalkavukluk edıyor ve bu saye de, Yunan ordusu şehre gırınce hayatını, malını, mulkunü emnıyete sokacağını sanıyor Butıın terzı dukkânları, genış Yunan bayrakları dıkmekle meşgul " (4), "Albay Bekır Samı Bey, Eşme'ye yaklaşmaktadır Kasabanın yakınlarına doğru uzaktan bır suru çocuğun ellerınde bayraklar oldugu halde kendısıne doğru koştuğunu gorur Bunu bır karşılama torenı sanır Fakat kar şı karşıya gelınce anlaşılır kı, hepsı Turk olan çoeukların ellerındekı bayraklar Yu nan bayraklurıdır Yunanlılar'ı beklemekte olan kaymakam ve kasaba halkı, uzaktan bır atlı grubun geldığını gorunce Yunan ordusu gelıyor sanarak bu çocukları karşılamaya gondermışlerdır " (5) Nıtekım, "basılmamış Kurtuluş Savaşı anılarında, bır Kuvayı Mıllıye çetccısı, De mırcı kaymakamı îbrahım Ethem, çoğu eş rafın korktuğunu, çoğu eşrafın da açıkça Yunanlılar'a yardım ettığını yaz(ar) " Ceyhun Atuf Kangu'nun aktardığına gore, 1brahim Ethem, ornekler de gosterıyor "Sın dırgı'da Kadızade Hulusı Efcndı boynuna Yunan arması takar oyle gezermış, Bon cukçu oğlu Mustafa aılesını ve kızlarını Yunan subaylarına verıyor, bır başka cşraf Kadızade Mustafa Efendı duşmanın yıye cek 'mııteahhıtlığı'nı yapıyor/ ( ) Yunan lılar'ın gırdığı bolgelerde, taşra ortasınıfı nın ulusal savaşa ıhanetıne yer yer dın adamları da katışıyor Bır Gedızlı Hoca, kılıscye gıdıp el kaldırarak dua edıyor vc CUMHURİYET KİTAP SAYI 332 dınsel gıyımınden utanmavarak, sokaklar da 'Yasasın Yunanıstan 1 ' dıye bağırıyor Bu yu/den halk ona Yunan muftusu' adı nı verıyor ' (6) Şu da \ar kı, 'Batı Anadolu'da Kuvayı Mıllıvenın çok onemlı merkezlerındcn bırı Alaşehırdır/ / Mavıs ın son gunkrınde Albav Bckır Samı Bey de Alaşehır e ge lı(r) / / Kuvayı Mıllıyenın kurulması ıçın Alas'chıd ) uygun şartlara sahıp oldugu (halde) ne vazık kı, ( ) savunulmadan duş mana terk edılecektı(r) " Bu arada Albay Bekır Samı Bcy "2 Ha/ıran getesı Ala^e hır e dort hocanın geldıgını ve camılerde halka vaaz verdıklerını haber al(mı^tır) Hocalar halka Anadolu'ya gelcn Yunan or dıısunun padı^ahın emrıvle geldıklerını ve onlara hurmcttc kusur ctmcmclerını sovle mış(tır) Bu haberı alan Bekır Samı Bev hocaların sabahleyın kaymakamlık bınası nın onıınc gctırılmesını em re(der) ( ) Sor(ar) / Hocalar bunlar nııV Kaymakam veya jandarma kunıandanların dan bırı / Evet de(r) / Bu cevap ıızerıne Bekır Samı Bey akıl almavacak bır suratle tabancasını çekerek dort hocayı kanlar ıçınde yere ser(er) ve sert bır sesle kayma kama şovle de(r) / Vazırelerını yapmayan lann akıbetı budur Bunu unutmayın ve sız de doğru hareket edın / Ve atını surup gı(der) " (7) Ne var kı, yıne Ceyhun Atuf Kansu'nun aktarmasıyla, "bu ı^bıriıkçı eşraf takımının, sonradan nasıl su ustune çıkıp zengın oldukları , Ibrahım Ethem'ın 'Bılumum dag arkadaşlarıma' dıyc başladığı ve Kurtııluş Savaşı bıtınce koylerıne dağılan çetecılere seslendıgı mektupta" açıkça dıle getırılır "Koyunuze, mahallenıze gıttıgınızde dagda çalıştığınız, bıhakkın mucahıt olduğunuz ıçın Yunanlılarm muhasara kanunîarına tevkıfan aılelerınız nefy (surgun) ve tagrıp (kovgun), emvalınızın (mallarınızın) yağma ve musadere, hane ve emlakınızın ıhrak edıldıgı (yakıldığı) ve bılakıs, Yunanhlarla teşrıkı mesaı edenlenn, duşman yardakçılığı yapan ve sıze felâket ıhzarında (hazırianmasında) âmıl (neden) olanların berhayat buJunduöunu ve hatta zengın ve mevkı sa hıplen olduklarını gorecek ve bittabı bu fe cî, hazın ahval ve felâket karşısında muteessır olacaksınız " (6) Bır ışbırlıkçı de Istanbul'dadır Fıtnat Hanım'ın kardeşı "Fıtnat Harnm, kocası nın vasıyetıne uyarak, Vıcdan, Reha, Bur han ve emektar Faıka Kalfayla bırlıkte ts tanbul'a, tuccar agabcyının yanına taşın(ır) (s. 66), "Sene 1922"dır (s 243), "Bu sıgmtı yaşam, ona pek ağır gel(ır) Istanbul ışgal altında(dır) Ağabeyı duşman zabıtleriyle 1 verımlı ılışkıler surduriıyordu(r) Fıtnat Hanım buna dayanama(z) Ağabey evının varsıllıgı, olen kocasının ve yitırdıkierı ana yurtlarının anısına kufur gıbı(dir) / / Fıt nat Hanım ılk talıbıyle evlen(ır) Çocuklar kendılerını parasız yatılı sınavlarında, ar dından yatılı mekteplerın koguşlarında bul(urlar) Uvey babaları, gonlu Kuva ı Mıllıye'den yana bır Azerı(dır) (s 67), "Ça pa Kız Muallım Mektebı'nın korıdorları, oksuzlerı (Vıcdan'ı ve okul arkadaşı Kara manlı Nelısc'vı) kollarını aı,mış onları bek leveıı havata ıleten bır vol ollmuştuı) / / Reha \e Buıhan Kıılelı Askcrı Lısesı ndc Tıırkıvc ( umlnırıvctı nın unılormasırn gı\(cılcı) ' (s 68) Ikı kardcş Kıılelı dckı ılk gccelcrındc bırlıktı ağLı(ılar) Clozva^la ıını bııbırkrındcıı sakLını.ı(/laı) kadıtıla ıın ıpck In^ııııl.ııı ııd naıiKİcrı \emtk ta rılltrıvlı. dolıı dumalaıından eıkeklerın hakı dıınvasına gctmıijlcrdılr) (s 126) Vıcdan Reha Buıh.ın vatılı okullaıda VJM nıa lıa/ııl ınırkuı 1927 dc \cnı bıı kardc^ daha dunvava gckccklır C uıııhur Aıtık orılar doıt kaıdeştır 1929 da ısc Vıcdan ın onunc bır lngıltcrc lırsatı cıkıvcıcccktıı bııdcn 'Cîazı nın dııektılı dogrultusunda ıcılan burs sınavını, Nchsc vlc bırlıkte ka /anaıaklar kendılerını C ambrıdgc'de bıılu vcrcceklcrdır 'Dağın Otckı Yuzu", dort kardeşın yaşa nıa seruvenınden bırbırlerıvlc ılışkılerın den, bu ılışkılerın, ulkedekı toplumsal ekonomık polıtık olaylarla saımallanma sından olu^uyor Yuzvılın sonlarına gelındı ğmde hatta, cumhurıyetle de bır hesapla^ maya gırıyor kahramanlarımız duş kırıklık ları, yanılgılar, hırslar da vansıyor elbet bu hesaplaşma>a Çunku yollar artık ayrılmış tır "Saglığında annemı kendı dcgcr yargda rımla ırdılcmıştım oysa o bambaşka bır donemın ınsanıvdı / / ( umhıırıyeıın ku rulııj \ıllarını bır buvuk aşk gıbı \a^anııştı mutlu bır aşk1 Duvgıı dunvasını taçlandı ran ışte bu aşktı / / ( umhunvet anncnıle babamın vargılarına gore dogrudan sap mıştı çok uzuluvoılardı, bılıvorum kırıl mıslardı ()rtak kırgınlık onları busbutun bırbırlcnne b.ıglı>ordıı lkısı bırlıkte ancak duvgıı ılctışımıvle gecırgınleşen c\lcmsızhk kabuklaıına çckılmışferdı sığınmak' degıl dı bu kırlennıış bır yaşama tene/zul etme nıektı (ss 218 220 222 223) "Raık (Vıc dan'ın eşı) ortamın Cumhurıyet'ın ılk yılla rının hulyalarından larklı gelıştıgını gozlcmlıyordu clbctte ancak bu ruyaları halk gormuştu Cîazı Pa^a kıtlelere hıçbır zaman cennet vaat etmemıştı kı 1 " (s 233) Bu dogrultuda daha pck tok ornek gostenle bılır elbette1 Vmdı ronıan kışılcnnı daha yakından ta nımaya çalışalım Bır kez duştc gıbı "bııla nık tır sıslcrle orıulmuştur bu ınsanların çocukları hatta gençlıklerı Bu ncdenle kı rılgandırlar orselenmıştırlcr, valnızdırlar Scvgı sevccenlık gereksınımı vaşamları boyunca peşlennı bırakmavacaktır onların Terk edılmışlık duygusu ıçınde oldukların dan duşkunluk de gosterırler Bu duşkun 1 luk trajık bovutlaroadır hcp tntıhar, ıha net annc eş abla tutkusu kadın kadına tutku, "Dagın Otekı Yu/u nu "roman" ya pan ana ızlekler olarak çıkar karşımıza Atasu, yuzyılı serımlerken, eöer bu tur dra matık oğelerle, olaylarla beslemcseydı kıta bını, ortaya roman degıl, dupeduz bır anla tı çıkardı herhalde Nıtekım kendısı, bu konuda hâlâ kaygılar taşıyor olmalı kı, "oy kuyle roman arasında gezınen bır anlatı," dıyor yapıtını sunarken Belkı bu ıkırcımden olmalı, "Dagın Ote kı Yuzu", zaman zaman kurgusu zorknmı; bır roman ızlenımı uyandırıyor ınsanda Bu zorlama, okurun usunda, bır kurgu karmaşasına da yol açıyor kımıleyın Dığerlerınde degıl ama, ozellıkle Vıcdan ıle anlatıcıda, kımı ayrıntıların, kurguya yapay bıçımde serpıştırıldığı ızlcnımını cdındım ben Bu da savrukluga neden oluyor kuşkusuz Za tcn Atasu, tam arındıramamış da yazdıklarını, mınık mınık yınelemeler goze çarpıyor romanda Bunca aynntıyı, tam anlamıyla ıçıne çekemıyor belkı roman, kımbılır Buna okura yazılmış "Sunuş" da eklenınce, apaçık sıkıntılı bır durum dofiuyor Bana kalırsa Afiaoğlu'nun "Onsoz u gıbı Ata su'nun "Sunuş"u da eklenınce, apaçık sı kıntılı bır durum doguyor Bana kalırsa Aiaoglu'nun "Önsoz"u gıbı, Atasu'nun "Sunuş"u da gereksız Okur, bır araştırma okumuyor kı. Örneksc, Atasu'nun kullandığı mektuplar, gazcte kesıklcrı vb roman havasında, bır solukta okunabılıyor da, "Sunuş"takı aktarmaiar sıkıntı yaratıyor Yapıtın yenı ba&lularında, bu bolum kaldırılsa, ne olurr" Nıtekım "Ölmeye Yatmak"takı "rtnsoz" kaldınlmı; 1994'te yayımlunan Yapı Kredi Yayınlan baskısında, bu "Önsoz" görıinmuyor "Dafiın Otekı Yuzu"nde, şu ıkı ızlek uzerınde ayrıntılı olarak duralım ıstıyorum tntıhar, ıhanet Bunlar, oyle belırgın çıkıyor kı karşımıza Hem anlatıcıda hem de an latıda, sık sık onumuze gelıyor kor kor par mağım gozunc dercesıne Anlatıcı oluııı u nasıl vorıınıluvor on te buna bakalını Sahıp oldııgıımıı/ ıvı ve kotu şcvlcrı atarak ya ua havatın onları cl lcrımızdcn kopaıtıp alnıasına ı/ın vcrcrek Mtırdığımızdc vcva zorunlu avıılıklaıa kat landığımı/da vaşanlınıı/ın daha oncckı sı nırları vok olur Son mulkncı bcdeııınıı/ u/cııncıc Onu da al' Vc ozguıluk 1 (s 39) Bır damla olgunlııgund.ı duşııvcr mcsı ınsanın I lıcbır scvın ayırdınd.ı olma dan, bılınune vaınıadan Anl.uıcının ıııtı har gırışımı, lngıltere yc burslıı gıdcnkr dcn Narın ın ıntıharı hem anlatıcının hem de Vıcdan ın ıntıhar edcn Vırgınia Woolf tan Mklıkla soz etmcsı Vıcdan'ın Na rın den ve Woolf tan yola çıkarak sık sık ıntıharı dusunmesı belkı de yaşamının bır anında ıntınara yonelmış olması Reha nın ıntıharı, anlatıcının roman bovunca, avraç larla gırerek, aralıklarla ıntıharı anınısatma sı, romanda ıntıharın neredcvse bır saplan tıva donuşturukkıgunu gosterıyor Bır açı dan olum kutsanıyor sankı' Intıhar gıbı ıhanet de, çok onemlı bır yer tutuyor romanda Ikıncı kez evlenen Fıtnat Hanımın, çocuklarının gozundc Havred dın Beye ıfıanetı, lngıltere'de Nefıse'nın Vıcdan'a kur yapan tngıltzle tlort etmesı Vıcdan'ın koeası Raık'e karşın Nâzım Ilikmet e, "tam gonlume gore bır erkek sın," dıve şıır ya/ması, Reha nın, Burhan'ın ıhanetlen, anlatıcının kocasına, sevgılısının kendısıne ıhanetı, "ıhanel ın de çok boyut lu bır ruh karmaşası olarak romana tum den sındığını gosteren ıpuçları Kaldı kı ıhanet duygusal ç.ıtışıııalara yol açıp ıkı vonseme çıkarıyor karşınııza 1 Katlın ka dına yakınlık 2 Anneve, ablava sığınma ıs tegı Raık'ın Vıcdan a, Reha Burhan \c Lumhıır ıın kendı eşlerıne sıgınması dıııu mu değıştırmıvor (, unku cşler de sonuçta, anne \A da abla' Bır ıkı ornek vereyım "Uludağ'ın tepesındekı anne abla " (ss 139 140), "(Raık) o gun annesınden, onun gucunden nefret etmıştı' Belkı de Vıcdan gıbı kırılgan gorunumlu bır genç kadına bu nedenle sevdalandı ' (s 232) Sonuçta, eş cınsel (lezbıyen) ya da ınscst ılışkıler çıkı yor one romanda egemen ılışkı olarak ()r negın kadınlar bırbırlcrını kendı eınslerın den oldukları ıçın tutkuyla sevebılıyorlaı Kadınlaıın bırbırlcrını scvnıclerı dıl dın ırk sorunlarını da asan bır boyut ta^ıyor us telık Ornekse Vıcdan ın Nefıse'nın tngıl tere'de pansıyoncu Mıss Meadow'la ılışkısı, çok açık çagrışımlar esınlıyor okura Ote vandan şu ornekler de bu kanıvı pekıştırı yor zaten "Enstıtu dekı tek kadın hoca be 1 nım Ne kadar yalnızım anlıvor ınusun Erkek nıuallımlerle pek arkadaşlık edemı yorum, hemen dedıkodu başlıyor Galıba Cambrıdge dahıl, hep kız mekteplerınde okuduğumıi7dan, paylaşacak fazla bır şey de bulamıyorum erkeklerlc " (s 56), "Vıcdan ıle Nefıse, '30'ların eglence kentı Ber lın'dekı serbestıyı, faltaşı gıbı gozlerle ızledıler, yatak kokan gosterıyı " (s 61), "Ne fıse, usulca kalkıp, Vıcdan'ın yatagına gır dı Bırbırlerıne sıkıca sarılıp, sessızce ağla dılar. " (s 6î), " Anımsıyordu onu doıcunan ılk ve son ınsanı Nefıse Ruhumun ıkızı Ondan sakınmama gerek yoktu kı. Kızkardesım " (s 225), "Annem bır azıze mıydı, yoksa yaşam korkağı mı? Bılmıvo rum / Nefıse'nın hayaletı evımızde dolaşır dı çocuklugumda, nıssetmıştım Annemle babamın arasındaydı, golge gıbı Hıç sevmezdım bu saçları ala garson kesılmış, genış omuzlu, ın kemıkiı kadını " (s 2£5) " Doğum(um) neredcyse Nefise'nın olum yıldonumunc rastlayacak O benım tek ka dın arkadaşımdı Yerı boş kaldı Lutfen alınma, sevgılım Elbette senınle o mukemmel dostlugumuz hayatımı dolduruyor Ama bır kadının arada sırada bır kadın ar kadasla dertleşmeye ıhtıyacı olur Bu ıhtıyacımı karsılayacak hıç kımse yok " (s 276) Erendız Atasu, "ortulu" bır bıçımde yansıttığını savlasa da, "Dagın Ötelu Yuzu "ndekı tum bakışlarda, "kadın bakış açısı"nı yeglıyor yıne de Bunlar, orneğın Fıtnat'ın, Vıcdan ın, Nefıse'nın, Raik'ın anne sının, anlatıcının bakış açıları olabılıyor da, Hayreddın Bey'ın, Raık'ın, Reha'nın, Burhan'ın, Cumhur'un bakış açısı olmuyor hıçbır zaman Zatcn bu erkekfer, ınsest ılış kıferde ya da annc abla dışılıgındc torpu lenmış kışılıkler Bununla ılgılı ornekler de vermek isterım " O yalnızca, annesının sumbul kokulu gojjuslerıne başını gom mck, uzun kuyruklu etegının altına saklan mak, bır daha annesınden hıç ayrılmamak ıstıyordu " (s 123), " Reha annesının vur masından bıle hoşlanırdı Annenın guzel SAYFA 13